ناحیه جلال‌الدین رومی

ناحیه (شهرستان) جلال‌الدین بلخی از ناحیه‌های اداری ولایت ختلان است که در جنوب تاجیکستان قرار دارد. مرکز این ناحیه، شهرک بلخ است که در ۳۲ کیلومتری شهر باختر و در دامنهٔ کوه و کنارهٔ رود قومسنگیر جای دارد. این شهرک تا شهر دوشنبه ۱۳۲ کیلومتر فاصله دارد.

ناحیهٔ جلال‌الدین بلخی
اطلاعات کلی
نام رسمی :ناحیهٔ جلال‌الدین بلخی
کشور :تاجیکستان
استان :

ختلان

سال شهرشدن : ۲۱ مارس ۱۹۳۳
مردم
جمعیت۱۶۰٬۰۰
تراکم جمعیت:۱۷۷٬۷ کیلومتر مربع
نفر بر کیلومتر مربع
زبان‌های گفتاری:تاجیکی و ازبکی
مذهب:حنفی
جغرافیای طبیعی
مساحت:ن۹۰۵٬۰۲ km²
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی :+۹۹۲ ۳۲۴۷
وب‌گاه :.tj

جایگاه

ناحیهٔ جلال‌الدین بلخی در وادی وادی وَخش جای دارد. از شمال با باختر و وخش، در شرق به فرخار، در غرب به جیلی‌کول و در جنوب به قوم‌سنگیر و پنج از ناحیه‌های ولایت ختلان همسایه‌است.

ریشه‌شناسی نام

نام پیشین و باستانی این ناحیه، هلاورد بوده‌است. هلاورد [Halāward] جای‌نام بلخی [υαλοοαρδ*] است، که از دو واژه در زبان ایرانی باستان ساخته شده‌است: -hadā* 'از' + -varta* 'سنگ' و معنی آن «ساخته شده از سنگ، یعنی شهر سنگی» است [1]

در سال ۲۰۰۷ روشنفکران ختلانی به مسئولین ناحیهٔ کالخازآباد پیشنهاد داده بودند که نام تاریخی این سرزمین برای سوم‌بار احیا گردد و مرکز ناحیهٔ هلاورد نامیده شود.[2] اما برخلاف چشمداشت آن‌ها، ناحیهٔ کالخازآباد در تاریخ ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۷ با قرار مجلس ملی عالی جمهوری تاجیکستان ناحیهٔ جلال‌الدین رومی نامیده شد.[3].

مردم

مردم این ناحیه به زبان‌های تاجیکی و ازبکی سخن می‌گویند. بر پایهٔ آمار سال ۲۰۰۹ میلادی، ناحیهٔ جلال‌الدین رومی ۱۶۰٬۰۰ تن جمعیت داشت.[4]

بخش‌بندی

براساس قانون تقسیمات کشوری، ناحیهٔ جلال‌الدین رومی، ۲ شهرک و ۸ جماعت دارد.[5]

جماعت‌های ناحیهٔ جلال‌الدین رومی[6]
جماعت اهالی
عیسایف۲۰۴۹۱
گلستان۱۰۲۰۵
کلینین۱۲۳۷۷
مدنیت۱۱۲۹۷
نوآباد۱۴۴۴۶
توگلن۲۰۴۹۱
اوزون۱۶۴۲۸
فرونزه۱۹۰۶۹

حکومت

سرور ناحیهٔ جلال‌الدین رومی رئیس حکومت آن است که وی را رئیس جمهوری تاجیکستان تعیین می‌کند. نهاد قانون‌گذاری این ناحیه، مجلس نمایندگان خلق می‌باشد که آن را رای‌دهندگان این ناحیه برای ۵ سال انتخاب می‌کنند.

تاریخ
نوشتار اصلی: هلاورد

این ناحیه در ۲۱ مارس سال ۱۹۳۳ میلادی در بخشی از ولایت قرغان‌تپه در جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان شوروی تأسیس یافته‌است و نخست «ناحیهٔ وخش» نام داشت. راهنماها و جهان‌نامه‌های عربی‌زبان و پارسی‌زبان سدهٔ میانی، نام این ناحیه را هلاورد یاد کرده‌اند.

هلاورد در زمان سامانیان یکی از دو شهر کلان وخشان‌زمین بوده‌است. بنابر نوشته‌های حدود العالم من المشرق الی المغرب، «هلاورد قصبهٔ وخش است، شهری‌ست با کشت و برز و روستاهای بسیار و مردمانی تیرانداز و جنگی.»[7]

بنابر یافته‌های باستان‌شناسی، شهر هلاورد در زمان کوشانیان پدید آمد[8] و در سده‌های میانه مرکز وخشان‌زمین بوده‌است. این شهر در سال ۷۵۰ میلادی به دست عرب‌ها ویران شد[9] و باستان‌شناسان خرابه‌های آن را در کرانهٔ غربی شهرک کالخازآباد یافتند که امروز آن را کافرقلعه می‌خوانند.[10] سپس مرکز وخشان‌زمین، شهرک کوه‌کنده شد که در ۱۲ کیلومتری شمال غربی خرابه‌های کافرقلعه در کرانه‌های رود وخش جای داشت. در سده‌های میانی، این شهر نیز هلاورد نام داشت و خرابه‌های آن هم‌اکنون به نام «زالی‌زر» نزدیک ده اوزون در کنار رود وخش، ۱۲ کیلومتر دورتر از کالخازآباد و ۲۳ کیلومتر دورتر از قرغان‌تپه برجایند.[11].

