چگل
چـِگِل نام یکی از قبائل ترک تبار خاور دور و از ترکان خَلُّخ (ناحیه‌ای در حدود کاشغر) است.[1] سابقه این قبیله از قرن هفتم میلادی شناخته شده‌است و در اطراف دریاچه ایسیک‌کول واقع در کشور قرقیزستان کنونی زندگی می‌کردند. آنها از بازماندگان دو قبیله از «شش قبیله چویی» از خانات کیمک در ترکستان در نظر گرفته شده‌اند.[2] در کتاب دیوان لغات الترک اثر محمود کاشغری[3] قبائل ترک و از جمله قبایل چگل، افشار، بایُندر، سلغر، یغما، غز، سلجوق و مجغر که همان مجار باشد، را نام می‌برد.
| چگل | |
|---|---|
 | |
| قبیله | |
| نوع‌زندگی | چادرنشین |
چـِگِلی‌ها به عنوان گویشوران زبان‌های اغوز از گروه زبان‌های ترکی شناخته شده‌اند.[2] چگل‌ها ساکن ساحل شمالی ایسیک‌کول و درهٔ رود ایلی بودند و در سده‌های چهارم و پنجم جمعیت بسیار داشتند. پراکندگی چگل‌ها از حوالی طراز تا کاشغر بود. ظاهراً تا قبل از قراخانیان حکومت مستقل داشتند و پادشاهشان تکین یا تکسین عنوان می‌شد. عده‌ای از چگل‌ها در نیمهٔ دوم قرن چهارم پیرو مذاهب قدیم خود و عده‌ای از جمله ساکنان شهر چگل در حوالی طراز مسلمان بودند.[4]
در فرهنگ دهخدا آمده چگل نام شهری است از ترکستان قدیم که ظاهراً مردم آن شهر به زیبایی معروف بوده‌اند و بدین مناسبت شاعران در اشعار خود خوبرویان را بدین شهر نسبت داده یا به مردم این شهر تشبیه کرده‌اند.[5]
چِگِل در ادبیات پارسی
از مردم چگل بردگان زیباروی را از چگل به ایران می‌آورده‌اند از این رو در نزد شاعران فارسی‌زبان و در ادبیان فارسی به زیبایی و خوش‌اندامی از ایشان یاد شده‌است[1]و واژهٔ چِگِل یا کنایه شمع چِگِل در ادبیات پارسی به زیبا و زیبارویی مانند شده‌است.
| صفای خلوت خاطر از آن شمع چگل جویم | فروغ چشم و نور دل از آن ماه ختن دارم |
| سوختم در چاه صبر از بهر آن شمع چگل | شاه ترکان فارغ است از حال ما کو رستمی |
- خواجوی کرمانی گوید:
| ای شمع چگل دوش در ایوان که بودی | وی سرو روان دی به گلستان که بودی |
- حکیم صبوری گوید:
| ور براندازد نقاب از صورت شمع چگل | زهد را غارت نماید هوش را یغما کند |
- شاهنامه جنگ بزرگ کیخسرو
| چو افراسیاب ان چهارم پسر | کمر بسته آمد به پیش پدر | |
| بدو داد ترک چگل صدهزار | زره دار و با گرزه گاو سار | |
| که باشد نگهدار پشت پشنگ | نپیچد اگر بارد از ابر سنگ[6] |
- شاهنامه پادشاهی گشتاسپ
| مکن دلت را بیشتر زین نژند | به داد خدای جهان کن بسند | |
| بدادش بسی پند و بشنید شاه | چو خورشیدگون گشت برشد به گاه | |
| نشت از بر گاه و بنهاد دل | به رزم جهانجوی شاه چگل | |
| از اندیشهٔ دل نیامدش خواب | به رزم و به بزم‌اش گرفته شتاب[7] |
پانویس
- «معنی چگلی | فرهنگ فارسی عمید». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۸.
- "Chigils". Wikipedia. 2018-04-11.
- در سال چهار سَد و شصت در دوره خلفای عباسی تألیف شده که عبارتست از تفسیر لغات ترک به زبان عربی
- «چِگِل». encyclopaediaislamica.
- لغت‌نامه دهخدا: چگل
- جلد چهارم: جنگ بزرگ کیخسرو، صفحه: 190
- جلد ششم: پادشاهی گشتاسپ، صفحه: ۳۶۵
منابع
- شاهنامه فردوسی. از نسخه مسکو. نشر محمد. (صفحه: ۹۱). شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