منغیت
منغیت یا منغیتیه (به مغولی: Мангуд) قبیله‌ای مغول از فدراسیون اورود-منغیت بود.
این فدراسیون، اردوی نوقای را در سدهٔ ۱۴ و فرمان‌روایی منغیت را برای ادارهٔ امارت بخارا در سال ۱۷۸۵ پایه‌گذاری کرد.
آنها عنوان اسلامی «امیر» به جای عنوان مغولی «خان» را به خود گرفتند زیرا آنها از فرزندان چنگیز نبودند و مشروعیت خود را بر پایهٔ اسلام بنیاد نهادند.
نام قبیله (منغیت) نیز برای پیشقراولان مغول استفاده می‌شد. فرزندان آنها در چندین منطقه از محدودهٔ پیشین امپراتوری مغول زندگی می‌کنند.
منغیت‌ها در امپراتوری مغولان
بر پایهٔ جستارهای منابع باستانی، آنها از ریشهٔ مغولان خیاد بودند. منغیت‌ها و اروودها جنگ‌جویانی از فلات مغولستان بودند.
برخی از جنگ‌جویان نامدار منغیت از چنگیز خان (۱۱۶۲–۱۲۲۷) پشتیبانی می‌کردند، در حالی که بدنه‌ای از آنها در برابر قدرت گرفتن وی ایستادگی می‌کردند.
هنگامی‌که امپراطوری مغول شروع به گسترش به سمت غرب کرد، مردم منغیت همراه با بسیاری از قبایل مغول به سمت غرب و خاورمیانه گسترش یافتند.
در اردوی زرین ، منغیت‌ها از نوقای پشتیبانی کردند (درگذشت ۱۲۹۹) و یک اردوی نیمه‌مستقل از باقی خان‌ها را در سرای پایه گذاردند.
پس از مرگ نوقای در سال ۱۲۹۹ میلادی، بیشتر جنگ‌جویان منغیت به خدمت توختا خان پیوستند. سردار آنها ادیگو ، جنگ‌سالار نیرومند اردوی زرین، در سدهٔ ۱۴-۱۵ به طور رسمی اردوی نوقای یا اردوی منغیت را پایه‌گذاری کرد.
واحد نظامی مغول‌ها
مونگادای یا مانگودای واحدهای نظامی امپراتوری مغول بودند ، ولی منابع در توصیف آنها بسیار متفاوت است.
یکی از منابع اظهار می‌دارد که این واژه اشاره به «نیروهای انتحاریِ» سواره نظام سبک مغول دارد که به سدهٔ سیزدهم برمی‌گردد.
با این حال ، یک نویسندهٔ ارتش ایالات متحده باور دارد مانگودای نام یک جنگ‌سالار مغول در سدهٔ سیزدهم بود که برای آزمایش رهبران بالقوه، فرایند گزینش دشوار را پایه گذارد. همچنین در آمریکا، این واژه از سوی عناصر ارتش ایالات متحده به عنوان نامی برای آزمایش‌های چندروزهٔ مهارت‌های جنگی و مقاومتیِ سربازان بکار برده می‌شود. سفرهای مارکوپولو از واژهٔ Meng-Gu-Dai به عنوان نام یک شخص استفاده می‌کند: «امپراتور (مغول) به منگ-گو-دای دستور داد تا با ۶۰۰۰ نفر به سیفان یورش بَرَد.»
اردوی نوقای
برخی از منگودها در ترکها استحاله یافتند و به قبیلهٔ «مانگیتِ» مردمان ترک تبدیل شدند.
نوقایی‌ها از مرزهای شمالی آستاراخان و خانات کریمه نگاهبانی کردند و از راه یورش‌های سازمان‌یافته به استپ‌های شمالی از جایگیری روسیه و لیتوانی جلوگیری کردند.
بسیاری از نوقایی‌ها به خان کریمه پیوستند و با استقرار در آنجا به تشکیل تاتارهای کریمه کمک کردند.
