قیام کوچگیری

قیام کوچگیری یا همان انقلاب کوچگیری اولین قیام کردهای علوی و زازاها علیه ظلم و ستم دولت ترکیه بود که در ژوئیه ۱۹۲۰ در کوچگیری آغاز شد و در اصل به وسیله اعضای انجمن جامعه ای برای ظهور کردستان مطرح شد. پیش از این نیز فعالیت‌هایی توسط علی شیر درسیمی و Baytar Nuri Dersimi صورت گرفته بود.

قیام کوچگیری
بخشی از شورش کردها در ترکیه
Koçgiri rebels
تاریخ ۶ مارس ۱۹۲۱–۱۷ ژوئن ۱۹۲۱[1] مکان استان سیواس، استان تونج‌ایلی، استان ارزنجان نتیجه پیروزی قاطع ترکیه، شورش سرکوب شد
طرفین درگیر
دولت ملی مجلس بزرگ Central Army	مردم کرد Society for the Rise of Kurdistan Ginyan Tribe (changed sides)
فرماندهان و رهبران
مصطفی کمال آتاترک Nureddin Pasha سرگرد Halis Bey (commander of the 6th Cavalry Regiment) †[2][3][4][5] Topal Osman	Alişan Bey[6] Alişer Nuri Dersimi Paso Misto
قوا
ادعای دولت: ۳٬۱۶۱ مرد[7][8] ۱٬۳۵۰ جانور نظامی[8] ۲٬۷۵۰ تفنگ، ۳ مسلسل سبک و ۱۸ مسلسل سنگین[8] ادعای شورشیان: ۶٬۰۰۰ سوارکار ۲۵٬۰۰۰ پیاده‌نظام Unknown nr of militia and Gendarmerie	ادعای دولت: ۳٬۰۰۰ شورشی (اغلب سواره‌نظام)[8] ۲٬۵۰۰ تفنگ[8] ادعای شورشی: ۶٬۰۰۰ شورشی
تلفات
نامشخص	۵۰۰ شورشی کشته شدند[8] ۳۲ رهبر شورشی و ۵۰۰ شورشی اسیر شدند[6]

دلایل

در ترکیه نوین غیر ترک بودن و علوی بودن بیش از حکومت عثمانی جرم محسوب می‌شد تا جایی که در سال ۱۹۲۴ اعلام شد نباید برای هر اقلیت غیر ترک حقوق اجتماعی قائل شد؛ و این در حالی بود که اقلیتهایی مانند کردها و زازا در جنگ با شوروی از خود رشادت‌های زیادی نشان دادند اما برای نادیده گرفتن قومیت و نژاد از آنها بعنوان ترک کوهستانی یاد می‌شد. شورش کوچگیری نیز برای مقابله با ظلم و نادیده گرفتن حقوق کردها و زازاها بود.

شروع

این جنبش با حمله برخی از واحدهای شورشی در ژوئیه ۱۹۲۰ به فرماندهی فردی بنام میستو به کلانتری زلفاعلی آغاز شد. طی این حمله مناطق اطراف سیواس، ارزنجان، Qendal و Qoçgiri تحت کنترل نیروهای کرد قرار گرفت. دولت آنکارا برای جلوگیری از تشدید قیام در اکتبر ۱۹۲۰ هیئت‌های مشورتی به عراق فرستاد. در ۱۵ نوامبر همان سال جلسه ای تشکیل شد و بیانیه ای به دولت صادر شد. آنکارا همچنین جمع‌آوری نیروها را در سیواس آغاز کرد و ارتباط درسیم با سایر نقاط را قطع کرد و از بعضی افراد برای پیوستن به این حرکت دعوت کرد. جنبش در حال گسترش بود و این حرکت دولت کارساز نبود.

سرکوب

تا اینکه در مارس ۱۹۲۱ اقدام نظامی توسط ارتش صورت گرفت و سرانجام در ۲۴ آوریل ۱۹۲۱واحدهای قیام کوچگیری تجزیه شده و نظامیان به درون کوچگیری راه یافتند و قیام به شکل وحشیانه ای سرکوب شد. شدت جنایات در سرکوب به حدی بود که مجلس ملت بزرگ تصمیم به برکناری نوردین پاشا گرفت اما مصطفی کمال پاشا یا همان آتاتورک مداخله کرد و مانع محاکمه وی شد. نوردین پاشا پیش از سرکوب گفته بود (طبق برخی از منابع این بیانیه ای بود به توپال عثمان): در ترکیه هرکس را که زو می‌گفت نابود کردیم (منظور ارامنه) و کسانی را که لو می‌گویند هم از ریشه نابود خواهیم کرد (منظور کردها). پس از سرکوب شورش بعضی از رهبران اسیر اعدام و برخی نیز تحت نظر قرار گرفتند. اقدامات وطن پرستانه رهبران و شورشیان به حدی عمیق بود که این قیام و رهبرانش را وارد تاریخ نمود.

علی شیر

علی شیر درسیمی یا علی شیر کوچگیری شاعر و ادیب کرد و همسرش زریفه خانوم که از رهبران این قیام بودند سر انجام در سال ۱۹۳۷ اعدام شدند.

پانویس

1. Hülya Küçük, The Role of the Bektashis in Turkey's National Struggle, BRILL, 2002, شابک ‎۹۰۰۴۱۲۴۴۳۸, page 217.
2. Ercan Yavuz, "Turkey starts to question early period of republic", Today's Zaman, November 22, 2009.
3. Mustfa Balcıoğlu, Belgelerle Millî Mücadele sırasında Anadoluda ayaklanmalar ve Merkez ordusu, 1991, p. 128. (in Turkish)
4. Nurettin Gülmez, T.B.M.M. zabıtalarından Doğu ve Güney Doğu meselesi, Hamle Yayın-Dağıtım, 1992, p. 197. (in Turkish)
6. Türk İstiklal Harbi, Edition VI, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, 1974, page 281
7. Andrew Mango, Atatürk, John Murray, 1999, شابک ‎۹۷۸−۰−۷۱۹۵−۶۵۹۲−۲ , p. 330.
8. Hüseyin Rahmi Apak, Türk İstiklâl Harbi – İç ayaklanmalar: 1919-1921, 1964, C.VI, Genelkurmay Basımevi, pages 163-165

منابع

کتاب کووایی میلی حلیم دمیر

آرشیو اخبار و روزنامه‌های مربوط به اقدامات آتاتورک

کتاب Martin van Bruinessen, Mullas, Sufis and Heretics: The Role of Religion in Kurdish Society

Hülya Küçük, The Role of the Bektashis in Turkey's National Struggle, BRILL, 2002, ISBN 9004124438, page 217.