کوهنجان (سروستان)
شهر کوهنجان مرکز بخش کوهنجان، از توابع شهرستان سروستان در استان فارس می‌باشد؛ که در دامنه آخرین ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد و از آب و هوایی معتدل و کوهپایه‌ای برخوردار است.
| کوهنجان کُنجون | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | فارس |
| شهرستان | سروستان |
| بخش | کوهنجان |
| نام(های) پیشین | گلشن |
| سال شهرشدن | ۱۳۸۷ |
| مردم | |
| جمعیت | ۳٬۲۸۱ تن[1] |
| رشد جمعیت | ۱۲٪- (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | بیش از ۱۵۰۰ متر از سطح دریا |
| میانگین بارش سالانه | ۳۵۰ میلی‌متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | اقای باقری |
| تأسیس شهرداری | ۱۳۸۷ |
| ره‌آورد | لبنیات، خشکبار، میوه، گیاهان دارویی و عسل |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۷۱۳۷۸۶ |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران |
| کد آماری | ۲۷۱۰ |
  کوهنجان | |
ریشه نام کوهنجان
وجه تسمیه کوهنجان، همان‌طور که آشکار است؛ به خاطر قرار گرفتن این روستا در دل کوه بوده‌است؛ ولی عقیده دیگری هم بر اساس نام محلی آن وجود دارد. نام محلی کوهنجان، کنُجون است؛ این عقیده در بین مردم شهر وجود دارد که در زمان‌های گذشته کوهنجان شهری بزرگ بوده‌است، که به مرور زمان بر اثر قحطی، عدهٔ زیادی جان باخته یا مهاجرت کرده‌اند؛ و اکنون یک «کنُج» یا گوشه از آن باقی مانده‌است و نام کنُجون بر خود گرفته‌است.
پیشینه
از نظر قدمت تاریخی کشف سفالها در محوطه تاریخی کوهنجان در سال ۱۹۷۱ توسط باستان شناسان خارجی وجود شهری آباد متعلق به دوره هخامنشیان را نشان می‌دهد. بیشتر آثار، بناها و شواهد موجود نشان می‌دهد که کوهنجان در عصر ساسانیان یکی از مناطق قدیمی فارس به‌شمار می‌رفته و با توجه به موقعیت خاص آن که در مسیر ارتباطات شمال، جنوب، شرق، غرب فارس و راه منتهی به تخت جمشید قرار داشته نقش فعالی در تجارت داخلی و خارجی داشته‌است که وجود جاده‌های قدیمی، قناتها، قلعه‌ها تپه‌ها و آثار مربوط به آن دوره تجلی این نقش می‌باشد. از سوی دیگر وجود شهر باستانی براته و گورستان باستانی در جوار آن و گورستان باستانی کوهنجان و همچنین وجود چشمه‌های موجود چگونگی تکوین تمدن و زندگی را در این بخش منعکس می‌نماید. گورستان قدیمی روستا، با سنگ گورهایی که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از دویست سال می‌رسد و همچنین آرامگاه شاه صفی الدین در شهر کوهنجان، نشانگر قدمت طولانی این شهر است. و همچنین در لغت نامه دهخدا آمده است:
(کوبنجان: 1 : [بَ] (اِخ) از ديه هاي شيراز است در سرزمين فارس و عثمان بن احمد بن داوديه ابوعمر الصوفي الکوبنجاني بدانجا منسوب است.
(از معجم البلدان). سروستان و کوبنجان دو شهرک است ميان شيراز و پسا و نخجيرگاهي است خصوصاً کوبنجان و در هر دو جاي جامع و منبر است (فارسنامهء ابن البلخي ص139 و 140). و رجوع به نزهه القلوب چ ليدن ص117 شود.)
هنوز صحت این موضوع که کوبنجان همان کوهنجان است مشخص نشده است.
وضعیت طبیعی
جغرافیا
شهر کوهنجان با مختصات جغرافیای ۲۹ درجه و ۱۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی، در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و ۲۴ کیلومتری غرب سروستان واقع شده‌است. کوهنجان در جنوب غربی دریاچه مهارلو واقع گردیده و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد بیش از ۱۵۰۰ متر است.
آب و هوا
شهرکه به لحاظ موقعیت نسبی در دشتی وسیع و در دامنه آخرین ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد از آب و هوایی معتدل و کوهپایه‌ای برخوردار است. آب و هوای آن در بهار و تابستان نسبتاً خنک و در زمستان سرد است.