با این حال ، نوقایی‌ها نه تنها سربازان خوبی بودند، بلکه کشاورزان چیره‌دستی نیز بودند. اما نوقایی‌ها به سنت‌های کوچ‌نشینی و استقلال خود، که آن را برتر از زندگی کشاورزی یکجانشینی می‌دانستند، می‌بالیدند. یگان اجتماعی بنیادین آنها «اولوس» یا «باند» نیمه‌خودمختار بود.
در آغاز سدهٔ هفدهم ، قالمیق‌ها یا اویرات‌ها از استپ‌های جنوب سیبری در حاشیهٔ رودخانه ایرتیش به منطقهٔ ولگای سفلی پیرامون سال ۱۶۳۰ کوچیدند.
قالمیق‌ها نوقایی‌هایی را که به دشت‌های شمال قفقاز و کریمهٔ تحت چیرگی امپراتوری عثمانی گریختند ، اخراج کردند.
بخشی از آنها به عنوان بخشی از ژوز (en) به خانات قزاق پیوستند.
امارت بخارا
در سدهٔ هجدهم پیرامون آمو دریا و سیر دریا تحت چیرگی سه خاندان ازبکستان درآمد که هر سه تبار خود را به چنگیزخان می‌رساندند.
اینها از باختر به خاور ، قونگیرات‌های مستقر در خیوه در خوارزم (۱۹۱۷–۱۷۱۷) ، منغیت‌ها یا منغیتیه در بخارا (۱۹۲۰–۱۷۵۳) و مینگ‌ها در خوقند بودند (حدود ۱۷۱۰–۱۸۷۶)
فرمان‌روایی منغیت یا منغیتیه از سوی یک خانوادهٔ ازبکی بنیاد نهاده شد که از سال ۱۷۸۵ تا ۱۹۲۰ بر امارت بخارا فرمان راند.
نیرومندی منغیت‌ها در خانات بخارا (و نه امارت بخارا) به دلیل نقش آتالیق [1] آنها نسبت به خان در سال‌های نخستین سده ۱۸ شروع به رشد کرد.
این خانواده پس از مرگ نادرشاه در سال ۱۷۴۷ و ترور ابوالفیض‌خان و پسر کوچکش عبدالمومن (متعلق به دودمان جانیان از نوادگان اشترخانیان) توسط آتالیق محمد رحیم بی ، عملاً به قدرت رسیدند.
از سال ۱۷۴۷ تا دهه ۱۷۸۰ ، منغیت‌ها در پشت صحنه فرمان‌روایی می‌کردند ، تا اینکه امیر شاه مراد با پایه‌گذاری امارت بخارا (بجای خانات بخارا)، خود را حاکم اعلام کرد.
واپسین امیر خاندان ، امیر عالم‌خان ، در سپتامبر ۱۹۲۰ از سوی ارتش سرخ روسیه کنار زده شد و به افغانستان گریخت.
در اینکه این دودمان از ازبک‌های ساده یا از ریشهٔ اصلی مغولی است اختلاف‌نظر وجود دارد.
برپایهٔ گفتهٔ خاورشناس روسی ان.وی. خانیکووا ، دودمان مغنیت قدیمی‌ترین خاندان ازبک در خانات بخارا از تبار تیمور مالک قلمداد می‌شد.
افزون بر این ، این طایفه از برخی امتیازات ویژه نیز برخوردار بود که از تقسیم سلسله سلطنت توک بود.
دودمان منغیت از سال ۱۷۸۷ تا زمان چیرگی شوروی سکه نیز ضرب می‌کرد.
فرزندان
منغیت‌ها به عنوان بخش‌هایی از خلخاهای کشور مغولستان و شهرستان بارین در مغولستان داخلیِ چین زندگی می‌کنند.
نوادگان آنها نوقایی‌ها و قره‌قالپاق‌ها در داغستان و خوارزم زندگی می‌کنند. و آن ها در میان تاتارهای روسیه ، باشقیرها و قزاق‌ها نیز یافت می‌شوند.
بن‌مایه
- همکاری‌کنندگان ویکی‌پدیا، « manghud»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی ۰۹ اسفند ۱۳۹۹)
- قائم مقام شاه و آموزگار فرزندانش.