وقف

وقف سنتی کهن و جهانی به معنی بخشش پول یا ملک به شخص یا موسسه غیر انتفاعی است که منافع مترتبه این بخشش را به مصرف خاصی برساند.[1] جمع این واژه اوقاف است و به مال و زمین وقف شده، موقوفه گفته می‌شود.

اقتصاد اسلامی

مضاربهمزارعه
قرض‌الحسنهجعاله
سَلَف‌خریمساقات
هِبهجزیه
زکاتخمس
صدقهوقف
بیت‌المال
صکوکرِبا
بانکداری اسلامی

وقف پول شویی است؟

وقف نیز می تواند برای کارهای نامشروع مورد استفاده قرار گیرد (حقیقی یا حقوقی). به عنوان مثال، در برخی موارد افراد برای فرار از مالیات بر درامد که معمولا همراه با منافع ثانویه ای همچون اعتبار عمومی است، شروع به بخشش پول یا ملک خود می نمایند. این شیوه وقف نوعی از پولشویی است که در حال حاضر در کشور های مختلف بخصوص کشورهای اسلامی که سیستم های مالیاتی و ردگیر های مالی آنها نا کارامد است رواج پیدا کرده است. این نوع وقت در حال حاضر بیشترین نوع وقف غیر شرعی است که بنیان اجتماع را هدف قرار داده است .

پیشینه در ایران باستان

طبق قوانین قضایی ساسانیان دارایی های جهت استفاده در امور خاص توسط بانی قابل تخصیص بوده است. این دارایی ها توسط اولاد و اعقاب بانی قابل تغییر کاربری یا انتقال به غیر نبوده است.[2] دارایی های مذکور توسط بنیادهای نیکوکاری به منظور رستگاری روان بنیاد شده و درآمدهای حاصل از آن صرف کمک به تنگدستان و احداث تأسیسات عام‌المنفعه می‌شد. همین بنیادها بعدها الگویی برای وقف اسلامی شدند.[3]

پیشینه در روم باستان

در روم باستان اولین کرسی فلسفه توسط مارکوس آئورلیوس پادشاه روم وقف گردید. وی برای هر یک از مکاتب فلسفی وقت یک کرسی مستقل ایجاد کرد.[4][5]

پیشینه وقف در کالج و دانشگاه

سنت تاریخی وقف از سال ۱۵۰۵ میلادی با تاسیس کالج مسیح دانشگاه کمبریج[6] (به انگلیسی: Christ's College, Cambridge) توسط (لیدی) مارگارت بیوفورت (۱۴۴۳–۱۵۰۹ میلادی)، مادر هنری هفتم پادشاه انگستان، در دانشگاه های امروزی پذیرفته شده است.

کرسی استادی موقوفه (به انگلیسی: Endowed professorship) به جایگاهی گفته می شود که حقوق دائمی معینی را از محل وقفی که اختصاصا بدان منظور انجام شده است دریافت دارد. همچنین بورسیه یا عضویت موقوفه (به انگلیسی: Endowed scholarship/fellowship) به کمک هزینه ای گفته می شود که از محل وقفی که اختصاصا بدان منظور انجام شده است پرداخت شود. پرداخت ها از محل درآمد حاصل از صندوق سرمایه گذاری وقفی (به انگلیسی: Endowment Fund) که طبق نظر واقف عمل می نماید پرداخت می‌شود.[7]

وقف در اسلام

اتاق بازسازی شده تحریر وقف‌نامه‌ها در موزه مولوی در قونیه
وقفنامه مسجد شاه بازار تهران
صفحه نخست یک وقف‌نامه

وقف از جمله عقود معینی است که در فقه اهل سنت و امامیه از اعتبار خاصی برخوردار است. یکی از خصوصیات انسان مؤمن تخصیص دادن قسمتی از مالش برای نیازمندان است «و فی اموالهم حق معلوم* للسائل والمحروم». یکی از بهترین نوع تخصیص مال، وقف است که انسان مؤمن قسمتی از مالش را در جهت رفع مشکل موسسه‌های خدمات رسانی به اجتماع و نیازمندان وقف می‌کند که دائماً صرف آن شود.

