گز روغن

گَز روغَن (Moringa) یا گز رخ یا مورینگا نام گونه‌ای گیاه است از تیره گزروغنیان. گزروغنیان (Moringaceae) تیره‌ای از کلم‌سانانِ غالباً درختی شامل سیزده گونه با برگ‌های مرکب و میوهٔ پوشینهٔ نیام‌مانند هستند.[4]

گز روغن
M. ovalifolia در نامیبیا
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاه
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): رزیدها
راسته: کلم‌سانان
تیره: Moringaceae
Martinov[1]
سرده: Moringa
Adans.[2]
نوع گونه
ترب کوهی (درخت)
گونه‌ها

See text

مترادف

Donaldsonia Baker f.
Hyperanthera Forssk.[2]

خانواده گزروغنیان تیره کوچکی از گیاهان گلدار جداگلبرگ و فقط شامل یک جنس بنام گز روغن مرکب از معدودی انواع درختی است غالب آن‌ها در نواحی گرم و مرطوب مانند عربستان، هند، هیمالیا، برمه و استان‌های جنوبی ایران (سیستان و بلوچستان و هرمزگان) مشاهده شده‌است. از مشخصات این گیاه این است که برگهایی شانه ایی مضاعف با تقسیمات بیشتر که مرکب از برگچه‌های کوچک و متقابل و گل‌هایی با اجزای ۵ قسمتی دارند میوه آن‌ها به صورت کپسول دراز و نیام مانند محتوی دانه‌هایی به اندازه مغز پسته تا ۱۵ و گاهی بیشتر و با جنین راست و مجاوری ترشحی برخی از گونه‌های این خانواده از انواع دارویی و صمغ تولید می‌نمایند. از دانه‌های برخی از این گونه‌ها روغن استخراج می‌شود.

گونه‌ها

تیره گزروغنیان حدود ۱۴ گونه دارد که تعدادی از گونه‌های این خانواده عبارت‌اند از:

دانه‌های روغنی گز روغن

Moringa arborea

Moringa borziana

Moringa concanensis

Moringa drouhardii

Moringa hildebrandtii

Moringa longituba

Moringa oleifera

Moringa ovalifolia

Moringa peregrina

Moringa pygmaea

Moringa rivae

Moringa ruspoliana

Moringa stenopetala

موارد استفاده
  • روغن: بذرهای جمع‌آوری شده پس از جداسازی پوست از مغز به‌طور کلی له می‌شوند و پس از له شدن در داخل دیگی ریخته و آب به آن اضافه می‌شود و در معرض حرارت آتش قرار گرفته و محلول به دست آمده بدون وقفه هم زده می‌شود. روغن موجود در بذرها در اثر حرارت در سطح آب قرار می‌گیرد و به وسیله قاشق جمع‌آوری می‌شود. عملکرد تولید روغن به روش سنتی بیش از ۲۰ درصد برآورد شده‌است و در صورت استفاده از روش‌های مناسب و مکانیزه روغن‌گیری این عملکرد تا ۴۰ درصد قابل افزایش است. روغن به دست آمده مایع و درجه انجماد آن بسیار پایین و به ندرت فاسد می‌شود. علاوه برارزش خوش‌خوراکی و استفاده در طبخ غذا در صنعت نیز برای جلاکاری، عطرسازی، روغن‌کاری چرخ دنده‌های ساعت‌های دیواری، مچی و چرخ‌های خیاطی و ماشینهای مکانیکی ظریف و چرخنده دار کاربرد دارد.
  • برگ و شاخه، میوه و پوست و تفاله میوه علوفه مناسبی برای دامهایی نظیر بز و گوسفند است.
  • گل‌های آن برای پرورش زنبورعسل و تهیه عسل دارویی بسیار مناسب است.
  • ساقه درخت صمغی ترشح می‌کند که سفید بوده و در برابر هوازدگی به رنگ قهوه‌ای قرمز یا قهوه‌ای مایل به سیاه در می‌آید و در چارچوب نقش و نگار روی پارچه پنبه‌ای یا چیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • عصاره حاصله از جوشانده برگ در دباغی پوست و آماده‌سازی مشک آب و دوغ استفاده می‌شود.
  • چاشنی و ادویه‌ای که از ریشه درخت تهیه می‌شود به هضم غذا کمک بسیاری می‌نماید.
  • پوست تنه گیاه ضد جَرَب است و در درمان خارش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • جوشانده پوست و ریشه به صورت حمام گرم و کمپرس محلول گرم برای رفع اسپاسم یا انقباض عضلانی مفید است.
  • برگ‌های گیاه به عنوان مدر و دارای اثرات دارویی شبیه آدرنالین برای درمان سوزاک بسیار مفید است.
  • از گل‌های آن برای دفع انگل، معالج تورم و جلوگیری از بزرگ شدن پروستات استفاده می‌شود.
  • از میوه نارس به عنوان سم استفاده می‌شود.
  • برای این که درختچه‌ای زیبا و با شاخه‌های بلند و گل‌های سفید و میوه‌های تشکیل و منحصر به فرد است بنابراین برای کشت در پارک‌ها، بلوارهای شهری می‌تواند کاربرد داشته باشد.

منابع
  1. Angiosperm Phylogeny Group (2009). "An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III" (PDF). Botanical Journal of the Linnean Society. 161 (2): 105–121. doi:10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x. Retrieved 2013-07-06.
  2. "Genus: Moringa Adans". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 1996-09-17. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 2011-09-26.
  3. "Moringa Adans". TROPICOS. Missouri Botanical Garden. Retrieved 2009-12-30.
  4. فرهنگستان زبان فارسی.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گز روغن موجود است.
  • ماهنامه ترویجی سبزینه - شماره ۵ و ۶
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.