بنه

بَنِه یا پسته ی کوهی (در متون طب سنتی حبه الخضراء) (نام علمی: Pistacia atlantica)، درختی از سرده پسته (سرده) بوده که گونه های مختلفی از آن وجود دارد. درختی است دو پایه، دارای برگ‌های تک شانه‌ای (دارای ۱ تا ٧ برگچه) برگچه‌ها بیضوی تخم‌مرغی شکل، شکل میوه آن کروی به قطر حدوداً ۵ میلی‌متر، ابتدا صورتی سپس قرمز و در زمان رسیدن کامل، پوشش میوه سبز رنگ می‌شود.[1]

بنه
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): رزیدها
راسته: افراسانان
تیره: پسته‌ایان
سرده: پسته (سرده)
گونه: P. atlantica
نام علمی
Pistacia atlantica
Desf.
درخت بنه در دو فصل تابستان و پاییز-واقع در نی ریز

گوناگونی ها

از این درخت سه گونه در ایران می‌روید:

این گونه در ایران در استان‌های فارس، استان لرستان،کهگیلویه و بویراحمد، کرمان (شاه کوه، کوه جبال بارز) و سیستان و بلوچستان (۱۳ کیلومتری جنوب غرب نصرت‌آباد، کوه تفتان) و همچنین نواحی مختلف استان هرمزگان می‌روید.[2]
این واریته در ایران در استان‌های ایلام، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، فارس، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان می‌روید.[3]
این گونه در ایران در استان‌های ایلام، گیلان، آذربایجان، لرستان، کرمانشاه، همدان، کردستان، مرکزی، کرمان، کرمان، فارس، تهران، خراسان و سیستان و بلوچستان می‌روید.[4]

ویژگی‌ها
ونوشک

ارتفاعش تا ۷ یا ۹ متر نیز رسیده‌است در بعضی از مناطق کوهستانی مانند زاگرس به میوه آن «قزو» می‌گویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می‌کنند. درخت بنه منبع تولید شیره سقز است. سقز که در لُری آن را بریژه یا بریزَه ، در لری خرم ابادی به آن وَنِوشک یا کُلِنگ و در کردی منطقه بانه به آن بنِشت گفته می‌شود؛ صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده‌است که استفادهٔ دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی‌های گوارشی استفاده می‌شود. ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم‌کننده‌ها و ضد عفونی‌کننده‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر این در صنعت پلاستیک‌سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع یادشده بکار برده می‌شود. اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده‌است. به‌طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می‌آید که در شرایط مناسب و سال‌های پرباران این مقدار بیشتر هم می‌شود.

ثبت ملی

درخت بنه کهنسال چلونک زیرکوه در خراسان جنوبی در فهرست آثار طبیعی ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این درخت ۶۰۰ سال قدمت دارد. ارتفاع این درخت ۸ متر است و وسعت تاج آن ۷۳ مترمربع است. آذربایجان غربی شهرستان سردشت موجود می باشد[5][6]

تحقیق دربارهٔ بنه

نام‌شناسی
  • در لری [گویش ممسنی] درخت و میوهٔ آن به نام بَن و بنوشکه یا کلخونگ خوانده می‌شوند، بنوشکه گونهٔ ریزتر و نرم‌تر بن است.

در گویش بهبهانی به بادام ریز و سفت آن بَنَک (banak) میگویند.

  • در هرمزگان و حوالیِ بندرعباس آن را کَسودَنگ (Kasoudang) و در بوشهر کُلخُونگ (Kolkhong) می‌نامند.
  • در ایلام آن را وه ناوشک و در کردستان قَزوان می‌نامند.
  • در لکی به آن وَنِوشک یا کُلِنگ گفته می شود.
  • در ترکیه آن را مِلَنجیک (Melengic) می‌نامند، که به صورت تجاری بسته‌بندی شده، به فروش می‌رسد.

در مناطقی از ایران مغز میوه بنه را آسیاب یا له کرده و از آن نوعی آش یا سوپ درست می‌کنند. در استان کرمان به این غذا قاتق بنه گفته می‌شود. این غذا یکی از غذاهای قدیمی و محبوب در سیستان و بلوچستان است که به آن خورشت بنه یا گُنه هتوک گفته می‌شود. بنه به خاطر روغنی بودن، چربی و البته انرژی بسیاری در خود دارد.

منابع
  1. http://www.dana.ir/news/519898.html/بنه--کلخنگ-و-سقز-وحشی-سوغات-روستاهای-باشت-تصاویر
  2. ولی‌الله مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، صفحهٔ ۱۸.
  3. ولی‌الله مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، صفحهٔ ۱۹.
  4. ولی‌الله مظفریان، درختان و درختچه‌های ایران، صفحهٔ ۲۰.
  5. http://www.iribnews.ir/fa/news/1598831/ثبت-ملی-درخت-بنه-کهنسال-زیرکوه
  6. http://www.mizanonline.ir/fa/news/260250/درخت-بنه-کهنسال-چلونک-ثبت-ملی-شد
  7. http://www.doe.ir/Portal/file/?121465/ارزشگذاري-اقتصادي-جنگل-هاي-بنه-و%5Bپیوند+مرده%5D بلوط-حوزه-آبخیز-مارون-یاسوج.pdf
  8. http://ijfpr.areeo.ac.ir/article_106587.html
  • مظفریان، ولی‌الله (چاپ سوم ۱۳۸۹). درختان و درختچه‌های ایران. تهران: فرهنگ معاصر. شابک ۹۶۴-۸۶۳۷-۰۳-۲. تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  • محمدیان، کوخردی، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، جلد دوم. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
  • دکتر:العوده، الغفلی، راشد، (الأشجار المعمرة فی الامارات) العروبة للنشر: بیرت، چاب دوم، انتشار سال ۱۹۸۵ میلادی. (به عربی).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.