کریم شیره‌ای
کریم شیره‌ای با لقب دوشاب الملک، دلقک دربار ناصری بود.[1] شهرت و پایگاه مردمی کریم به حدی بود که در فرهنگنامه‌های عامه و لغت‌نامه‌های فارسی، ضرب‌المثل «خر کریم را نعل کردن» را می‌توان یافت. ناصرالدین شاه لقب دوشاب الملک را ضمن اجرای نمایش‌نامهٔ بقال در حضور به علت مهارت کریم در مسخره کردن صاحبان لقب و عنوان به او داد.[1]
کریم شیره‌ای مردی اصفهانی بلندقد و لاغر اندامی بود که لباس‌های عجیب و رنگارنگ می‌پوشید و بر خری کوچک با دست و پایی کوتاه سوار می‌شد. او ابتدا از مقلّدهای گروه معیرالممالک بود و خود بعدها گروهی تشکیل داد و در بقال‌بازی تخصص یافت. به قدر کفایت سواد خواندن و نوشتن داشت، نماز می‌خواند و به پرورش گل‌های نرگس در خانه‌اش سرگرم می‌شد. در عیدها، به‌ویژه نوروز، گلدان‌های خود را برای بزرگان و درباریان می‌فرستاد و از آنان عیدی می‌گرفت. «وای به حال وزیر یا حاکمی که به موقع حق و حساب کریم را نمی‌فرستاد، و به اصطلاح خرِ کریم را نعل نمی‌کرد.»[1]
| کریم شیره‌ای | |
|---|---|
.jpg.webp) کریم شیره‌ای در حال کشیدن قلیان | |
| زادهٔ | اصفهان |
| محل زندگی | اصفهان، تهران |
| دیگر نام‌ها | کریم‌پشه، نایب‌کریم |
| پیشه | دلقک دربار، نایب نقاره‌خانه |
| کارهای برجسته | بقال‌بازی |
| عنوان | دوشاب الملک |
| فرزندان | کریم عسلی |
زندگی و پیشه‌وری
کریم احتمالاً بین سنین ۱۸ و ۲۰ وارد تهران شده‌است. او در اصفهان زندگی می‌کرده‌است و همه او را با نام کریم پشه می‌شناختند (به خاطر نیش و کنایه‌هایش).[2]او از رعایت ادب به شاه و مقربان درگاه و شاهزادگان معاف بود و اجازه داشت هر موقع، در هر کجا، نسبت به هر کس، هرچه دلش می‌خواهد بگوید.[2] در زمان خفقان سیاسی ناصرالدین شاه، کریم شیره‌ای با ایهام و کنایه و با شدیدترین عبارات و الفاظ طنزآمیز از سفرهای شاه قاجار - که در آن زمان هزینه‌های زیادی را در پی داشت - انتقاد می‌کرد و باعث شادی شاهزادگان و درباریان و شخص شاه می‌شد. محبوبیتش نزد شاه باعث شد که زمانی که وی درگذشت سه روز عزای عمومی اعلام شود.[3]
یکی از متن‌های به جای مانده از بقال‌بازی، تئاتر کریم شیره‌ای است که نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی تبریز موجوداست. کریم شیره‌ای انتقادهای بسیار تندی از شاه و درباریان می‌کرد از جمله، لقب‌های درباریان را به‌شدت و با کلمات زشت مسخره می‌کرد.[4]
نگارخانه
کریم شیره‌ای (سمت چپ) و عباس‌گُنده، در نمایش بقال بازی، ۱۲۸۰
گروه سرگرمی کریم شیره‌ای (نشسته مرکز).
ک‍ری‍م‌ش‍ی‍ره‌ای در حال کشیدن قلیان، با ق‍ب‍ای‍ی س‍ف‍ی‍د نشسته بر گ‍ل‍ی‍م. سمت راس‍ت، س‍م‍اوری هم‍راه ق‍وری روی آن و س‍ی‍ن‍ی با چ‍ه‍ار اس‍ت‍ک‍ان ن‍ع‍ل‍ب‍ک‍ی و ق‍ن‍دان‍ی پ‍ای‍ه‌دار؛ و سمت چپ م‍ن‍ق‍ل‍ی دی‍ده م‍ی‍ش‍ود.
منابع
- اصلانی (همدان)، محمدرضا (۱۳۸۵). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان. ص. ۱۱۶. شابک ۹۶۴۸۴۹۷۲۸۱.
- کتاب کریم شیره‌ای دلقک مشهور دربار ناصرالدین شاه، حسین نوربخش، انتشارات کتابخانهٔ سنایی، ۲۵۳۷ شاهنشاهی
- «کریم شیره‌ای؛ دلقک مشهور ناصرالدین شاه». جام جم. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۰۹برگرفته از کتاب هزار دستان نوشته اسکندر دلدم
- http://www.iran-newspaper.com/Newspaper/BlockPrint/149224