مشاوره

مشورت و دریافت کمک اطلاعاتی دربارهٔ یک موضوع است که بین مراجع (کمک‌گیرنده) و متخصص (مشاور) انجام می‌گیرد. مشاوره در موضوعات و زمینه‌های مختلف علمی و برای اهداف گوناگون انجام می‌شود که در میان مردم، بیشتر جنبهٔ روان‌شناختی آن (مشاورهٔ روان‌شناسی) معروف است که هدف از آن بهبود وضعیت روحی–روانی و کیفیت‌بخشی به زندگی مراجع از جهت روانی‌است. مشاور، در مشاوره‌های خانواده، شغلی، تحصیلی و توان‌بخشی نیز از مهارت‌های روان‌شناختی کمک می‌گیرد. مشاوره اطلاعاتی و مشاوره ژنتیک نیز از انواع مشاوره‌اند که ارتباط مستقیم و مشخصی با روان‌شناسی ندارند.

پیرامون واژه

مشاوره، کلمه‌ای عربی و یک مصدر است. معنای واژگانی آن، مشورت کردن و اقدام به تشکیل شورا و مشورت با دیگران است[1] معادل انگلیسی آن، Consultation است و به کسی که به‌همراه مراجع و برای کمک به وی، به مشاوره می‌پردازد، یعنی مشاور، Consultant گفته می‌شود. رایج‌ترین کاربرد واژهٔ مشاوره، به‌ویژه در میان مردم عادی، به معنی مشاورهٔ روان‌شناختی و روان‌درمانی از طریق مشاوره است. در این کاربرد، تعریف مشاوره، «اقدام حمایت‌گرانه بر پایهٔ علوم روان‌شناسی» است و مشاوری که این اقدام حمایتگرانه را انجام می‌دهد، روان‌شناس است، به همین دلیل به مشاور، در فرهنگهای کشورهای توسعه‌یافتهٔ انگلیسی‌زبان، به‌ویژه هنگامی که امر «درمان» و «روان‌درمانی» مد نظر باشد؛ روان‌شناس (به انگلیسی: Psychologist) هم می‌گویند. مشاوره، نام، واژه و اصطلاحی عمومی و کلی است که به معنای ارائه و دریافت مشورت و اطلاعات برای انجام بهتر یک کار، حل یک مشکل و یا رسیدن به هدفی خاص است.

مشاورهٔ روان شناختی

مشاوره، اقدامی حمایتی بر پایهٔ علوم |روان‌شناسی در حمایت از فردی است که آسیب دیده یا در معرض آسیب قرار دارد.[2] مشاوره، کمک مشورتی، فکری و اطلاعاتی همراه با آزادی دادن در گزینش راه حل و احترام، با استفاده از دانش روان‌شناسی به فردی است که در شرایط انتخاب راه حل و تصمیم‌گیری قرار دارد یا در سازگاری با محیط اطراف خود دچار مشکل است. با توجه به پیچیدگی شرایط زندگی، بالارفتن آمار طلاق، نارضایتی های زناشویی و سخت تر شدن شرایط جهت ازدواج سالم و آگاهانه، مشاوره پیش از ازدواج از اهمیت فوق العاده ای برخوردار شده است، از سویی دیگر فرآیند مشاوره پیش از ازدواج نیز تخصصی تر گشته و با رویکردی کل نگر به طرفین پیش از ازدواج، دامنه و گستره بیشتری را به جهت همسان گزینی علمی مورد بررسی قرار می دهد، یکی از پیشگامانه ترین مکاتب مشاوره ای یعنی کل نگر، در این زمینه مزاج شناسی روانشناختی زوجین پیش از ازدواج است، به عبارتی دیگر مشاور و روانشناس با استفاده از این رویکرد مزاج ذاتی و عرضی مراجعین خود را مورد بررسی قرار می دهند، به طور مثال خانومی دارای مزاج صوداوی در صورت ازدواج با آقایی با سومزاج بلغمی در آینده چه مشکلاتی در زندگی مشترک، زیست و بهداشت جنسی شان خواهند داشت و از وقوع این بحرانها در آینده با ارائه تکنیکهایی پیشگیری می نماید، جهت مطالعه بیشتر مراجعه گردد به کتاب روانشناسی و طب سنتی، نویسنده دکتر حامد اکبری، انتشارات چوگان.

