صدرالممالک اردبیلی
نصرالله صدرالممالک اردبیلی در عرفان ملقب به نصرتعلی یکی از عارفان و شاعران پارسی سرای اردبیلی و همچنین ترکی‌سرای ایران در سدهٔ سیزدهم هجری قمری و متولد اردبیل بوده است ایشان در زمان حسینعلیشاه اصفهانی زندگانی کرد و موقع برگشت از کربلا به ایران در کرمانشاه رحلت کرد. جسمش را به کربلا منتقل کرده و در جوار حسینعلیشاه اصفهانی ، در مسجد صدرالممالک به خاک سپردند.
تحصیلات
صدرالممالک تحصیلات ابتدایی خود را از کلخوران شروع و سپس برای ادامه درس هر روز بین کلخوران و اردبیل را پیاده می‌پیمود. می‌گویند وی آرزو می‌کرد روزی بتواند از کلخوران تا اردبیل دیواری بکشد تا از شر سوز سرمای بادهای مه و گرمیج در امان باد.
او برای تحصیلات به اصفهان مهاجرت نموده و به عنوان شاگرد قطب الموحدین علوم عقلی و نقلی را فراگرفت. سپس به عراق و فارس و کرمان و آذربایجان و خراسان مسافرت نمود. در اصفهان نایب‌السلطنه عباس میرزا او را برای تربیت فرزندش محمد میرزا به تبریز فرستاد. پس از به قدرت رسیدن عباس میرزا، صدرالممالک را به وزارت و صدرات برگزید.
معروف است میرزا قبل از آن که از جانب محمدشاه به صدارت انتخاب شود توسط برخی در اردبیل تهمت بددینی خورد. بعد از انتخاب به صدرالممالکی کشور از تبریز به اردبیل آمد. مردم به پیشواز او رفته به عنوان تبرک دستش را می بوسیدند. در میدان شهر مردم را جمع کرده سخنرانی کرد و در ضمن آن از مردم پرسید مطهرات را بشمارند. مردم اطاعت کردند. میرزا گفت «یکی را کم گفتید.» سؤال کردند کدام را؟ میرزا گفت «یکی هم منصب صدارت است به گمان شما من همان بی‌دین دیروزی هستم که امروز صدارت کشور را پذیرفته پاک گشته‌ام که شما بر دستان او بوسه می‌زنید.» بعد از اینکه شاه قاجار وی را برای امیرکبیری یا صدرالممالکی انتخاب نمود نپذیرفت و قائم‌مقام فراهانی امیرکبیر شد و بعد از مرگ قائم‌مقام فراهانی ، صدرالممالک جایگزین وی گردید.
تبعید
پس از درگذشت محمد شاه و به قدرت رسیدن میرزا تقی خان فراهانی، صدرالممالک را به علل سیاسی از قم به کرمانشاه تبعید کرد.
وفات
صدرالممالک در اواخر عمر مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت و از تبعید آزاد گشت. او به قولی در راه بازگشت از کرمانشاه، به دستور اتابک مسموم و در سال ۱۲۷۱ قمری وفات یافت. جنازه او به کربلا برده شد و در یکی از حجره‌های مسجدی که خود ساخته بود مدفون گردید. مزار قطب العارفین حسینعلی شاه نیز در آنجاست.
آثار
- دیوان اشعار صدرالممالک اردبیلی.
نمونه‌ای از اشعار
| شکر لله کی کونول اولدی تجلادلی سی | گئنه ئوز قویدی بیابانه بو لیلادلی سی | |
| غل وغلاده وزنجیر مگر بنداولور | بیر گونول کیم اولا بیرزلف چلیپا دلی سی | |
| یا مگر نرگس بستانه سالیرطرف نظر | بیر گونول کیم اولا بیر گوزلری شهلا دلی سی | |
| عشقین آدابینی فرهاد ایله مجنون نه بیلیر | بیریسی داغ آیی سی دیربیری صحرادلی سی |
منابع
- https://web.archive.org/web/20160428171213/http://www.kalkhoran.ir/index.php/%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C/241-%D8%B5%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84%DB%8C
- اردبیلی، صدرالممالک. دیوان صدرالممالک اردبیلی. تهران، ۱۳۸۰ شابک ۹۷۸−۹۶۴−۵۴۲−۰۴۱−۱ .خانهٔ کتاب بایگانی‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine.
- میرزا نصرالله اردبیلی (صدرالممالک). علی مکارمی نیا × ۲۲ دی ۱۳۹۱.