مردم
دین و مذهب
مردم کوهنجان مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. وجود دیرینه آرامگاه امامزاده شاه صفی الدین در این منطقه، نه تنها به عنوان نماد شهر قرار گرفته؛ بلکه اعتقادات مذهبی مردم شهر را نیز مستحکم کرده‌است. مردم این بخش در ایام عزاداری ائمه به ویژه ایام سوگواری محرم و صفر، با برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، در تکیه‌ها و هیئات مذهبی و مساجد ولی عصر (عج) و امام رضا (ع) و امامزاده شاه صفی الدین این ایام را به سوگواری می‌پردازند. روز عاشورا تمام هیئت‌ها با نظم خاصی در حالی که علم‌های هر هیئت مشخص است و جلو صف عزاداران حرکت می‌کنند وارد صحن امامزاده شاه صفی الدین می‌شوند.
فرهنگ
مردم منطقه کوهنجان در اعیاد ملی و مذهبی با برگزاری مراسم جشن و سرور به شادمانی می‌پردازند. عید نوروز جلوه ویژه‌ای به این شهر می‌دهد. هر ساله در دومین روز فروردین که به روز سفید معروف است، مردم به باغ‌ها و مراتع سرسبز می‌روند و این روز را در طبیعت به سر می‌برند. موسیقی رایج در این روستا شامل ترانه‌های محلی و سنتی است که غالباً در جشن‌ها و عروسی‌ها اجرا می‌شود. چوب‌بازی و ترکه بازی از بازی‌های محلی کوهنجان است که در مراسم شادی و عروسی برگزار می‌شود. آش اَلوک بادام کوهی، کماج محلی، سوپ پسک جو، آش بنه و دمُبَل کوهی از غذاهای محلی روستای کوهنجان است. لبنیات و خشکبار از معروف‌ترین سوغاتی‌های کوهنجان به‌شمار می‌رود.
هنر
از جمله هنرهایی که از قدیم الایام مورد توجه افراد منطقه قرار گرفته، هنر خطاطی است؛ دو تن از هنرمندان باسواد قدیمی مرحومین کربلایی عبدالحسین جوکار و مهیار محیط نام داشتند. عبدالحسین جوکار قرآن کامل را پنج بار خطاطی کرد. او در سال ۱۳۹۱ از دنیا رفت و در هنگام وفات یکصدوبیست و دو سال داشت و تا آخرین لحظات عمر در سلامت کامل بود و چندین مرتبه از صدا و سیمای مرکز فارس با او مصاحبه شده بود که وی رمز سلامتی و عمر طولانی خود را در پرهیز کردن از خوردن غذاهای چرب و شیرین و استفاده از گیاهان داروئی و طبیعی و نوشیدن زنجبیل و لبنیات می‌دانست.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳٬۲۸۱ تن (در ۱٬۰۴۱ خانوار) بوده‌است.[1][2]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۸۵ | ۲٬۹۳۰ | — |
| ۱۳۹۰ | ۳٬۷۳۹ | +۲۷٫۶٪ |
| ۱۳۹۵ | ۳٬۲۸۱ | −۱۲٫۲٪ |
بخش کوهنجان
در مورخ ۲۱ بهمن ماه ۱۳۸۷ طی مراسمی با حضور رضازاده استاندار وقت فارس، دکتر زین العابدین طهماسبی نماینده وقت مجلس شورای اسلامی و غلامی فرماندار وقت سروستان، بخشداری کوهنجان افتتاح گردید. بر اساس سرشماری ۱۳۹۰ این بخش شامل دو دهستان مهارلو و کوهنجان می‌باشد که دهستان مهارلو دارای جمعیت ۵۷۳۶ نفر، ۱۸۴۶ خانوار (با مرکزیت مهارلو و ۲۱۶۸ نفر) و دهستان کوهنجان با جمعیت ۳۳۸۵ نفر، تعداد ۸۷۸ خانوار و شهر کوهنجان با ۳۷۳۹ نفر و ۸۲۴ خانوار می‌باشد. در مجموع این بخش ۱۲۸۶۰ نفر جمعیت دارد و تعداد ۹ روستا در این بخش دارای دهیاری می‌باشند.[3]
| شهرستان سروستان | |||||||
| بخش مرکزی | بخش کوهنجان | ||||||
| شهرها | دهستان‌ها و روستاها | شهرها | دهستان‌ها و روستاها | ||||
| سروستان | دهستان سروستان (سروستان) | دهستان شوریجه | کوهنجان | دهستان کوهنجان | دهستان مهارلو | ||
|
|
||||||
راه‌ها
کوهنجان از شمال به شهرستانخرامه و از جنوب به بخش خفر شهرستان جهرم و کوار، از غرب به شهرستان شیراز و از شرق به سروستان منتهی می‌گردد؛ و جاده فرعی تنگ وحشی، این بخش را به شهرستان کوار و جاده شیراز- جهرم متصل می‌نماید.