به طور کلی روانشناسان با بهره‌گیری از مهارت‌های گوناگون روان‌شناختی، مانند روانکاوی، می‌کوشند به مراجع، در جهت تخلیهٔ هیجانی، غلبه بر هیجانات منفی، سازگاری و گزیدن راهکار علمی متناسب با موقعیت برای مسائل، یاری رسانند. مشاوران، با استفاده از مهارت‌های کلامی و روان‌شناختی خود، از راه سعی در تقویت عزت نفس، تفکر مثبت و احساس سلامتی روان، تقویت قدرت روحی و آگاهی‌بخشی، به حل مشکل مددجو توسط خود او و با توجه به تفاوت‌های فردی و شرایط وی، کمک می‌کنند. مشاوره دارای ابعاد و انواع بسیار و گسترده‌ای است؛ به‌طور عمومی مشاوره تخصصی از رشته‌ها و مهارت‌های زیر مجموعهٔ روانشناسی است. برخی ابعاد مشاورهٔ روانشناسی عبارتند از: مشاوره تحصیلی، مشاوره خانواده، مشاوره شغلی، مشاوره توانبخشی، مشاوره ژنتیک، مشاوره ازدواج و … که در این میان مشاوره ژنتیک از زیر مجموعه‌های علم روانشناسی نمی‌باشد.[3] در این مقاله، به مشاورهٔ روان‌شناختی پرداخته می‌شود. وظیفهٔ مشاور به عنوان شخصی که دارای مهارتهای علمی روان‌درمانی (البته به جز دارودرمانی) است، یاری رساندن و ارائهٔ راه حل مؤثر به مراجعه کننده دربارهٔ مشکلاتی است که مراجع در شغل، روابط، احساسات و دیگر امور خود مطرح می‌کند. رشتهٔ دانشگاهی مشاوره، در ایران، دارای مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتراست.[4]

تفاوت مشاور و روانشناس این است که روانشناس در حوزه درمان اختلالات و بیماری های روانی فعالیت می‌کند ولی مشاور به مشکلات ارتباطی، رفتاری، می پردازد به عبارت ساده تر روانشناس با بیماران روانی سروکار دارد و مشاور با افراد سالمی که نیاز به کمک دارند[5]

تعاریف و نظریه‌های مختلف مشاورهٔ روان‌شناختی

پاترسون (۱۹۷۳)، مشاوره را جریان یاری دهنده‌ای می‌داند که به ارتباط خاص بین دو نفر نیاز دارد. یکی از این دو نفر یعنی مراجع، معمولاً با مشکل روانی و عاطفی رو به روست، و دیگری، یعنی مشاور، که در حل مشکلات روانی مهارت دارد. از طریق ایجاد رابطه خاص مشاوره‌ای، مشاور به مراجع کمک می‌کند تا راه حلی برای مشکل خود بیابد. به نظر پاترسون، ارائه اطلاعات صرف، پند و اندرز دادن و تلقین افکار و عقاید به دیگران را هیچگاه نمی‌توان مشاوره دانست. به نظر او، رابطه حسنه بین مراجع و مشاور اثر روان درمانی مهمی در روند مشاوره دارد؛ به‌طوری‌که اگر مشاور نتواند چنین رابطه مطلوبی را ایجاد کند، مشکل مراجع در حد مطلوبی حل نخواهد شد.[6]

آریاکل (۱۹۶۱ و ۱۹۷۷)مشاوره را جریانی اختصاصی و انحصاری بین دو نفر می‌داند که در آن مراجع با کمک مشاور، به بررسی و تجزیه و تحلیل مشکل خود اقدام می‌کند و از موارد ناشناخته آگاه می‌شود؛ عوامل ناخواسته و مزاحم را تغییر داده و زندگی بهتر و مطلوب تری را برای خویش فراهم می‌کند. دینک مایر (۱۹۶۸ و ۱۹۷۲)، که از پیروان روان‌شناسی فردی است، مشاوره را ایجاد رابطه حسنه بین دو نفر (یعنی مشاور و مراجع) تلقی می‌کند که از طریق این رابطه، مشاور به مراجع یاری می‌دهد تا نحوه ارتباط با دیگران را فراگیرد، نیازهایش را به‌طور معقول و مقبولی برآورده سازد، احساساتش را بشناسد، اطلاعاتی دربارهٔ نکات قوت و ضعف خویش به دست آورد و با تعیین و شناخت اهداف آینده، شیوه‌های وصول به آن‌ها را بیاموزد.[6] مشاوره به تغییر ادراکات، اعتقادات، نگرش‌ها، رفتارها و نهایتاً تغییر شیوه زندگی منجر می‌شود.[6]

