امیر عالم‌خان
میر محمد امیر عالم‌خان منغیت (۱۹۴۴–۱۸۸۰)، آخرین امیر بخارا از دودمان منغیت، بود که پیش از چیرگی کامل حکومت اتحاد جماهیر شوروی بر ماوراءالنهر، حکمرانی داشت. دلیل عالم خوانده شدن این امیر، درس خواندنش در دانشگاه استراسبورگ و تحصیل کرده بودنش عنوان شده‌است.
| میر محمد امیر عالم‌خان منغیت | |
|---|---|
.jpg.webp) نگاره‌ای از امیر عالم‌خان، که توسط پروکودین گورسکی در سال ۱۹۱۱عکسبرداری شده‌است | |
| امیر بخارا | |
| سلطنت | ۳ ژانویه ۱۹۱۱ – ۳۰ اوت ۱۹۲۰ |
| پیشین | عبدالاحد خان |
| زاده | ۳ ژانویهٔ ۱۸۸۰ بخارا، امارت بخارا (ازبکستان کنونی) |
| درگذشته | ۲۸ آوریل ۱۹۴۴ (۶۴ سال) کابل، افغانستان |
| خاندان | دودمان منغیت |
با وجودی که از سال ۱۸۷۳ خانات بخارا تحت‌الحمایه امپراتوری روسیه قرار گرفته بود، امیر در اداره امور داخلی آزادی عمل داشت و نظام سلطنت مطلقه برقرار بود.
روز ۲ سپتامبر ۱۹۲۰ میلادی نیروهای ارتش سرخ شوروی به فرماندهی ژنرال میخائیل فرونزه به بخارا حمله کردند. پس از چهار روز نبرد ارک امیر ویران شد و پرچم سرخ برفراز مناره کلیان به اهتزاز درآمد. امیر ناچار به دوشنبه و از آنجا به کابل رفت و در همان‌جا درگذشت. او را در گورستان شهدای صالحین به خاک سپردند؛ ولی نسرین غفاریان، نوه امیر عالم خان از غلط بودن این موضوع آگاهی می‌دهد و می‌گوید که امیر از راه کولاب و کابل به مشهد آمد و با نام خانوادگی غفاریان تربتی مجاور شناسنامه ایرانی گرفت و تا پایان زندگی در مشهد ماند و در همین شهر هم به خاک سپرده شد. وی دلیل برگزیدن پسوند تربتی مجاور را زندگی در مجاورت تربت علی بن موسی عنوان می‌کند.[1]
امیر در سال‌های پناهندگی در افغانستان علاوه بر ارتباط با باسماچیان و رهبری صوری آنها، خاطرات خود را به نام تاریخ حزن‌الملل بخارا به زبان فارسی نشر کرد که با کوشش محمد اکبر عشیق کابلی در سال ۱۹۹۰ در پیشاور به چاپ رسید.
روزنامهٔ فارسی‌زبان بخارای شریف در زمان زمامداری وی تعطیل شد.[2]
وی در دوران پادشاهی خود در بخارا، پسری نیز داشت به نام قاسم که توسط انقلابیون بلشویک کشته شد. قاسم تنها یک پسر بنام اکتبر داشت که وقتی ۱۳ ساله بود با پدرخوانده خود (محسن جاویدی) از بخارا به ایران مشهد مهاجرت کرد. هنگامی که او به ایران آمد، خود را حسین بخارایی نامید. وی با بی بی میمنت محسن الحسینی در مشهد ازدواج کرد. آنها ۶ پسر و ۴ دختر داشتند. حسین بخارایی در سال ۱۹۹۳ درگذشت. فرزندان آنها (حسن، لعبا، علی، نرگس، قاسم، رضا، فاطمه، محمد، محمود، محبوبه) همه در مشهد زندگی می‌کنند. در سال ۲۰۲۰، سرویس جهانی بی‌بی‌سی مستندی بنام (بخارا) ساخت که در آن به سرنوشت خانواده امیر علم خان اشاره شده‌است.
منابع
- «نوه امیر عالم خان: "قبر پدربزرگم در مشهد است"». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۱.
- «رادیو زمانه | گزارش ویژه | تاریخ | نخستین روزنامهٔ فارسی در آسیای میانه». zamaaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۱.