آمار و اطلاعات روستایی
جمع‌بندی آمار و اطلاعات روستایی بخش کوهنجان در سرشماری ۱۳۹۰ (به غیر از شهر کوهنجان)[3] تعداد آبادی‌ها بر حسب وضع سکونت
| مجموع | دارای سکنه | خالی از سکنه | ||||||
| جمع کل | جمع | دائمی | موسمی | نامشخص | جمع | دائمی | موسمی | نامشخص |
| ۳۹ | ۲۳ | ۲۱ | ۲ | ۰ | ۱۶ | ۱۵ | ۱ | ۰ |
تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب تعداد خانوار
| جمع | ۱–۴ خانوار | ۵–۹ | ۱۰–۱۹ | ۲۰–۴۹ | ۵۰–۹۹ | ۱۰۰–۱۹۹ | ۲۰۰–۳۹۹ | ۴۰۰–۹۹۹ | ۱۰۰۰ خانوار و بیشتر |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۲۳ | ۸ | ۰ | ۰ | ۴ | ۳ | ۵ | ۲ | ۱ | ۰ |
تعداد آبادی‌های دارای سکنه بر حسب جمعیت
| جمع | ۱–۲۴ نفر | ۲۵–۴۹ | ۵۰–۹۹ | ۱۰۰–۲۴۹ | ۲۵۰–۴۹۹ | ۵۰۰–۹۹۹ | ۱۰۰۰–۱۹۹۹ | ۲۰۰۰–۴۹۹۹ | ۵۰۰۰ نفر و بیشتر |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۲۳ | ۷ | ۰ | ۱ | ۷ | ۱ | ۵ | ۱ | ۱ | ۰ |
جمعیت و خانوارهای ساکن در نقاط روستایی بر حسب جنس و گروه‌های عمده سنی
| مرد | زن | ||||||||
| خانوار | جمعیت | کل | ۰–۱۴ساله | ۱۵–۶۵ساله | ۶۵ساله و بیشتر | کل | ۰–۱۴ساله | ۱۵–۶۵ساله | ۶۵ساله وبیشتر |
| ۲۳۶۴ | ۹۱۲۱ | ۴۸۵۸ | ۱۱۱۹ | ۳۴۵۲ | ۲۸۷ | ۴۲۶۳ | ۱۰۶۷ | ۲۹۲۶ | ۲۷۰ |
جمعیت شش ساله بیشتر، با سواد و در حال تحصیل نقاط روستایی کل شهرستان
| جمعیت ۶ساله و بیشتر | جمعیت باسواد | جمعیت در حال تحصیل | ||||||
| مرد و زن | مرد | زن | مرد و زن | مرد | زن | مرد و زن | مرد | زن |
| ۸۲۰۳ | ۴۳۸۱ | ۳۸۲۲ | ۶۴۶۳ | ۳۵۶۵ | ۲۸۹۸ | ۱۸۱۲ | ۸۹۷ | ۹۱۵ |
مکان‌های دیدنی
سکونتگاه
شهر کوهنجان در یک منطقه دشتی استقرار یافته و دارای بافت مسکونی متمرکز است. خانه‌های روستاییان تحت تأثیر شرایط طبیعی، نوع معیشت و فعالیت افراد شکل گرفته‌است و غالباً به صورت یک طبقه، دارای سقف‌های مسطح و حیاط‌های وسیع ساخته شده‌اند. مصالح به کار رفته در بافت قدیم روستا عمدتاً خشت، گل و چوب است، ولی در ساخت خانه‌های جدید از مصالحی مانند سنگ، آجر، سیمان، آهن و گچ استفاده می‌شود. بافت جدید این روستا، با تبعیت از قواعد و اصول مهندسی نوین، سیمایی نسبتاً مدرن دارد و کوچه‌های عریض امکان تردد آسان با اتومبیل را فراهم نموده‌است.