به عقیده پپینسکی (۱۹۵۴)، در مشاوره به بررسی و درمان مشکلات روانی نسبتاً سطحی مبادرت می‌شود. این مشکلات علل جسمانی ندارند و صرفاً بر اثر عوامل محیطی حاصل شده‌اند.[6]

رابینسون (۱۹۵۰)، مشاوره را کمک به افراد عادی برای کسب سازش بهتر با خود و دیگران، افزایش بلوغ عاطفی، استقلال و قبول مسئولیت می‌داند.[7]

از نظر استفلر و هاچ، (۱۹۵۸ و ۱۹۷۲)، مشاوره، رابطه یاری دهندهٔ تخصصی بین مراجع و مشاور است که به شناخت بیشتر مراجع از خصوصیات خویشتن و تصمیم‌گیری معقول و مناسب در زندگی منجر می‌شود. مشارکت در چنین رابطه‌ای، اعم از فردی یا گروهی، باعث می‌شود که فرد به خودکاوی و خودشناسی بیشتر و بهتری بپردازد و شیوه‌ای را در زندگی اش برگزیند که با رغبت‌ها، استعدادها و امکانات وی هماهنگ باشد.[7]

اسمیت (۱۹۵۵)، مشاوره را جریان یاری دهنده ای تعریف می‌کند که به وسیله آن، به مراجع اصول و شیوه‌های مربوط به انتخاب، طرح‌ریزی و ادامه یک زندگی معقول و موفقیت‌آمیز، آموخته می‌شود. از طریق مشاوره، مراجع می‌آموزد که چگونه یک زندگی سالم و سازنده را طرح‌ریزی نموده و ادامه دهد و از مهارتهای حل مسئله، برقراری ارتباط و تفکر مثبت در عمل بهره برد.[7]

به عقیده هنکی و نای، مشاوره جریان یاری دهنده یکتایی است که در آن، پس از طرح مشکل، با کمک مشاور که فردی آشنا به امور روانی است به حل مشکل تشویق و راهنمایی می‌شود. مشاوره از این نظر یکتاست که مشکل هر مراجع مخصوص به خود اوست و مشاور نمی‌تواند از قبل مشخص سازد که مراجع چه نوع مشکلی را در جلسهٔ مشاوره مطرح خواهد کرد. مشاوره همچنین قابل پیش‌بینی است، زیرا مشکلات مراجعان به ظاهر مشابه‌است و همگی احساس نگرانی می‌کنند، سرگردان هستند، دلهره دارند و نظام زندگیشان-یا دست کم بخش مهمی از نظام زندگیشان-به هم ریخته است. در عین حال، هریک از موارد مشابه، در مراجعان متعدد مصادیق رفتاری متفاوتی دارد.[7]

به‌طور کلی، مشاوره تعاملی بین مشاور و مراجع است که به آن وسیله به مراجع کمک می‌شود تا پس از شناخت خویش تصمیمات معقول و مقبولی اتخاذ کند. به بیان دیگر، مشاوره جریان بررسی مشکلات و مسائلی است که مراجع با آن‌ها مواجه است و علاقه‌مند یا نیازمند به طرح آن‌ها می‌باشد. مراجع از طریف بحث و گفتگو دربارهٔ مشکلش با مشاور در جریان رابطهٔ مشاوره‌ای توأم با درک و تفاهم، به خودشناسی و کشف راه حلی موفق می‌گردد و سرانجام تصمیم معقول و مناسبی اتخاذ می‌کند.[8]

مشاوره و مراجعه مشاوره گیرندگان به مشاور و دیدار با او به صورت فردی و خصوصی یا گروهی انجام می‌گیرد که هریک بسته به احساس، درخواست و مشکل مراجع یا مراجعان محاسن و معایبی دارند.[8]

طیبه زندی‌پور در کتاب درسی برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی، رازداری، مسئولیت پذیری و احترام به آزادی و حق انتخاب را از اصول مهم و بنیانی کار مشاوران می‌شمرد.[9]

برخی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین نظریه‌های مشاوره عبارتند از: نظریهٔ مراجع محوری، نظریهٔ عقلانی-عاطفی-رفتاری، نظریهٔ واقعیت درمانی و نظریهٔ رفتاردرمانی.[10]

