غار شانه‌در
غار شانه‌دَر (به کردی: ئه‌شکه‌وتی شانه‌ده‌ر) غار نه‌چندان بزرگی است که در کوه‌های بَرادوست در شمال غربی زاگرس، در دره رود زاب بزرگ در کردستان عراق واقع شده‌است. محل این غار در بخش بارزان از شهرستان مرگه‌سور استان اربیل است.[1] این غار دارای بقایای باستان‌شناختی غنی از دوره پارینه‌سنگی میانی تا اواخر نوسنگی است. در منابع فارسی‌زبان نام این غار را به خاطر آوانویسی حدسی از روی انگلیسی به اشتباه شنیدار، شنیدر و شانیدر می‌نویسند.
از لایه‌های استقراری اواخر دوران میان‌سنگی (۱۵٫۰۰۰ تا ۱۰٫۰۰۰ سال پیش) بازمانده‌های ده‌ها اسکلت انسان همراه با هدایای تدفینی پیدا شده‌است. بیشتر تدفین‌ها به حالت دست و پای جمع شده و متعلق به نوزادان و کودکان بوده‌اند. هدایای تدفینی در این گورها عموماً شامل زیورافزارهایی از جنس سنگ، حلزون، و نیز ابزارهای استخوانی بوده‌اند. سایش زیاد دندان‌های ساکنان جوان‌تر غار، نشان‌دهنده تداول جیره غذایی متکی بر خشکبار و جویدنی‌های سخت بوده‌است.
کشف مجموعه‌ای از اسکلت انسان‌های نئاندرتال در لایه موستری غار نقطه عطفی در مطالعات پارینه سنگی زاگرس و خاورمیانه به‌شمار می‌آید.
گورستانی از لایه ب۱ مربوط به دوره آغاز نوسنگی است که طی روزهای پایانی آخرین فصل کاوش (۱۹۶۰) در غار شانه‌در کشف شد. گورستان یادشده در عمق حدود یک متری از کف غار به مساحتی در ابعاد ۶×۶ متر در انتهای غار کاوش و در نتیجه آن تعداد ۲۶ گور با بقایای ۳۵ اسکلت انسان و هدایای متعدد تدفینی یافت شد. تدفین‌ها عموماً به حالت جمع شده و جنینی بوده و اغلب مربوط به نوزادان و بچه‌ها بودند. کلیه تدفین‌ها بر بستری از خاکستر و زغال قرار داشت و تمام گورستان با لایه‌ای از رسوب رسی-شنی زرد رنگ پوشانده شده بود. نزدیک به نیمی از گورها دارای هدایای تدفینی از قبیل زیور آلات، حلزون، ابزار استخوانی، سنگ ساب و یک آویز مسی بودند. وجود این شئ مسی احتمالاً حاکی از وجود نوعی شبکه تجاری با آناتولی بوده‌است. مجموعه اسکلتهای انسانی ابتدا در سال ۱۹۶۲ به‌طور مقدماتی به وسیلهٔ خوان مونیزاگا در موزه بغداد مطالعه شدند.[2]
برپایه مطالعات ساکنان آغاز نوسنگی غار در دوره‌های دچار مضیقه بوده و آثار سوء تغذیه در اسکلت خرد سالان مشهود است. برپایه نتایج بدست آمده، رستنی‌ها، غله خودرو و میوه درصد عمده‌ای از خوراک آنها را تشکیل می‌داده است. وجود شمار قابل توجه‌ای سنگ‌ساب نیز این رژیم غذایی مبتنی بر گیاهان را تأیید می‌کند.
بقایای مربوط به انسان های غارنشین
نئاندرتال‌های در عصر موستری در منطقه ای یافت شدند که در آنجا صدها ابزار سنگی شامل پرتابه ها، محافظ های جانبی و لایه های سنگی و استخوان های حیواناتی همچون بزهای وحشی، و لاک‌پشت مهمیزدار نیز یافت شد. : 9-14
نه نمونه اول (شانه‌در 1 تا 9) بین سالهای 1957 و 1961 توسط رالف سولکی و تیمی از دانشگاه کلمبیا کشف شد. : 16 اسکلت شانه‌در 3 در موسسه اسمیثسونیان نگهداری می شود. دیگر شانه‌درها(شانه‌در 1 ، 2 ، و 4 تا 8) در عراق نگهداری می شدند و ممکن است در طول حمله سال 2003 از بین رفته باشند، گرچه طرح های آنها در اسمیثسونیان باقی مانده اند. در سال 2006، هنگام مرتب کردن مجموعه ای از استخوانهای جانوران از محل در اسمیثسونیان، ملیندا زدر استخوان های پای دهمین نئاندرتال، که اکنون به نام شانه‌در 10 شناخته می شود را، کشف کرد.[3]
شانه‌در 1
شانه‌در 1 یک مرد نئاندرتال پیر بود که بین کاووشگران با نام"نانیدی" معروف بود. او بین 30 تا 45 ساله بود، و به عنوان یک نئاندرتال بسیار پیر محسوب می شد. شانه‌در 1 دارای ظرفیت جمجمه 1600 سانتی متر مکعب بود و در بلندی قامتش حدود 5 فوت 7 اینچ بود و دارای علائم شدید تغییر شکل در وی دیده می شد. [4]
در طول زندگی فردیش، ضربات شدیدی به سمت چپ صورتش وارد شده بود و اثار یک شکستگی خردکننده در حدقه سمت چپش ایجاد شده بود که می توانست یک چشم او را به شکل جزئی یا کامل کور کند.
