سوسن دیهیم
سوسن دیهیم آهنگساز، خواننده، هنرمند اجرایی، رقصنده و رقص‌پرداز پیشتاز ایرانی ساکن لس آنجلس آمریکاست که از طلایه‌داران موسیقی تجربی بین‌المللی در دو دههٔ اخیر به‌شمار می‌رود. موسیقی دیهیم شگردهای آوازی گسترش یافته را با پردازش دیجیتال و عرفان انباشته در موسیقی خاورمیانه‌ای درهم می‌آمیزد و سرشتی تکان‌دهنده از هنر شرق و غرب ارائه می‌دهد.
| سوسن دیهیم | |
|---|---|
| زاده | تهران |
| ژانر | موسیقی تجربی |
| سال‌های فعالیت | از ۱۳۶۵ |
| ناشر(ان) | شرکت Crammed Discs و شرکت Venus Rising Records |
| وبگاه | http://sussandeyhim.com |
اوان زندگی
سوسن دیهیم در تهران و در یک خانوادهٔ اشرافی به‌دنیا آمد. وی کوچکترین فرزند از بین یازده فرزند خانواده بود. پدرش یک اقتصاددان، عالم و ویولونیست بود و در منزل آنها آلات موسیقی به وفور یافت می‌شد. بدینسان رقص و موسیقی برای سوسن به دو واقعیت مهم زندگی بدل شدند. دوران نوجوانی‌اش تماماً به رقص باله گذشت و بین سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۴ به این مهم پرداخت. پس از پایان دورهٔ رقص در «سازمان باله ملی پارس» به رهبری عبدالله ناظمی (که هر هفته در تلویزیون ملی ایران پخش می‌شد)، به عنوان رقصنده و در پی اخذ بورسیه‌ای در سال ۱۳۵۵ به کمپانی معروف بالهٔ قرن بیستم «موریس بژار» در بلژیک پیوست. در سال ۱۳۵۹ او به نیویورک مهاجرت نمود و علاوه بر ادامه هنررقص به کار آهنگسازی و خوانندگی نیز روی آورد. به‌تدریج با برخی از مطرح‌ترین هنرمندان آمریکا و سراسر جهان در زمینه‌های گوناگون طیف هنرهای معاصر و با گونه‌های مختلف موسیقی ملل آشنا شد و رفته‌رقته تبدیل به یک نوازندهٔ برجسته شد. علاوه بر آن به آهنگسازی و خوانندگی روی آورد و همزمان به کار بازیگری بر صحنه تئاترهای موزیکال آن زمان، همچون «لاماما» محل نمایش آثار هنری متفاوت، در شهر نیویورک پرداخت.
فعالیت هنری
پس از مهاجرت به نیویورک در اوایل دهه هشتاد میلادی، سوسن علاوه بر ادامه هنر رقص به کار آهنگسازی و خوانندگی روی آورد و این در حقیقت آغاز فعالیت حرفه‌ای او محسوب می‌شود.
کار با هارویتز
سوسن دیهیم در همان سال‌های نخستین اقامتش در نیویورک با موسیقیدان و آهنگساز برجستهٔ نیویورکی، ریچارد هارویتز آشنا شد و آغازگر همکاری شد که بیش از دو دهه ادامه دارد. همکاری نخست آنها در صحنهٔ تئاتر موزیکال بود. نمایش اپرایی آزاکس/آترا: معادلات صحرایی در سال ۱۹۸۲ به صحنه رفت اولین کار مشترکشان بود که موسیقی آن پنج سال بعد در آلبومی بنام معادلات صحرایی انتشار یافت و به‌عنوان کاری پیشگام شناخته شد. نمایش در تورهای بین‌المللی زیادی بر پرده رفت. کارهای بعدی دیهیم و هارویتز اپرای شبح ابن صباح (۱۹۸۸) و بالهٔ جزیره-اکس/اکس-جزیره (۱۹۸۹) بودند. آندو گروهی تشکیل دادند و افزون بر آهنگسازی در آن به دوخوانی پرداختند و کنسرت‌های موسیقی زیادی اجرا نمودند. در سال ۱۹۸۸ نیز همکاری مشترکی با گروه موسیقی گریتفول دِد داشتند، اما همکاری بعدیشان در دههٔ ۱۹۹۰ در لندن دنبال شد که دستاوردش، آلبوم معجون برای کمپانی سونی کلاسیکال بود. همراهی ویالونیست برجسته هندی، چاندرو، دانشمند موسیقیدان، یارون لانیر و نوازندهٔ ایرانی تبار، رضا درخشانی به‌همراه بسیاری هنرمندان دیگر در این آلبوم درخور نگرش است.