مشاوره تحصیلی

این نوع از مشاوره اختصاص به دانش آموزان مدارس و دانشجویان دارد؛ که برای کمک و راهنمایی آن‌ها در زمینه انتخاب رشته تحصیلی در دوره دبیرستان، انتخاب رشته تحصیلی دانشگاهی، اطلاع از مقررات و شرایط و قوانین مدرسه یا دانشگاه یا هر مسئله و مشکلی که در محیط تحصیل برای آن‌ها ممکن است پیش بیاید دارد. رفع این نوع مسائل یا مشکلات به عهده مشاوران تحصیلی است. از وظایف شغلی مشاور تحصیلی آن است که به دانش آموزان خود زمان مناسبی اختصاص دهد و به آن‌ها راه‌های افزایش تمرکز و افزایش یادگیری و روش بهینه مطالعه هر درس را توضیح دهد.[11]

مشاوره تحصیلی قبل از پیروزی انقلاب

در ایران مسئله راهنمایی و مشاوره و تهیه مقدمات آن بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۰ شروع شد و جریان پیدا کرد. از سالهای ۱۳۳۷ با برگزاری سمینارهای متعددی طرح مشاوره و راهنمایی در آموزش و پرورش مطرح شد و نیز تربیت نیروی مشاوره در دانشگاه‌ها و تهیه ابزار کار مشاوران، دوره‌های کارآموزی ضمن خدمت، تهیه وظایف و طرح و جا انداختن آن از جمله اقدامات بعدی در این دوره بوده‌است. برای پیشرفت و گسترش این طرح اقدامات متعددی انجام شد. دوره‌هایی ترتیب داده شد تا دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت با برنامه راهنمایی آشنا شوند. اعزام مشاوران به مدارس، تهیه مقالات و بروشورهای مختلف، تهیه پرونده‌های تحصیلی و تربیتی، تهیه پرسشنامه‌های مختلف و ایجاد مراکز مشاوره و راهنمایی در برخی از مراکز استانها از جمله اقداماتی است که در این دوره به عمل آمد.

در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ کنفرانسهایی که در مشهد و آبادان تشکیل یافتند لزوم راهنمایی در مدارس را تاکید کردند. تا اینکه در سالهای ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ در دانشسرای عالی تهران درس مشاوره و راهنمایی جزو دروس رسمی‌قرار گرفت. از مهر ماه ۱۳۵۰ که اولین کلاس دوره راهنمایی تحصیلی تشکیل شد تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی‌به پیروزی رسید در زمینه اجرای برنامه راهنمایی، فعالیت‌های زیادی صورت گرفت که آشنا ساختن والدین و مربیان و دانش آموزان با برنامه‌های مشاوره و راهنمایی به اعزام مشاورین به مدارس، تهیه پرونده تحصیلی، تست و اجرای آن‌ها از آن جمله می‌باشد.

مشاوره تحصیلی بعد از پیروزی انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌برنامه راهنمایی با توجه به اهداف جدید مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و نتیجه آن سیستم معلم - مشاور بود که هم به تدریس و هم به مشاوره می‌پرداختند. پس از مدتی برای تهیه هدفهای هماهنگ با اهداف انقلاب برنامه راهنمایی و مراکز مشاوره حذف و تحلیل گردید؛ و به جای آن طرح مربیان پرورشی با عنوان متولیان انقلاب در مدارس طرح‌ریزی و اجرا شد. این طرح به تدریج مسئولان را متوجه نیاز به مشاوره و راهنمایی در مدارس نمود. تا اینکه در سال ۱۳۶۴ هسته‌های مشاوره و راهنمایی مجدداً در مناطق آموزش و پرورش تأسیس گردید. در حال حاضر برنامه‌های مشاوره‌ای مدارس به سمت تخصصی شدن و خدمات مشاوره‌ای سوق داده شده‌است و طرحهایی چون «طرح احیا نقش مشاوره‌ای معلمان» در حال اجرا است.

مشاوره تحصیلی در زمینه انتخاب رشته و راهنمایی شغلی

در این زمینه مشاور به دانش آموز کمک می‌کند با اطلاع از ویژگی‌ها و شرایط خود، رشته‌ها و شرایط جامعه تصمیم مناسبی در مورد انتخاب رشته تحصیلی‌اش اتخاذ کند. چنین فرایندی چه در سال اول دبیرستان و برای انتخاب رشته تحصیلی دوره متوسط صورت بگیرد و چه برای انتخاب رشته دانشگاهی تفاوت چندانی نمی‌کند. آشنایی مشاور با ویژگی‌ها و مقررات موجود مربوط به هر دوره (متوسط یا دانشگاهی) بسیار حائز اهمیت است. مشاور تلاش می‌کند علاوه بر اینکه مراجع را از جنبه‌های مختلف هوشی، استعداد و علایق شناسایی کند بلکه این شناخت را با شناختهای خود دانش آموز درهم می‌آمیزد و با در نظر گرفتن مقررات بیرونی و شرایط ویژه جامعه اقدام به تصمیم‌گیری کنند.

