خاندان مقدم
خاندان مقدم یکی از خاندان‌های معروف ایرانی در دوره صفوی، افشار، زندیه و قاجار بود که از نسل روسای ایل مقدم بودند. شاخه‌های این خانواده در مراغه، هشترود، تهران و منطقه چرگر در نزدیکی زنجان زندگی می‌کردند. خوانین مقدم در مراغه و هشترود و زنجان از نسل آقاخان مقدم جوانشیر از سرداران شاه عباس دوم بودند. هرچند نسبت مقدم‌های تهران با سه خانواده دیگر به درستی معلوم نیست. به گفته احمد خان ملک ساسانی مقدم‌های تهران از عموزادگان احمدخان مقدم (از فرماندهان جنگهای ایران و روسیه) بودند که در اوایل دوره قاجار به تهران آمدند.
خاندان احمد خان مقدم مراغه
جد اعلای آنان، آقاخان مقدم جوانشیر، در زمان شاه عباس دوم مراغه را به اقطاع دریافت کرد. پس از او پسرش غازی سلطان (آقاخان ثانی) جانشین وی شد. در زمان نادرشاه علی‌خان مقدم از این خانواده در فتح هندوستان شرکت داشت. به نوشته خان ملک ساسانی پسر علی‌خان، احمدخان مقدم است که از سرداران فتحعلی شاه بود و از طرف شاه سمت بیگلربیگی و فرمانده افواج مراغه را دریافت کرد و در جنگهای ایران و روسیه شرکت داشت. او به دستور فتحعلی شاه دختر خود را به عقد محمدعلی میرزا دولتشاه درآورد. او در جنگهای ایران و روسیه رشادت‌های بسیار کرد و در نهایت هم در یکی از همین جنگ‌ها کشته شد. پسرانش جعفرقلی‌خان و حسین‌پاشاخان از افسران زبده سپاه عباس میرزا بودند. جعفرقلی‌خان در نبرد گنجه کشته شد. برادرش حسین خان که با درجه یاوری وارد نظام شده بود، تمام مراحل نظامی را تا آجودان‌باشی کل ارتش ایران طی کرد. پسر او اسکندرخان مقدم در جنگ با ترکمن‌ها در صحرای کوکلان به قتل رسید و در استرآباد دفن شد. پسر او فتح‌الله‌خان مقدم که القاب «ظفرالدوله» و «سردار مؤید» داشت و فرمانده فوج سوم مراغه بود. پسر دیگر اسگندرخان صمدخان شجاع‌الدوله بود که مدتی حاکم مراغه و چندی حاکم آذربایجان بود. او از مخالفان مشروطه بود و فرزندی نداشت. از پسران ظفرالدوله، اسکندرخان سردار ناصر در دوران رضاشاه نماینده مراغه در مجلس شورای ملی بود و پسر دیگرش رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای از اعضای جبهه ملی ایران و در زمان دولت بازرگان استاندار آذربایجان شرقی بود.[1]
خاندان اعتماد مقدم
به نوشته خان ملک ساسانی، یکی از عموزادگان احمدخان مقدم، به نام حسین‌خان در اوایل دوران قاجار به تهران آمد و شاخه خانواده مقدم را در تهران پدید آورد. اعضای این خانواده، برخلاف خانواده احمدخان که عموما نظامی بودند، در نظام دیوان‌سالاری دوره قاجار جایگاهی به دست آوردند. از نسل حسین‌خان، حاج علی خان حاجب‌الدوله از دولتمردان اوایل سلطنت ناصرالدین‌شاه بود و معروف است که او فرمان قتل امیرکبیر را در حمام فین اجرا کرد. پسر بزرگ حاجب‌الدوله عبدالعلی خان ادیب الملک است که مدتی حاکم قم بود. او پدر محمدباقر خان اعتمادالسلطنه و تقی‌خان احتساب‌الملک می‌باشد. عبدالعلی اعتمادمقدم، پسر محمدباقر خان، مدتی فرماندار دزفول و سپس رئیس شهربانی تهران بود. احتساب‌الملک پدر حسن مقدم (نویسنده و دیپلمات ایرانی) و محسن مقدم (استاد دانشگاه تهران در رشته معماری و نقاشی) بود.[1]
معروف‌ترین پسر حاجب‌الدوله محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه است که وزیر انطباعات ناصرالدین‌شاه و از مترجمین و مولفین پرکار و شناخته شده دوره قاجار است.
خاندان مقدم میرشکار
شاخه ای از خوانین مقدم به همراه بخشی از ایل مقدم مراغه در اواخر دوره زندیه یا اوایل دورهٔ قاجاریه در منطقه چرگر در نزدیکی زنجان ساکن شدند. نسل این شاخه از خوانین مقدم نیز به آقاخان مقدم می‌رسد. از اعضای معروف این خانواده می‌توان از محمدعلی مقدم (سفیر ایران در انگلستان) و حسن‌خان مقدم میرشکار ناصرالدین‌شاه نام برد. فرد اخیر بانی قلعه حسن خان است و موقوفه‌ای بزرگ نیز در آن محدوده از خود به جای گذاشته است. مصطفی‌قلی‌خان (پسر حسن خان میرشکار و مؤسس بانک تجارت ایران) و پسرانِ حاج مصطفی قلی خان نصرالله‌خان، مصطفی خان و هوشنگ خان مقدم (ملقب به میرشکار) بودند و نیز قاسم‌خان از دیگر خوانین مقدم میرشکار بودند.
شاخهٔ دیگر خوانین مقدمِ زنجان، خانواده مقدم سلیمی است. جد بزرگ این خانواده سلیم‌خان بوده است، پسر او فتحعلی‌خان نام داشته و نواده‌اش علی‌خان فتح‌الممالک معروف به حاجی خان بوده است. حاجی خان که در حدود سال ۱۳۱۸ خورشیدی فوت کرده است، اولین نسل این خانواده است که به نام خانوادگی رسمی «مقدم سلیمی» نامیده شده است. از وی یک سفرنامهٔ حجاز به جای مانده است.
پانویس
- Good, 229-248
جستارهای وابسته
- خانه و موزه مقدم، خانه محمدتقی‌خان احتساب‌الملک
- خانات مراغه
منابع
- Good, Mary-Jo DelVecchi (1981). "The Changing Status and Composition of an Iranian Provincial Elite". In Bonine. Continuity and Change in Modern Iran. State University of New York Press. ISBN 0-87395-466-1. Unknown parameter
|نام ویراستار 1=ignored (help)