موسیقی فیلم و دیگر مشارکت‌ها در عرصهٔ سینما
سوسن در ساخت موسیقی متن فیلمهای پرشماری همکاری داشته‌است که از آن جمله‌اند فیلمهای «آخرین وسوسه مسیح» اثر مارتین اسکورسیزی با موسیقی پیتر گابریل، «هر یکشنبهٔ داده شده» از الیور استون با موسیقی ریچارد هارویتز، «بی‌وفا» اثر آدریان لین و سریال محبوب «سلول خواب». همکاری‌های بعدی او نیز در فیلمهای «بادبادک باز» به کارگردانی مارک فوستر و نیز «سنگسار ثریا میم» به کارگردانی سیروس نورسته و فیلم «خیزش آرگونات‌ها» بوده‌است. تازه‌ترین اثرش، موسیقی فیلم «توبروک» از کشور چک است. کاری مشترک با هارویتز که در سال ۲۰۰۸ جایزه شیر طلایی بهترین موسیقی متن در جشنواره فیلم چک را برایشان به ارمغان آورد. دیهیم دربارهٔ همکاری‌اش در ساخت موسیقی فیلم چنین گفته‌است: «کار فیلم برای من جالب است؛ چرا که من در سی سال گذشته کارهای تجربی زیادی با صدایم کرده‌ام. بخشی از این کارها به ریشه‌های موسیقی که در همه جای جهان وجود دارد مربوط می‌شود و بخشی دیگر از آن جنبه‌هایی بسیار شخصی و خصوصی برای خود من دارد... کار من، از آنجا که کاری نو و غیرمتعارف است، نمی‌شود همه جا آن را عرضه کرد، ولی فضای دراماتیک فیلم برای من خیلی جالب است و شرایطی به وجود می‌آورد که بتوانم با نوع صداهایی که با آنها کار می‌کنم بازی کنم.»[1] اکنون دیهیم در حال تدارک و تهیه فیلمی نامتعارف با همکاری ایو انسلر، نمایشنامه‌نویس و فعال حقوق زنان است، که در آن جین فوندا و کتی بیتس ایفای نقش می‌کنند. نیز ساخت موسیقی و طراحی صدای فیلم «زخم باز» با بازیگری هیام عباس را در برنامه دارد.
کار با شیرین نشاط
از دیگر فعالیت‌های سوسن دیهیم می‌توان به کارهای مشترک او با شیرین نشاط، فیلمساز ایرانی، اشاره کرد. نتیجهٔ برخی از این همکاری‌های مشترک در موسیقی فیلمهای خانم نشاط شنیده می‌شوند و برخی دیگر از آثار مشترک آن دو نیز در موزه‌های چندین شهر مختلف جهان به نمایش در آمده‌است. فیلم ویدئویی مشترک آنها با نام «متلاطم» در جشنوارهٔ دوسالانهٔ هنرهای معاصر ونیز، جایزهٔ شیر طلایی را ازآن خود کرد. نمایش چندرسانه‌ای منطق‌الطیر بر اساس دیوان فریدالدین عطار نیز به تورهای بین‌المللی رفت. دیهیم در باره همکاری با خانم نشاط نیز چنین گفته: «آبستره فکر کردن یکی از دلایل مهمی است که باعث شد من و شیرین مدتی طولانی با یکدیگر همکاری کنیم. البته من داستان‌هایی که او برای فیلم‌هایش انتخاب می‌کند را زیاد دوست ندارم. در اغلب آنها زنان به صورت قربانی‌های اجتماع تصویر می‌شوند... هرچند در کشورهای عقب افتاده، و به خصوص ایران، ما مجبور هستیم به جای پروازهای فردا در مورد مشکلات و مسائل زنان صحبت کنیم، اما تجربه من از زنانی که می‌شناسم و با آنها برخورد داشته‌ام، یا زنانی که برای من جالب هستند، زنان مبارز و جنگنده هستند نه قربانیان جامعه.»[1]
همکاری‌های دیگر