در تاریخ ۱۱ جولای ۱۹۵۴ کاگانویچ‌آباد رسماً شهرک اعلام شد و در ۳ جولای ۱۹۵۷ این شهرک به یاد آبادگران وادی وخش که از شمال تاجیکستان کوچانده شده و نخستین کالخازها را در وادی وخش تشکیل کرده‌بودند کالخازآباد نامیده شد و ناحیه نیز نامش کالخازآباد گردید. ۱۰ ژانویه ۱۹۹۱ این شهرک را به یاد سراج‌الدین عیسی یکی از آبادگران وادی وخش که ۲۸ سال رئیس این ناحیه بود، شهرک را به سراج‌الدین عیسی تغییر دادند.[12] ناحیهٔ کالخازآباد در ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۷ به قرار مجلس عالی ملی جمهوری تاجیکستان ناحیهٔ جلال‌الدین رومی نامیده شدُ هرچند که روشنفکران ختلانی از مسئولین ناحیه خواسته بودند که نام تاریخی هلاورد بر این ناحیه گذاشته شود.[13].

پانویس
  1. Лурье П.Б. Историко-лингвистический анализ согдийской топонимии / Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Научный руководитель В.А. Лившиц. СПб., 2004. – 306 с. – саҳ. 200
  2. рӯзномаи «Бомдод», № 20 (115) аз 1 августи 2007, чопи вилояти Хатлон.
  3. «хабаргузории «Ховар»». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲.
  4. «Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. Минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. 2010». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۲.
  5. "Феҳристи ҷамоатҳо". UN Coordination, Tajikistan. Archived from the original on 16 July 2011. Retrieved 12 June 2012. Unknown parameter |боздид= ignored (help)
  6. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۲.
  7. «Ҳудуд ул-олам мин ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 ҳиҷрии қамарӣ = ۹۸۲ милодӣ). (Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда). – Теҳрон: Интишороти китобхонаи Таҳурӣ, 1362 ш. / 1983 м. – саҳ. 119
  8. Древности Таджикистана. Каталог выставки. — Душанбе: Дониш, 1985. — 343 с. , саҳ. 156
  9. Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в 198۰ г. Археологические работы в Таджикистане вып. 20. —Душанбе, 1987. — с. 172—178. саҳ. 178
  10. Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в 1980 г. Археологические работы в Таджикистане вып. 20. —Душанбе, 1987. — с. 172—178. саҳ. 167
  11. Беленицкий А. М. Отчет о работе Вахшского отряда в 1947 г. Труды Согдийско-Таджикской археологической экспедиции, т. 1. —М. —Л. , 1950. — с. 140—146. саҳ. 144; Литвинский В. А. Археологическое изучение Таджикистана советской наукой. — Сталинабад: Изд-во АН ТаджССР, 1954. — 81 с. саҳ. 38
  12. «Стратегия социально-экономического развития пгт им. Исоева Колхозабадского района». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۰۷.
  13. Умед Ҷайҳонӣ: Ба номгузорӣ аз зовияи миллӣ бингарем

منابع
  • «Ҳудуд ул-олам мин ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 ҳиҷрии қамарӣ = ۹۸۲ милодӣ). (Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда). – Теҳрон: Интишороти китобхонаи Таҳурӣ, ۱۳۶۲ ш. / ۱۹۸۳ м.
  • Баҳор Меҳрдод. Пажӯҳише дар асотири Эрон (пораи нахуст ва дувум): - Теҳрон: Огоҳ, 1376 ҳ. ш. = ۱۹۹۷ м. чопи дувум.
  • Рашид ад-Дин. Сборник летописей, в трех томах. Перевод с персидского Л. А. Хетагурова, О. И. Смирновой, Ю. П. Верховского и А. К. Арендса. —М. —Л. : Изд-во АН СССР, ۱۹۴۶ – ۱۹۵۲ г. – т. ۱ ч. ۲.
  • Беленицкий А. М. Отчет о работе Вахшского отряда в ۱۹۴۷ г. Труды Согдийско-Таджикской археологической экспедиции, т. ۱. — М. — Л. , ۱۹۵۰. — с. ۱۴۰—۱۴۶.
  • Литвинский Б. А. Археологическое изучение Таджикистана советской наукой. — Сталинабад: Издательство АН Таджикской ССР, ۱۹۵۴. — ۸۱ с.
  • Соловьев В. С. Работы Колхозабадского отряда. Археологические открытия ۱۹۸۱ года. — М. , ۱۹۸۳. — с. ۴۹۱—۴۹۲.
  • Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине. Археологические работы в Таджикистане, вып. ۱۸. — Душанбе, ۱۹۸۴.
  • Древности Таджикистана. Каталог выставки. — Душанбе: Дониш, ۱۹۸۵. — ۳۴۳ с. , саҳ. ۱۵۶.
  • Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в ۱۹۸۰ г. Археологические работы в Таджикистане вып. ۲۰. —Душанбе, ۱۹۸۷.
  • Kent R.G. Old Persian. Grammar. Texts. Lexicon. New Haven, 1953.
  • Boyce M. A Word-list of Manichean Middle Persian and Parthian. Tehran-Liège, 1977. – p. 26
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.