شاهی (سبزی)
شاهی یا تره تیزک یا تره تندک یک نوع سبزی خوردن است که به صورت خام و گاهی پخته مصرف می‌شود. به بذر آن سپندان گویند. در زبان مازندرانی به آن ترتیزک می‌گویند.[1] شاهی گیاهی است علفی و یک ساله که در طب قدیم ایران به نام هی جرجیزبستانی و رشاد نیز معروف است. این نوع سبزی به داشتن مقادیر زیادی ویتامین ث معروف است و از دیرباز برای مداوای سرماخوردگی کاربرد داشته‌است.
| شاهی | |
|---|---|
 | |
| گیاهان جوان | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاه |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | دولپه‌ای‌های نو |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | رزیدها |
| راسته: | کلم‌سانان |
| تیره: | شب‌بویان |
| سرده: | ازمک (سرده) |
| گونه: | L. sativum |
| نام علمی | |
| Lepidium sativum L. | |
برگ‌های آن سبزو روشن، گل‌هایش کوچک و به رنگ سفید یا قرمز ارغوانی و با عطر ملایم به‌طور گروهی در انتهای شاخه ظاهر می‌شود. میوه آن بیضوی به طول تقریبی۵۰ میلی‌متر و عرض چهار میلی‌متر است.
تخم تره یا همان شاهی دارای آلکالوئیدی به نام اسید سناپینیک و کولین اتر choline ether و یک اسانس روغنی که خاصیت ساخت استروژن را در بدن دارد می‌باشد.
تخم تره یا شاهی را اگر در آب خیس کنید لیزاب و لعابی ایجاد می‌کند که می‌توان به جای صمغ عربی و کتیرا از آن استفاده کرد.
تره یا شاهی گیاهی است یک ساله و خودرو که طول آن به ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد و به شکل نپخته، به عنوان طعم دهنده به غذا و دم‌کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. برگ، گل، میوه و دانه تره یا شاهی از مهم‌ترین قسمت‌های این گیاه بهاری هستند و به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بیماری
وجود لکه‌های سفید روی گیاه تره تیزک که نوعی قارچ است عامل بیماری این گیاه می‌باشد و توصیه می‌شود از خوردن این نوع تره تیزک‌ها خودداری کنند.[2]
غذا
تره یا شاهی به صورت خام به عنوان سبزی و به شکل سالاد یا غذاهای مختلف مصرف می‌شود.[2]
برداشت
ماه‌های اردیبهشت و خرداد زمان برداشت این گیاه هستند که به صورت وحشی سبز می‌شود.[2]
ارزش غذایی
| مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
|---|---|
| انرژی | ۱۳۴ کیلوژول (۳۲ کیلوکالری) |
| کربوهیدرات‌ها | ۵٫۵ g |
| قندها | ۴٫۴ g |
| فیبر | ۱٫۱ g |
| پروتئین | ۲٫۶ g |
| ویتامین آی معادل | ۳۴۶ میکروگرم (۳۸٪) |
| - بتاکاروتن | ۴۱۵۰ میکروگرم (۳۸٪) |
| - لوتئین و زآکسانتین | ۱۲۵۰۰ μg |
| ویتامین ب۱ (تیامین) | ۰٫۰۸ میلی‌گرم (۶٪) |
| ویتامین ب۲ (ریبوفلاوین) | ۰٫۲۶ میلی‌گرم (۱۷٪) |
| ویتامین ب۳ (نیاسین) | ۱ میلی‌گرم (۷٪) |
| پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) | ۰٫۲۴۷ میلی‌گرم (۵٪) |
| ویتامین ب۶ | ۰٫۲۴۷ میلی‌گرم (۱۹٪) |
| اسید فولیک (ویتامین ب۹) | ۸۰ میکروگرم (۲۰٪) |
| ویتامین C | ۶۹ میلی‌گرم (۱۱۵٪) |
| ویتامین E | ۰٫۷ میلی‌گرم (۵٪) |
| ویتامین K | ۵۴۱٫۹ میکروگرم (۵۱۶٪) |
| کلسیم | ۸۱ میلی‌گرم (۸٪) |
| آهن | ۱٫۳ میلی‌گرم (۱۰٪) |
| منیزیم | ۳۸ میلی‌گرم (۱۰٪) |
| منگنز | ۰٫۵۵۳ میلی‌گرم (۲۸٪) |
| فسفر | ۷۶ میلی‌گرم (۱۱٪) |
| پتاسیم | ۶۰۶ میلی‌گرم (۱۳٪) |
| Link to USDA Database entry درصدها نسبی‌اند منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا | |
منابع
- «لغتنامه دهخدا». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۸ سپتامبر ۲۰۱۱.