محاصره قسطنطنیه (۶۷۴-۶۷۸)
محاصره اول قسطنطنیه، جنگی است که بین سپاه اسلام و بیزانس درگرفت و در اقتصاد و اوضاع سیاسی هر دو کشور تأثیرات زیادی گذاشت. در نهایت سپاه اسلام موفق به فتح قسطنطنیه نشد و صدمات بسیاری از لحاظ نیروی انسانی و تجهیزات نظامی متحمل شد.
| محاصره اول قسطنطنیه | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از جنگ‌های اعراب و روم شرقی | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| جنگندگان | |||||||||||
خلافت اموی   |
بیزانس  | ||||||||||
| فرماندهان | |||||||||||
| معاویه بن ابی‌سفیان سفیان بن عوف فضاله بن عبید انصاری جناده بن ابی امیه یزید بن معاویه |
کنستانتین چهارم | ||||||||||
| تلفات | |||||||||||
| سنگین | نامشخص | ||||||||||
پس از جنگ روابط بین اسلام و بیزانس شکل جدیدی به خود گرفت و مسلمانان مانع از بازپس گیری مواضع بیزانس در مصر و شام شدند و بیزانس به آسیای صغیر عقب‌نشینی کرد ولی هر دو برای تصرف این مناطق مهم تلاش می‌کردند.[1]
اقدامات معاویه
معاویه اولین خلیفه اموی پس از جنگ‌های داخلی به قدرت رسید، او برنامه‌ریزی‌های بسیار در جهت فتح قسطنطنیه پایتخت امپراتوری بیزانس انجام داد:
- نظام تهاجمی :در این راستا حملات منظمی در تابستان و زمستان به آسیای صغیر انجام می‌گرفت و رهبران آن سپاه‌های اعزامی افراد قدرتمندی بودند و هدفشان فتح قلعه‌ها و دژهای کوهستانی بیزانس و داخل شدن به سرزمین آنان بود، اکثر جنگ‌ها دریایی صورت می‌گرفت، به همین جهت معاویه دستور ایجاد نیرو دریایی قدرتمندی داد؛ و ناوگان‌های دریایی ساختند و فرماندهی آنها را به ناخدایان عرب از قبیله بنی ازد غسانی سپرده شد. سپس جنگ جویان اسلام آماده جنگ به دریای مدیترانه اعزام شدند.[2]
- نظام دفاعی: معاویه در مناطق مرزی و سواحل قلمرو اسلام حمایت‌هایی انجام داد از جمله ایجاد پایگاه‌های دائمی و اسکان مردم و تشویق آنان از طریق زمین‌های زراعتی (اقطاع) و در شهرهای ساحلی سنگر بندی برای دفاع از شهر در مقابل حملات نیرو دریایی بیزانس انجام داد.[2]
محاصره
اولین محاصره قسطنطنیه توسط اعراب در سال‌های ۶۷۸_۶۷۴ بوده‌است. حمله مسلمانان با برنامه‌ریزی بوده و آنان نیروهای خود را در پایگاه‌های امتداد سواحل آسیای صغیر اسکان دادند و سپس به محاصره قسطنطنیه پرداختند.[3] در ابتدا مسلمانان به رهبری معاویه جزیره قبرس را فتح کردند و این محل به عنوان پایگاه برای محاصره لازم بود. معاویه از راه خشکی لشکرکشی را آغاز کرد و این سپاه به فرماندهی فضالة بن عبدالله انصاری تا خلقیدونه پیش رفتند و زمستان را در خاک بیزانس گذراندند. سفیان بن عوف با سپاهی به کمک او آمد. معاویه لشکری به رهبری یزید برای تکمیل محاصره فرستاد و به همراه جمعی از صحابه از جمله ابو ایوب انصاری که ایشان در پایین حصار قسطنطنیه دفن شد.[3] نیرو دریایی اسلام با فتح جزیره‌های کوس و خیوس محاصره دریایی را کامل کردند، جناده بن ابی امیه پس از فتح جزیره ارواد به محاصره قسطنطنیه رسید ولی پیروزی چشم گیری بدست نیاورد و امپراتور کنستانتین چهارم توانست با آتش یونانی محاصره را بشکند و اعراب مجبور به عقب‌نشینی شدند.[3]
آتش یونانی
کنستانتین چهارم با استفاده از این سلاح در مقابل حملات حملات دریایی مسلمانان از مرزهای خود دفاع کرد. آتش یونانی نوعی مواد آتش زا است که شامل آهک و گوگرد است و دود غلیظ و انفجار بزرگی به وجود می‌آورد، از طریق لوله ای به سمت کشتی‌های دشمن پرتاب می‌کردند. وجود این سلاح اهمیت زیادی داشته و در تاریخ ماندگار شد به دلیل آنکه نقش خلفای اموی را برای فتح قسطنطنیه باطل ساخت و مانع گسترش اسلام در آنجا شد. بیزانس به شدت فرمول این اختراع را مخفی نگه داشت و امروز دقیقاً ترکیبات آن مشخص نیست.[4]
معاهده صلح
دلیل این صلح فرسوده شدن سپاه طرفین بود. طبق گفتگوهای انجام شده معاویه هر سال باید سه هزار قطعه طلا و پنجاه اسیر و اسب به رومیان می‌پرداخت. مدت این صلح مسلمانان و رومیان سی سال بوده است.
پانویس
- طقوش، محمد سهیل (١٣٨٤). دولت امویان. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. صص. ۳۰_۶۰.
- طقوش، محمد سهیل (١٣٨٤). دولت امویان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. صص. ۳۰_۶۰.
- شهیدی، سید جعفر (١٣٦٢). تاریخ تحلیلی اسلام. صص. فصل امویان.
- فوگل، اشپیل. تمدن مغرب زمین. امیر کبیر. صص. ۲۹۹.
منابع
- طقوش، محمد سهیل (١٣٨٤). «اول». دولت امویان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شابک ۸_۳۹_۷۷۸۸_۹۶۴ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: invalid character (کمک). - شهیدی، سید جعفر (١٣٦٢). «ششم». تاریخ تحلیلی اسلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- فوگل، اشپیل. «بیزانس». تمدن مغرب زمین. ترجمهٔ محمد حسین آریا لرستانی. تهران: امیر کبیر.