وقف در قرآن و احادیث

در قرآن کریم کلمهٔ وقف نیامده است، ولی عناوینی همچون صدقه، خیر، برّ، انفاق، احسان در قرآن آمده است، و هر یک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند، زیرا وقف، هم صدقه است و هم برّ و نیکی است ولی در عین حال عنوانی خاص برای وقف است، یعنی بین وقف و بین این عناوین عام و خاص مطلق است و وقف عنوانی خاص می‌باشد.

در اکثر قریب به اتفاق احادیث نیز لفظ وقف به کار برده نشده است اما برای تشویق مردم به آن روایات و حدیث‌های متعددی موجود است و ثواب‌های فراوانی برای کسانی که به انجام آن همت بگمارند وعده داده شده است. یکی از این احادیث حدیث «صدقهٔ جاریه» است که در جواهر آمده: در مسالک است و از تذکره نیز حکایت شده و در مهذب‌البارع و تنقیح هم آمده که علماء فرموده‌اند: مراد از صدقه جاریه همان وقف است.[8]

وقف در قوانین ایران

بنابر ماده ۵۵ قانون مدنی «وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.»[9] برای انعقاد وقف به جز «شرایط اساسی صحت قراردادها» شرایط خاصی ضروری می‌باشد که عبارت‌اند از:

  1. حبس عین: واقف (وقف دهنده) در مدت وقف، حق هیچ گونه دخل و تصرفی در عین موقوفه ندارد. یعنی واقف حق ندارد که مال موقوفه را بفروشد یا اینکه هرگونه نقل و انتقال حقوقی نسبت به مال موقوفه انجام دهد یا تصرفی در مال موقوفه بکند که منافی وقف باشد.
  2. تسبیل منفعت: وقف در صورتی صحیح می‌باشد که منظور واقف از وقف حبس عین به منظور قرب الهی و فی سبیل الله باشد.
  3. قابلیت بقای عین: «فقط وقف مالی جایز می‌باشد که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد...» (ماده ۵۸ قانون مدنی) بنابراین وقف مالی که در صورت استفاده از آن مال، قابلیت بقا ندارد باطل می‌باشد؛ به عنوان مثال خوراکیها را نمی‌توان وقف نمود.
  4. قبض عین: وقف از عقود تشریفاتی می‌باشد بنابراین وقف زمانی تحقق پیدا می‌کند که واقف عین موقوفه را در اختیار موقوف علیه (کسی که وقف به نفع اوست) یا موقوف علیهم قرار دهد و عین موقوفه به قبض موقوف علیه یا موقوف علیهم درآید.


جستارهای وابسته

منابع

  1. وقف investopedia.com
  2. سیستم های قضایی و حقوقی iranicaonline.org
  3. تورج دریایی، شاهنشاهی ساسانی، برگردان مرتضی ثاقب‌فر، نشر ققنوس، چاپ یکم، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴−۳۱۱−۴۳۶−۸ ، ص۸۷.
  4. Frede, Dorothea (2009). "Alexander of Aphrodisias > 1.1 Date, Family, Teachers, and Influence". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Retrieved 6 September 2012.
  5. Lynch, John Patrick (1972). Aristotle's school; a study of a Greek educational institution. University of California Press. pp. 19––207, 213–216. ISBN 9780520021945.
  6. کالج مسیح دانشگاه کمبریج cam.ac.uk
  7. Endowment Fund investopedia.com
  8. «نگاهی به منابع حدیثی وقف». دریافت‌شده در ۵ ژانویه ۲۰۱۴.
  9. قانون مدني پایگاه ملی اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور
کتب
  1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج ۱، کتابفروشی اسلامیه، چاپ نوزدهم، تهران، ۱۳۷۷
  2. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اموال و مالکیت، نشر میزان، چاپ پنجم، تهران، ۱۳۸۱
قوانین

پیوند به بیرون


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.