استاد دانشگاه واشنگتن اریک ترینکاوس و دکتر سباستین ویلوت از مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، طبق تجزیه و تحلیل های جدیدتر از شانه‌در 1 تأیید می کنند که رشد استخوان در کانال های گوش او منجر به کاهش شنوایی گسترده شده است.
شانه‌در 2
شانه‌در 2 یک مرد نئاندرتال حدودا 30 ساله بود که از آرتروز خفیف در سمت راست بدنش رنج می برد. تخمین زده می شود که بلندی قامت شانه‌در 2، 5 فوت 2 اینچ است که او را کمی پایین تر از میانگین قد یک نئاندرتال مرد قرار می دهد. او توسط صخره هایی که از سقف غار سقوط می کردند، کشته شده، که باعث خرد شدگی قابل توجه در جمجمه و استخوان های او شده است. جمجمه حدود 5-6 سانتی متر فشرده شده بود.[5]
شانه‌در 3
شانه‌در 3 یک مرد 40 تا 50 ساله بود که در همان قبرهای شانه‌در 1 و 2 یافت شد. زخم در دنده 9 سمت چپ حاکی از آن است که این فرد بر اثر عارضه ناشی از زخم فرو رفتن جسمی تیز به آن ناحیه درگذشته است. رشد استخوان در اطراف زخم نشان می دهد که شانه‌در 3 حداقل چند هفته پس از آسیب دیدگی زندگی کرده، در صورتی که آن جسم هنوز در بدنش بوده.[6]
شانه‌در 4 ، "دفن گل"
اسکلت شانه‌در 4 که یک مرد بالغ 30 تا 45 ساله بوده، در موقعیت جنین بر روی سمت چپش، توسط سولکی در سال 1960 کشف شد.
سالها تصور می شد که شانه‌در 4 شواهد محکمی برای یک مراسم تدفین نئاندرتالی می باشد. نمونه های معمول خاک از اطراف بدن، که برای تجزیه و تحلیل گرده ها در تلاش برای بازسازی تاریخچه پالئوکلیمی و پوشش گیاهی محل جمع آوری شده بود، هشت سال پس از کشف آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.[7]
شانه‌در Z
در فوریه سال 2020، محققان از کشف بقایای نئاندرتالی دیگر خبر دادند که به بیش از 70،000 سال قبل برمی گردد.
منابع
The Proto-Neolithic Cemetery in Shanidar Cave. By Ralph S. Solecki, Rose L. Solecki and Anagnostis P. Agelarakis, Texas A&M University anthropology series; no.7, 2004, xv+234pp. Figs. , Illus. , ISBN 1-58544-272-0
- http://kurdish-guide.com/2011/10/29/ئه‌شكه‌وتی-شانه‌ده‌ر/
- http://www.kurdistanica.com/?q=node/186
- Cowgill, Libby W.; Trinkaus, Erik; Zeder, Melinda A (2007). "Shanidar 10: A Middle Paleolithic immature distal lower limb from Shanidar Cave, Iraqi Kurdistan" (PDF). Journal of Human Evolution. 53 (2): 213–223. CiteSeerX 10.1.1.531.4107. doi:10.1016/j.jhevol.2007.04.003. PMID 17574652. Retrieved 17 October 2014.
- Lewis, R. Barry., et al. Understanding Humans: Introduction to Physical Anthropology and Archaeology. Wadsworth, 2013.
- Lietava, Ján (1988). "A Differential Diagnostics of the Right Shoulder Girdle Deformity in the Shanidar I Neanderthal" (PDF). Anthropologie. 26 (3): 183–196. JSTOR 44602496.
- Stringer, C.B.; Trinkaus, E. "The Shanidar Neanderthal crania". In Stringer, C.B. Aspects of Human Evolution. pp. 129–165.
- Crubézy, Eric; Trinkaus, Erik (1992). "Shanidar 1: A case of hyperostotic disease (DISH) in the middle Paleolithic". American Journal of Physical Anthropology. 89 (4): 411–420. doi:10.1002/ajpa.1330890402. PMID 1463085.