فضل‌الله خان وکیل‌الملک
میرزا فضل‌الله خان ملقب به «منشی باشی»، «دبیرالسلطنه»، «وزیرخلوت» و «وکیل الملک»، فرزند حاج میرزا علی‌اصغر مستوفی و برادر میرزا محمدرفیع نظام العلماء و میرزا محمودخان دیبا علاءالملک در سال ۱۲۶۳ (قمری) در شهر تبریز در خاندانی از سادات طباطبایی دیبا پا به عرصه وجود نهاد. سادات طباطبائی از محترمین و بزرگان آن خطه از قدیم‌الایام بوده و مورد احترام خاص و عام بوده‌اند و به سبب همین اشتهار، تعدادی از آنان در مناصب و دوائر حکومتی و دیوانی همچون سفارت و وزارت و حکومت ولایات را عهده‌دار بوده و برای خدمت به ملک و دین تلاش می‌کرده‌اند. عدهای هم در لباس اهل علم در تلاش برای برافراشتن پرچم علم و آگاهی و رسیدن به درجات بالای علمی تلاش کرده، به مقامات عالیه‌ای هم نائل آمدند.
میرزا فضل‌الله تحصیلات مقدماتی و ادبیات فارسی و صرف و نحو عربی را در تبریز فرا گرفته، چندی بعد منشی حضور ولیعهد گردید. سپس به حکمرانی اردبیل و مشکین برگزیده شد. بعداً وزیر رسائل خاصه و انشاء حضور (وزیر خلوت و رئیس دفتر) مظفرالدین‌شاه شد.[1]
پس از به سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه برادر زن وکیل الملک موسوم به عبدالحسین میرزا فرمانفرما در اثر مخالفت با مظفرالدین شاه در عتبات ساکن شد و دسیسه‌چینی‌های درباریان باعث برکناری وکیل‌الملک از کار شد. امااو بعدها وزیر دارالشورای کبرا و به وزارت تجارت منصوب گردید.[2]
وی دارای نشان درجه اول با حمایل سبز و تمثال مکلّل به الماس درجه اول و جبه و شمشیر مرصع و عصای مرصع بوده‌است.
وفات میرزا فضل‌الله خان وکیل الملک به سال ۱۳۲۰ (قمری) در قصبه مرند ده فرسنگی شهر تبریز در سن ۵۷ سالگی اتفاق افتاد و مشارالیه در کربلای معلا به خاک سپرده شد.[3]
بیمارستان نجمیه تهران در ملکی قرار دارد که ابتدا متعلق به وکیل الملک بود و سپس همسرش آن را وقف کرد.[4]
همسرو فرزندان
وکیل‌الملک دو بار ازدواج کرد. بار اول با «خاور خانم بهجت‌الدوله»، دختر حاج میرزا محمدعلی، تاجر معروف تبریز، چهار پسر و هفت دختر به ترتیب ابوالفتح والاتبار (حشمت‌الدوله)، عبدالحسین (وکیل الملک)، ابوطالب و غلامعلی، ماه‌طلعت (مرحمت‌السلطنه)، قمر (رفعت‌الدوله)، گوهر تاج، مهپاره، رخساره و، کوکب (عظمت‌السلطنه)، دوالیه (قدس السلطنه).[5] سپس با حاجیه «ملک‌تاج فیروز نجم‌السلطنه»، دختر فیروز میرزا نصرت‌الدوله[6]که حاصل این وصلت پسری به نام ابوالحسن دیبا (ثقةالدوله) [7]بود.
منابع
- افضل الملک، غلامحسین، سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه. افضل التواریخ. ج. ۱. افضل التواریخ. نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱. صص ۴۷ تا ۶۵.
- http://iichs.org/index.asp?id=1212&doc_cat=9
- http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=8820:شجره-خاندان-طباطبایی-دیبا/-هادی-هاشمیان&Itemid=9
- http://www.qajarwomen.org/fa/items/1021A37.html
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۵.
- http://www.qajarwomen.org/fa/items/1021A44.html
- مصدق،محمد،خاطرات و تالمات مصدق،نشر علمی، چاپ 15،تهران، 1397، ص. 53