ویژگیهای خود دانش آموز که باید شناسایی شوند عبارتند از: میزان بهره هوشی، نمرات تحصیلی او، تعیین نقاط قوت و ضعف او در دروس مختلف، بررسی علایق و استعدادهای او در زمینه رشته‌ها و مشاغل. برای اینکار گاهی مشاور از آزمونهایی چون تست هوش، آزمون رغبت سنج و آزمونهای سنجش استعداد کمک می‌گیرد. از سوی دیگر باید دانش آموز شناخت کاملی نیز از خود رشته تحصیلی بدست آورد. اینکه چه دروسی در آن مطالعه می‌شوند، آینده شغلی آن چیست؟ و…

مشاوره تحصیلی در زمینه بررسی افت تحصیلی

برخی از دانش آموزان ممکن است دچار افت تحصیلی شوند. برخی از این دانش آموزان خود به مشاوره تحصیلی مراجع می‌کنند و برخی توسط مسئولین مدرسه به مشاور مدرسه معرفی می‌شوند. در هر حال مشاور تحصیلی به بررسی عمل مختلف افت تحصیلی می‌پردازد. برای بررسی احتمال وجود عمل خانوادگی از خود دانش آموز و خانواده او کمک می‌گیرد. عوامل مدرسه را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین به بررسی سلامت جسمی‌و روانی دانش آموز می‌پردازد.

شناخت و پیدا کردن علت افت تحصیلی در گام اول قرار دارد. بعد از پیدا کردن علت، مشاور به کمک دانش آموز و در صورت لزوم خانواده او و مسئولین مدرسه به رفع آن علت اقدام می‌کنند. یا اینکه راهنماییهایی به دانش آموزان برای رفع علت ارائه می‌شود و پیشرفت او مورد پیگیری قرار می‌گیرد. از جمله این راهنمایی شامل شیوه افزایش انگیزش دانش آموز، آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه، آموزش شیوه‌های مواجهه با تغییرات اساسی و غیره خواهد بود.

مشاوره تحصیلی در زمینه مطالعه و حافظه

برخی از دانش آموزان با وجود اینکه افت تحصیلی نشان نمی‌دهند، اما ممکن است نیاز به آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه و روش‌های بهسازی حافظه داشته باشند. آموزش چنین روشهایی می‌تواند به جلوگیری از اتلاف وقت دانش آموز و بالا بردن بهره‌وری او کمک کند. برنامه‌ریزی برای مطالعه، رعایت اصول یادگیری در برنامه‌ریزی برای مطالعه، رعایت ویژگی‌های حافظه‌های مختلف می‌تواند به دانش آموز کمک کند تا روش مطالعه صحیحی داشته باشد و نتیجه بهتری کسب نماید.

مشاوره تحصیلی در زمینه کاهش اضطراب امتحان

اغلب افراد در جلسه امتحان یا قبل از آن درجاتی از اضطراب را دارا هستند. داشتن مقداری اضطراب در شرایط امتحانی کاملاً طبیعی و گاهی حتی ضروریست. چون موجب بالا نگه داشته شدن سطح انگیختگی فرد شده و عملکرد او را بهبود می‌بخشد. اما در صورتی‌که میزان این اضطراب از حد طبیعی بالاتر برود باعث مختل شدن عملکرد فرد خواهد شد؛ بنابراین مشاور تحصیلی تلاش می‌کنند با آموزش شیوه صحیح مطالعه، بالا بردن کارایی حافظه و استفاده بهینه از زمان، دانش آموز اطمینان و یقین نسبت به خود پیدا کند.