جاذبه‌های تاریخی
همان‌طور که گفته شد بر اساس شواهد به دست آمده، قدمت این منطقه به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد، که وجود شهر باستانی براته در روبه روی کوهنجان به عنوان آثار باقی‌مانده یک شهر کهن است. آرامگاه امامزاده شاه صفی الدین با سنگ قبرهای منقش از جاذبه‌های مذهبی و تاریخی شمرده می‌شود. بر روی برخی از گورهای این گورستان مجسمه شیر سنگی قرار دارد که از سنگ یکپارچه تراشیده شده‌است؛ این مجسمه‌ها در روستاهای اطراف کوهنجان هم دیده می‌شود. از دیگر جاذبه‌های تاریخی روستای کوهنجان، حمامی با قدمت ۳۰۰ ساله است. حمام عمومی کوهنجان که بنای آن از سنگ و آجر و ساروج تشکیل شده‌است، در وسط شهر واقع شده از بناهای قدیمی است که نیمی از ساختمان آن در زمین و نیمی دیگر آن با طاقهای آجری و نور پردازی شیشه‌ای و ارتفاع دو و نیم متر از سطح زمین است. بنایی معروف به عمارت رضاخان نیز از بناهای قدیمی شهر است. بنای قدیمی معروف به برج مش سمیع در ایام قدیم از آن جهت دیده‌بانی و محافظت از شهر استفاده می‌شده‌است. از دیگر جاذبه‌های تاریخی کوهنجان که در روستاهای اطراف و حومه است، می‌توان به کاروانسرای شاه‌عباسی (مهارلو)، کارونسرای خیرآباد، قلعه کمال‌آباد، تپه شرقی و تل شاهرخی مهارلو نام برد.
جاذبه‌های طبیعی
هر چند در سال‌های اخیر خشکسالی گریبان گیر مناطق مختلف استان فارس شده‌است و منطقه کوهنجان هم از این مسئله مستثنی نبوده‌است، اما با این حال منطقه کوهنجان به علت قرارگرفتن در منطقه پایکوهی از مراتع و باغ‌هایی سرسبز به ویژه در فصل بهار برخوردار است. یکی از جاذبه منطقه، باغی معروف به «باغباغان» است، که در چهار کیلومتری جنوب غربی شهر و در راه‌های پرپیچ و خم کوهستانی قرار گرفته‌است. از جاذبه‌های طبیعی اطراف شهر می‌توان به چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه تنگ مهدی و چشمه تنگ حشی نام برد. چشمهآب شیخک نیز در اطراف روستای بکت قرار دارد.
روستای هدف گردشگری مهارلو
روستای مهارلو، مهمترین روستای هدف گردشگری بخش است. این روستا دارای جاذبه‌هایی طبیعی بسیاری است؛ و جز مناطق گردشگری کشور محسوب می‌شود. از جمله جاذبه‌های طبیعی این روستا می‌توان به باغهای انبوه بادام و انار، چشمه مهارلو که برای آب درمانی است، چشمه کوه چنار، آب مهارلو کهنه در اطراف روستای مهارلو کهنه، آب طلیکو، چشمه آب خونی و از همه مهم‌تر دریاچه مهارلونام برد. این دریاچه در مجاورت روستا است و در سال ۱۳۸۵ با تصویب هیئت وزیران، به عنوان یکی از ۷ منطقه نمونه گردشگریایران برگزیده‌شده‌است.
جاذبه‌های مذهبی
مهمترین جاذبه‌های مذهبی منطقه، امامزادهها می‌باشد؛ که مشهورترین آن امامزاده شاه صفی الدین از نوادگان امامموسی کاظم است که در جنوب شهر واقع شده‌است و به نوعی نماد شهر کوهنجان است. از دیگر امامزاده‌های بخش کوهنجان، می‌توان به امامزاده بی بی شریفه خاتون، امامزاده خدیجه بانو، امامزاده پیر سلمان در روستای مهارلو و امامزاده پیر چراغ در روستای کمال‌آباد اشاره کرد.