از دیگر همکاری‌های دیهیم می‌توان به کارهای مشترک با موسیقیدان و آهنگساز آلمانی، هاینر گوبلز در خلق آلبوم سایه‌ها، ساخت و اجرای موسیقی آلبوم «هدیهٔ عشق: اشعار دلدادگی الهام شده از رومی» (۱۹۹۸) برای دیپاک چوپرا با گفتارهایی از مدونا و مارتین شین و همچنین همکاری با دیگر چهره‌های سرشناس در پهنهٔ موسیقی معاصر همچون برنفورد مارسی، جری گارسیا، آرتو لینسی و لورن راش، مشارکت در تور بین‌المللی بابی مک‌فرین در گروه همخوانی «وویسسترا»، تک‌خوانی در اجرای کنسرتی از یان کژمارک در مراسم تجلیل این موسیقیدان لهستانی و برنده جایزه اسکار برای موسیقی متن فیلم «در جستجوی نورلند» و برگزاری چندین برنامه با ساوینا یاناتوه، هنرمند بداهه‌خوان یونانی، در شهر آتن اشاره کرد. بابی مک‌فرین درباب همکاری دیهیم چنین گفته: «صدای سوسن از بافت صوتی خاصی برخوردار است که ابعاد تازه‌ای به صداهای موجود در این گروه داده‌است. این صدا به‌خاطر ویژگی‌هایی که دارد کاری را برای گروه انجام داده‌است که هیچ یک از ما قادر به انجام آن نیستیم.»[2] یان کژمارک نیز در مورد دیهیم چنین اظهار داشته: «سوسن یک خواننده استثنایی‌است با استعدادی شگرف، که چهره‌ای تازه به موسیقی من می‌دهد.»[3]
همخوانی با خوانندگان و گروه‌های ایرانی همچون گروه رومی در سال ۱۳۸۵ که از آمریکا بدان‌ها پیوست تا در جشنواره موسیقی صوفی هند به اجرای موسیقی بپردازند[4] و کنسرت «پانوراما» با دیگر هنرمندان آمریکایی و ایرانی از جمله محسن نامجو و اردشیر فرح آهنگساز و نوازنده گیتار در تالار هنری «براد استیج» شهر سنتا مونیکا در سال ۱۳۸۸ از دیگر فعالیت‌های جمعی او به‌شمار می‌روند.
انتشار موسیقی و فعالیت‌های مستقل
دیهیم با ترکیب صدای زندهٔ خود با لایه‌های ضبط شده، مجموعه کنسرت‌هایی در نیویورک و شهرهای مختلف اروپا تحت عنوان «ووکادلیکها» به صورت تک‌خوانی اجرا نمود. نشریه بیلبورد دیهیم را حضوری مقاومت‌ناپذیر توصیف کرد که «افسون‌های بی‌کلامش در لایه‌های همساز تقویت یافته و در چرخه‌های الگویی بازپدید آمده که شمارا به این آئین بیابانی معنوی اشارت می‌دارد».
دیهیم آلبوم دیوانهٔ خدا: ترانه‌های شیدایی استادان اهل طریقت ایران را در سال ۲۰۰۰ به تنهایی ارائه داد. آلبوم دیوانه خدا دربارهٔ عشق الهی و شامل اشعار شاعران بزرگ اهل تصوفی چون مولانا، سعدی و جامی بود که مجموعه‌ای از تصنیف‌های قدیمی ایرانی و ترانه‌هایی با مضامین عارفانه را شامل می‌شد که با همکاری نوازندگان برجسته بین‌المللی از جمله کارش کیل، رضا درخشانی و ریچارد هارویتز تهیه گردید و پرفروش‌ترین آلبوم خارجی اروپا شد و در آمریکا مورد توجه منتقدان قرار گرفت. میکس جدیدی از این آلبوم، با تنظیم جدید و الکترونیکی از آن به کوشش نوازنده گیتار بیس و تهیه‌کننده برجسته موسیقی هیپ‌هاپ آقای بیل لازول، با نام فرشتگان شرم‌زده در سال ۲۰۰۲ بیرون داده شد. ریتم‌های جدید تکنو و جانگل، و سازهای الکترونیک، فضای تازه‌ای بدان بخشید که خود برداشتی امروزی و تازه از موسیقی سنتی ایران محسوب می‌گردد.
