پوری سلطانی
پوراندخت سلطانی شیرازی، مشهور به پوری سلطانی (زاده ۱ شهریور ۱۳۱۰ − درگذشته ۱۶ آبان ۱۳۹۴) از پایه‌گذاران علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی در ایران، استاد گروه کتابداری کتابخانه ملی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بود. او را به عنوان مادر کتابداری نوین ایران می‌شناسند. او طی پنجاه سال کار مستمر، تأثیر بسزایی بر فعالیت و شکل‌گیری کتابخانه ملی ایران داشته‌است.[3] پوری سلطانی همسر مرتضی کیوان، روزنامه‌نگار و منتقد ادبی بود.
| پوراندخت سلطانی شیرازی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۱ شهریور ۱۳۱۰[1] تهران |
| درگذشت | ۱۶ آبان ۱۳۹۴ (۸۴ سال) تهران |
| ملیت | ایرانی |
| پیشه | کتابدار، نویسنده، مترجم، استاد دانشگاه، فرهنگ‌پژوه |
| سازمان | کتابخانه ملی ایران |
| شناخته‌شده برای | بنیان‌گذاری کتابداری نوین در ایران |
| آثار | خدمات فنی، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، هنر عشق‌ورزیدن |
| عنوان | مادر کتابداری نوین ایران |
| همسر(ها) | مرتضی کیوان |
| خویشاوندان | مسعود سلطانی (برادر)[2] |
خدمات و افتخارات
پوری سلطانی پس از مهاجرت به انگلستان در دهه ۱۳۳۰، تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات انگلیسی تکمیل کرد و پس از بازگشت به ایران در کتابخانه بانک مرکزی مشغول به کار شد.
پوری پس از تحصیل در رشته کتابداری با تأسیس مرکز خدمات کتابداری، تحول چشمگیری در توسعه کتابداری در ایران ایجاد کرد. او و همکارانش با همه توان کوشیدند تا کتابخانه ملی ایران را به سطح علمی و فنی بزرگترین کتابخانه‌های ملی دنیا برسانند. همچنین سهم او در شیوه‌های نوین طبقه‌بندی کتاب اسناد و مدارک و حفظ میراث مکتوب ایران و کمک به محققین رشته‌های مختلف در یاد و خاطر بسیاری از پژوهشگران باقی است.
او همچنین عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و استاد گروه کتابداری کتابخانه ملی ایران بوده‌است و جایزه ترویج علم ایران را از جانب انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران دریافت کرده‌است.[4]
زندگی شخصی
خانواده پدری
پوری سلطانی، دختر مهدی سلطانی شیرازی و رقیه خانم حائری (دختر شیخ عبدالله حائری مازندرانی و آمنه خانم کرمانشاهی) در یکم شهریورماه ۱۳۱۰ زاده شد. پدرش از وکلای دادگستری و از مریدان رحمت علیشاه (شیخ عبدالله حائری) بود و به خاطر وی از شیراز به تهران کوچ کرد و در خانقاه او مستقر شد. تا آن‌که با دختر بزرگ وی، رقیه خانم، ازدواج کرد. حاصل ازدواج آن‌ها سه پسر و چهار دختر بود (یوسف، محمود، شمسی (زهرا)، حمیده (بدری)، منیر، مسعود و پوراندخت (پوری) که دوقلو بودند).
ازدواج با مرتضی کیوان
پوری سلطانی در ۲۷ خرداد ۱۳۳۳ با مرتضی کیوان، روزنامه‌نگار و منتقد ادبی، ازدواج کرد. هنوز سه ماه از ازدواج آن‌ها نگذشته بود که پوری و همسرش دستگیر شدند. مرتضی کیوان و نه تن از افسران ارتش به جرم عضویت در تشکیلات مخفی حزب توده ایران، در ۲۷ مهر ۱۳۳۳ اعدام شد.[5] در دی‌ماه آن سال پوری که از بیماری و فشار روحی رنج می برد از زندان آزاد شد.
احمد شاملو آن سال را چنین توصیف می‌کند: «سال بد/ سال باد/ سال اشک/ سال شک/ سال روزهای دراز و استقامت‌های کم/ سالی که غرور گدایی کرد/ سال پست/ سال درد/ سال عزا/ سالِ اشک پوری/ سالِ خونِ مرتضا/ سال کبیسه...»