اقتصاد
درآمد مردم کوهنجان از فعالیت‌های زراعی، دامداری و صنایع دستی تأمین می‌شود. محصولات زراعی و دامی این شهر شامل گندم، جو، ذرت، پنبه، محصولات جالیزی، زیره، گوشت و لبنیات است. گلیم، قالی، گبه، نقش و نگار روی سفال، خاتم سازی، عروسک‌سازی و منبت کاری نام برد. نیز از محصولات صنایع دستی کوهنجان است. در سال‌های اخیر تولید پسته نیز در منطقه به افزایش داشته‌است. از دیگر محضولات باغی منطقه، می‌توان به انار، گردو، بادام، انجیر، انگور و خرمالو نام برد. علاوه بر این محصولات، محصولات کوهی و گیاهان دارویی از جمله؛ جاشیر، قارچ دنبلان، قارچ (هکل)، آنغوزه، گاوزبان، کنگر، ریواس، بنه، آویشن، چای کوهی، بادام کوهی (الوک) و کوپوری نیز در این منطقه می‌روید. زنبورداری نیز در منطقه به خاطر نزدیکی به کوهستان وجود دارد و عسل نیز از دیگر محصولات این بخش است
امکانات رفاهی
منابع آبی کوهنجان محدود بوده و آب آشامیدنی این بخش با استفاده از قناتی حدوداً ۱۵۰ ساله که از زیر امامزاده عبور می‌کند تأمین می‌شده که متأسفانه با توجه به خشکسالی جند سال اخیر آب تقریباً ۸ اینچی کفاف این بخش را نداده که در سال‌های اخیر با حفر یک حلقه چاه آهکی در ارتفاعات دروک تنگ حشی حفر شده که بعد از تأمین اعتبار از طرف مسئولین و اهالی اقدامات اجرایی آن نیز شروع شده‌است. برق در سال ۱۳۳۹ توسط مالک زمان وقت (محمود خان) به‌طور مجزا در اختیار اهالی قرار گرفته‌است و پس از برق‌رسانی توسط دولت این شهر نیز در سال ۱۳۵۱ به شبکه برق کشور متصل شده‌است. تلفن نیز که اکنون از ضروری‌ترین امکانات به حساب می‌آید در سال ۱۳۶۸ به صورت شخصی با مرکز تلفن ۲۰۰ شماره‌ای در اختیار اهالی قرار گرفته‌است اکنون نیز با مرکز تلفن دیجیتال ۱۰۰۰۰ شماره‌ای به صورت سیمی با پیش‌شماره ۷۱۳۷۸۶ و مرکز تلفن موبایلی با دو دستگاه دکل BTS در کوهنجان و پشت پر تا شعاع ۲۵ کیلومتری از مرکز در اختیار این بخش و روستاهای همجوار می‌باشد. همچنین عملیات گاز کشی کوهنجان نیز که از سال ۱۳۸۰ شروع شده بود در سال ۱۳۸۳ پایان یافته و با ایجاد یک ایستگاه تضعیف فشار در منطقه دوراهی دهستان شوریجه از همان سال گاز نیز به صورت لوله‌کشی در اختیار اهالی قرار گرفته‌است.
نگارخانه
مجسمه شیر سنگی در روستای کمال‌آباد
حمام کوهنجان
برج دیده بانی
امامزاده شاه صفی الدین
امامزاده پیر چراغ
امامزاده بی بی شریفه خاتون
جستارهای وابسته
منابع
صالحی، محمدصادق؛ ابراهیمی کوهنجانی، محسن. زادگاه من کوهنجان.
پانویس
- «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران.
- «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- «شبکه روستایی ایران - استان فارس». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۶.
پیوند به بیرون
| جاذبه‌های طبیعی | دریاچه مهارلو • میان‌جنگل • کوه قلعه‌گریخته • مزرا • چشمه سواره • چشمه مزرا • چشمه تزنگ • چشمه له‌یاسی • چشمه غنیبی • چشمه مهارلو • چشمه کوه‌چنار • چشمه آبریز جبل • چشمه نباتی • چشمه انجیرک • چشمه سرو نخودی • چشمه تنگ‌مهدی • نمکدان • باغهای رباط • قدح‌فر • چشمه آب‌زنگی • باغ کمالی • آب محمد‌خالو • باغ حیدر • کوه‌زیره • آب بیدک • آب مهارلو کهنه • آب شیخک • آب طلیکو • آب باغک • چشمه آب‌خونی • کمرزرد نظرآباد • بوته نور دولت آباد • قلات • قنات برزو • لاغور • باعان |  |
|---|---|---|
| جاذبه‌های تاریخی | کاخ ساسان • آرامگاه شیخ یوسف سروستانی • مسجد جامع تزنگ • قلعه انگشت گبری • پیر رباط • خرف‌خانه • شهر تاریخی پیر بیابان • حمام کوهنجان • کاروانسری شاه‌عباسی مهارلو • کارونسرای خیرآباد • قلعه کمال‌آباد • قلعه کنو • تپه شرقی • تپه‌های امامزاده ابراهیم نظرآباد • شهر باستانی براته • قلعه برزو • تل پوک • تل سرخو • تل شاهرخی مهارلو • تل قلعه‌ای • تل محمد حسنی • گورستان مهارلو | |
| جاذبه‌های مذهبی | امامزاده سیدعلی بن اسحاق • امامزاده بی‌بی شریفه خاتون • امامزاده ابراهیم سروستان • امامزاده ابراهیم هزاردره • شاه صفی‌الدین • امامزاده پیرچراغ • امامزاده پیرغیب | |
رده گردشگری • بناهای تاریخی | ||
| مرکز شهرستان | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخش |
| ||||||||||||||||||||