از دیگر فعالیت‌های سوسن دیهیم همکاری در انتشار موسیقی است. او یک شرکت تولید و توزیع موسیقی را به نام «ونوس رایزینگ» برای ارائه هرچه بیشتر موسیقی پیشرو و متفاوت پایه‌گذاری کرده که تاکنون پنج آلبوم تکگویی، تسخیرشده، مرد دردسر، منطق‌الطیر و دور از پریشانی (با همکاری آدریان شروود، کیت لوبلان از لندن و بیل لازول از نیویورک) از طریق این شرکت عرضه گردیده است.
دیهیم آثارش را با استفاده از کامپیوتر و در استودیوی شخصی خود می‌سازد که به گفته او بسیاری از آنها از یک ایده صوتی و به‌طور فی‌البداهه آغاز می‌شوند: «این یک موسیقی آبستره‌است که به هیچ جای دیگر وابسته نیست. واقعاً خود موزیک و خود صوت است که پرواز مرا مشخص می‌کند. هنگام ساختن این آهنگ‌ها نه چیزی را به موزیکم تحمیل می‌کنم و نه از سنت بخصوصی در ساختن آنها پیروی می‌کنم.»[1]
کنسرت یوتو، انتخابات ایران و دیهیم
گروه ایرلندی «یوتو» در تور سال ۲۰۰۹ اش که پس از وقایع پیامد انتخابات ریاست جمهوری ایران اجرا گردیده بود، ترانه معروف خود را با صورتی ابتکاری با استفاده از یکی از ترانه‌های سوسن دیهیم همراه با نورپردازی سبز و پخش تصاویری از مردم ایران در ده‌ها شهر اجرا کردند که نمایشی بود از حمایت این گروه راک از جنبش سبز.[5]
فعالیت‌های بشر دوستانه
دیهیم بارها به همیاری رویدادهای انسان دوستانه پرداخته و در ضیافت‌های خیریه شرکت داشته‌است. ازآن جمله اند:
- اجرایی برای مراسمی به‌مناسبت اعطای جایزه صلح نوبل به شیرین عبادی به سازماندهی مرکز اینترفیث
- اجرایی در رویال آلبرت هال لندن با پلاسیدو دومینگو
- اجرای موسیقی در گردهمایی رهبران مذهبی جهان در مجمع عمومی سازمان ملل (۲۰۰۱)
- هنرنمایی در ضیافت خیریه سازمان بین‌المللی زنان در مقر سازمان ملل در ژنو (۲۰۰۴)
- اجرای برنامه در همایش حقوق بشر سازمان ملل متحد (۲۰۰۹)
- کنسرت‌های خیریه دیگر برای کمک به قربانیان لبنانی و کودکان عراقی و ...
پانویس
- «سوسن دیهیم و تفکر آبستره در موسیقی». رادیو فردا. ۱۳ دی ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰.
- فیروزه خطیبی (لس آنجلس) (۱۳ بهمن ۱۳۸۵). «کنسرت بابی مک فه رن با شرکت سوسن دیهیم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰.
- «اجرای کنسرتی از موسیقی سنفونی آهنگساز لهستانی یان کژمارک با تک‌خوانی سوسن دیهیم». رادیو فردا. ۹ بهمن ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰.
- آزاده نوری (۱۳ اسفند ۱۳۸۵). «گروه رومی به هند می‌رود». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰.
- «خواننده زن رقاص فتنه سبز در صحنه موسیقی جهانی+عکس». حفا نیوز. ۲۴ مرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۰.