هوشنگ ابتهاج درباره اتفاقات پس از اعدام مرتضی می‌گوید: «... مدام سنگ قبر کيوان را میشکستند و ما برای خود علامتی داشتيم تا نشانی از گور او داشته باشيم و بتوانيم بر سر گورش برويم. بعد آنجا را خراب کردند و جايش بوستان درست کردند و بعد هم بوستان را ويران کردند و جايش ساختمان ساختند. وقتی آن بوستان را ساختند، من اين شعر را روی بشقابی نوشتم و به پوری هديه کردم: ساحتِ گورِ تو سروستان شد/ ای عزيزِ دلِ من/ تو کدامين سروی؟»
مهاجرت و تحصیلات
پس از اعدام مرتضی، پوری سلطانی دو سال در بستر بیماری بود ولی در ۱۳۳۵ برای ادامه تحصیل به لندن رفت. در آنجا به سفارش دکتر محمدجعفر محجوب به تحصیل در رشته زبان‌های آرامی مشغول شد. چند سالی را خارج از ایران زندگی کرد اما باز به ایران برگشت و پس از مدتی مرکز ملی کتابداری را پایه‌گذاری کرد و به عضویت هیئت علمی آن درآمد. او همچنین عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و استاد گروه کتابداری کتابخانه ملی ایران بوده‌است.[3]
مرگ
پوراندخت سلطانی در شنبه ۱۶ آبان ۱۳۹۴ بر اثر بیماری ریوی درگذشت. او در قطعه نام آوران بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
فیلم
مستند «برای کتاب‌هایم» به کارگردانی رضا حائری، دربارهٔ زندگی، کار و فعالیت‌های پوراندخت سلطانی در کتابخانه ملی ایران است.[6]
بزرگداشت
در اسفندماه ۱۳۹۳ کتابخانه ملی ایران، از خدمات پوری سلطانی تجلیل کرد و به وی لقب «مادر کتابداری مدرن ایران» را اعطا کرد. در ۱۷ خرداد ۱۳۹۴ نیز بزرگداشتی به مناسبت دویستمین شماره مجله بخارا برای پوری برپاشد و با حضور بزرگانی چون سایه، عبدالله انوار، نوش‌آفرین انصاری، کامران فانی و ... از این شماره که تصویر پوری سلطانی را بر جلد خویش داشت؛ رونمایی گردید.
یادمان بانو پوری سلطانی
در تاریخ ۲۶ آبان‌ماه ۱۳۹۷، به همت خانواده، برخی از دوستان و همکاران پوری، اتاق کار و یادگارهای این بانوی فرهیخته در موزه کتاب و میراث مستند ایران، از بخش های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، رونمایی گردید؛ تا یاد این استاد گرانقدر، همیشه در خاطره‌ها جاودان بماند.
برخی از آثار
- سرعنوان‌های موضوعی فارسی، کتابخانه ملی ایران[7]
- دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی
- خدمات فنی، تهران: کتابخانه ملی ایران[7] (این کتاب از منابع آزمون کارشناسی ارشد در ایران است[8])
- راهنمای مجله‌ها و روزنامه‌های ایران، با همکاری رضا اقتدار، کتابخانه ملی ایران[7]
- خلاصه رده‌بندی ده‌دهی دیویی و نمایه نسبی، ملویل دیویی، مترجم: ابراهیم عمرانی، ویراستار: پوری سلطانی
- هنر عشق ورزیدن، اثر اریک فروم، مترجم: پوری سلطانی
- نشانه مؤلف فارسی، تنظیم امیر مسعود نیکبخت جم، با مقدمه پوری سلطانی
منابع
- «سایت بهشت زهرا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۰.
- برادر دوقلوی پوری سلطانی درگذشت]
- فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸
- انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران
- یادی از مرتضی کیوان، چهره محبوب روشنفکران چپ، بی‌بی‌سی فارسی
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۱۶.
- انجمن اطلاع‌رسانی و کتابداری ایران، خراسان
- «انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۰۸.