شهر زیرزمینی نوش‌آباد
شهر زیرزمینی (اویی) یا اوئی شهر زیرزمینی تاریخی واقع در زیر بافت کنونی شهر نوش‌آباد از بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل است که در مجموعه های تاریخی آب‌انبار چاله‌سی بالاده و آب انبار مرکزی توی ده نوش‌آباد قرار دارد. این مجموعه قدمتی ۱۵۰۰ ساله داشته و به دوره ساسانیان (صدر اسلام) تا دوره صفوی مربوط می‌گردد.[1]
| شهر زیرزمینی نوش آباد | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | شهر زیرزمینی نوش آباد |
| کشور | ایران |
| استان | استان اصفهان |
| شهرستان | شهرستان آران و بیدگل |
| بخش | شهر نوش‌آباد |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | اوئی |
| نام‌های دیگر | مجموعه باستانی شهر زیرزمینی نوش اباد . بزرگترین مجموعه دستکند زیرزمینی جهان |
| نوع بنا | دستکند |
| کاربری | پناهگاه |
| کاربری کنونی | اثر بازدید گردشگری |
| دیرینگی | صدر اسلام تا صفویان |
| دورهٔ ساخت اثر | ساسانیان |
| بانی اثر | انوشیروان ساسانی |
| مالک اثر | میراث فرهنگی |
| مالک فعلی اثر | شهرداری نوش آباد
با مدیریت امیر کدخدایی 09132630396 |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۵۸۱۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۸ مرداد ۱۳۸۵ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
شهر نوش‌آباد پایتخت انوشیروان پادشاه ساسانی می‌باشد که در غرب شهر آران و بیدگل قرار دارد.
این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۵۸۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[2]
ساختار
در واقع این شهر زیرزمینی ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده‌ای چون دالانهای باریک تودرتو و اتاقهایی با ابعاد کوچک است. مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر نوش‌آباد شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده‌است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته‌است. این معماری در شهرنوش‌آباد با واژه «اویی» نامیده می‌شود.[3]
غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمت‌های اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد. در بعضی قسمت‌ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده‌است که در بعضی از اتاق‌ها تبدیل به تاقچه جهت قراردادن اشیا می‌شود.
کشف این سازه‌ها در سال ۱۳۸۵ به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت گرفته و برای ورود به آن، به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی از آب‌انبار. که مجاور این شهر زیر زمینی است استفاده می‌شود.
نحوه تهویه هوای شهر
روش تهویه هوای شهر زیرزمینی نوش‌آباد از طریق کانال‌هایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شده‌است. چاه‌های مرتبط طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می‌شده‌است. این عمل در مورد چاه‌های قنات نیز مصداق دارد. دسترسی به این فضاها، به دلیل قرارگرفتن در زیر زمین از طریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه میسر می‌گردد. موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده تأثیر فراوانی بر چگونگی ارائه پلان معماری آن گذاشته‌است؛ بنابراین در خصوص ورودی، دسترسی به این فضاها نمی‌بایست به آسانی انجام بپذیرد.
روشنایی این فضاها به وسیلهٔ پیه‌سوزهای سفالی بوده و روغن آن‌ها احتمالاً از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش‌آباد تهیه می‌شده‌است. در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیر زمین آب مصرفی اهالی از پایابها و قناتها تأمین می‌شده‌است. علاوه بر پایابها مسیرهای اویی به گونه‌ای بوده که در بعضی از قسمت‌ها به قنات مرتبط می‌شده‌است. تاریخ ایجاد و استفاده از این بناها به دوران ساسانی و اوایل اسلام می‌رسد که در دورانهای بعد یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده‌است. این مجموعه ارزشمند به شماره ۱۵۸۱۶ و به سال ۱۳۸۵ ثبت در فهرست آثار ارزشمند ملی گردیده‌است.[4]
راه‌ها
راه‌های ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند، که قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و این ساختار دفاعی به‌گونه‌ای است که تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌کند.
نگارخانه
جستارهای وابسته
منابع
جغرافیای نوش‌آباد، فخرآبادی، امیر، مرسل، ۱۳۹۴
پانویس
- «شهر زیرزمینی نوش‌آباد، خبرگزاری عصر ایران».
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۹.
- کتاب جغرافیای نوش‌آباد، نوشته امیر فخرآبادی، سال ۱۳۹۴
- «کشف راهروهای زیرزمینی دستکند در عمق ۱۳ متری نوش‌آباد»، خبرگزاری میراث فرهنگی، ۶ اسفند ۱۳۸۵ بازیابی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۹.