تهاجم ارتش سرخ به جمهوری خلق آذربایجان
تهاجم ارتش سرخ به آذربایجان, همچنین به عنوان تهاجم شوروی یا اتحاد جماهیر شوروی به آذربایجان معروف است. این عملیات نظامی توسط ارتش ۱۱ روسیه شوروی از ۲۷ مارس تا ۱۱ آوریل ۱۹۲۰ انجام شد و به نصب یک دولت جدید شوروی در جمهوری خلق آذربایجان در قلمرو سابق ایران و همچنین امپراتوری روسیه انجامید.
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
این تهاجم همزمان با قیام ضد دولتی در صحنه محلی آذربایجان توسط بلشویکها در باکو انجام گرفت. این تهاجم منجر به انحلال جمهوری خلق آذربایجان و استقرار جمهوری آذربایجان شوروی سوسیالیستی شد.
زمینه
در اوایل سال ۱۹۲۰ روسیه شوروی به شدت محتاج نفت باکو بود.
در ژانویه سال ۱۹۲۰م/بهمن ۱۲۹۸ش، میخائیل توخاچفسکی وارد مخاچ‌قلعه (پتروسک) شد و به عنوان فرمانده ارتش سرخ در قفقاز منصوب شد.
در ۱۷ مارس ۱۹۲۰م/اسفند ۱۲۹۸ش، ولادیمیر لنین، رهبر کمونیست روسیه تلگراف زیر را به شورای نظامی انقلابی در قفقاز نوشت:
ما باید به هر وسیله باکو را بدست بیاوریم ولی در این کار باید از کادرهای محلی استفاده بشود. شرایط برای گرجستان نیز چنین است با این تفاوت که در این کار دقت بیشتری بایستی به خرج داد.[1]
در ۲۱ آوریل ۱۹۲۰م/اردیبهشت۱۲۹۹ش توخاچفسکی با صدور بخشنامه زیر برای بخش ۱۱ ارتش سرخ و ناوگان نظامی ولگا-خزر، برای حمله به باکو فرمان داد:
نیروهای اصلی جمهوری آذربایجان در طرف غربی کشور مشغول می باشد. با توجه به اطلاعات ما، نیروی آذربایجان تنها قدرت دفاع جزئی از ایستگاه یامالا-باکو را دارد. لذا:
۱. برای فرمانده ارتش ۱۱: دستور به عبور از مرز جمهوری آذربایجان در تاریخ ۲۷ آوریل و به دست گرفتن کنترل ایالت باکودر یک حمله سریع که عملیات یامالا - باکو به ظرف ۵ روز به این نتیجه برسد. واحدهای سواره نظام باید به کنترل از راه آهن قفقاز اطراف کوردمیرارسال شود
2. هنگامی که ارتش ۱۱ به نزدیکی شبه جزیره آبشرون رسیده باشد، فرمانده ناوگان [خزر] ، ( Raskolnikov)، برای اطمینان از فرود از یک واحد کوچک در اطراف ایستگاهعلت مطمئن شود . این واحد باید از فرمانده ارتش ۱۱ دستور بگیرد. با یک حمله سریع به باکو و با استفاده از تمام ناوگان نفت کش، از هر گونه آسیب به حوزه های نفتی جلوگیری به عمل آورید.[2]
عملیات نظامی
به نظر مورخ روسی شیروکوراد ( A. B. Shirokorad) تهاجم اتحاد جماهیر شوروی به جمهوری آذربایجان با استفاده از یک نمایش استاندارد بلشویک بود در قالب زیر: کمیته انقلابی محلی شروع می‌شود و شورش جنبش واقعی یا «مجازی» کارگری درخواست حمایت از ارتش سرخ می کند. این طرح در دهه‌های بعد در طول تهاجم شوروی در مجارستان (۱۹۵۶) و چکسلواکی (۱۹۶۸) مورد استفاده قرار گرفت .
در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ در باکو انقلابی کمیته ثبت درخواست رسمی برای کمک به شوروی نمود. اما یک روز قبل از آن درخواست در واقع ارتش سرخ از جمله لشکر های ۲۶، ۲۸ و ۳۲ بخش تفنگداران و ۲ بخش از قشون سوارکار (بابیش از ۳۰۰۰۰ سرباز) در حال حمله به خاک جمهوری آذربایجان بودند.