به عبارتی تلاش می‌کند اعتماد به نفس او را بالا ببرد تا از پیدا شدن افکاری که باعث اضطراب در او می‌شوند جلوگیری کند. چنین دانش آموزانی افکاری از این قبیل دارند. نمره کمی‌خواهم گرفت، خوب نخوانده‌ام، همیشه شکست می‌خورم و… مشاوره تحصیلی کمک می‌کند تا دانش آموز با تسلط بیشتری به مطالب مورد نظر سر جلسه امتحان حاضر شود و علاوه بر این به خود اعتماد به نفس داشته باشد. همچنین ممکن است روش‌های اختصاصی مثل آموزش روش‌های آرامش ورزی مورد استفاده قرار بگیرید. در صورت حاد بودن میزان اضطراب دانش آموز به مراکز اختصاصی‌تر ارجاع داده می‌شود.

ویژگی های مشاور تحصیلی

یک مشاور تحصیلی مناسب باید دارای شاخصه های مهم زیر باشد:

  1. نیاز دانش آموز را به خوبی بشناسد و با تجربه خود بتواند او را راهنمایی کند.
  2. دوره های علمی و تخصصی مشاوره و هدایت تحصیلی را گذارنده باشد.
  3. خودش در زمینه تحصیل و کنکور موفق عمل کرده باشد و از رتبه های برتر کنکور باشد.
  4. در سال های گذشته موفق شده باشد که با هدایت تحصیلی دانش آموزان چه در مدرسه و چه در کنکور ، آن ها را به رتبه های برتر رسانده باشد.
  5. یار و همراه دانش آموز بوده در طی مسیر تحصیلی همواره دانش آموز را پشتیبانی کرده و مشکلات او را حل کند.
  6. به لحاظ روانی و روحی بتواند او را کامل ساپورت کند.
  7. با ارائه برنامه ریزی دقیق و هدفمند مسیر درست تحصیل را به دانش آموز نشان دهد.
  8. منابع مورد نیاز هر دانش آموز را به خوبی بشناسد و با اشراف کامل به منابع کنکور و کمک درسی موجود در بازار به دانش آموز معرفی کند.
  9. هر روز از دانش آموز گزارش کار مطالعه او را دریافت کند و نقاط ضعف دانش آموز را پوشش داده و نقاط قوت وی را تقویت کند.

مشاوره در مدارس

امروزه انتظار می‌رود در تمامی مدارس راهنمایی و متوسطه ایران، به ویژه پس از تغییرات سالهای آخر دهه ۷۰، یک مشاور با حضور دائمی یا پاره‌وقت مشغول به کار باشد؛ اگرچه برخی مدارس مشاور ندارند.[12][13][14] معمولاً رشته تحصیلی این مشاوران مشاوره یا روانشناسی است. این مشاوران اغلب به هدایت تحصیلی و برنامه‌ریزی تحصیلی می‌پردازند و پاره‌ای اوقات نیز در زمینه مسائل ارتباطی و اجتماعی و رفتاری نیز به دانش آموزان کمک می‌کنند.[15] یک مشاور خوب با تشخیص مشکلات دانش آموز از جمله ناتوانی های یادگیری، مسائل خانوادگی، مشکلات عاطفی و حتی جسمانی، نه تنها به دانش آموزان در فرایند تحصیل کمک می کند، بلکه از آسیب های اجتماعی آتی آنها مانند بی کاری، فقر و خشونت جلوگیری می نماید. در کتاب برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی، که کتاب درسی انتخابی سال اول دوره آموزش فنی و حرفه‌ای می‌باشد، دربارهٔ مشاوره تحصیلی آمده‌است:

در ارائه خدمات مشاوره‌ای، که خود نوعی آموزش و بخشی از خدمات راهنمایی است؛ مشاوران می‌کوشند تا با ایجاد رابطه‌ای صمیمانه و دو جانبه به دانش آموزان در بررسی مشکلاتشان از جوانب و دیدگاه‌های مختلف کمک کنند، تا ضمن یادگیری فرایند مشکل گشایی، بتوانند با بینشی وسیع و همه‌جانبه به مسائل نگریسته، موفق به اخذ تصمیمات مناسب گردند. در ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره، یک مشاور برای هیچ دانش آموزی تصمیم نمی‌گیرد یا به او القای نظر نمی‌کند. تصمیم‌گیری اختیار و انتخاب و مسئولیت تام خود مراجع (دانش آموز) است. یک مشاور فقط می‌کوشد مسئله انتخاب و تصمیم‌گیری را که کاری بسیار دشوار و گاهی دردناک است برای وی آسان سازد. در حقیقت یک مشاور در حل مشکل، فقط می‌تواند با همدلی وهمفکری به بررسی راه حل‌ها بپردازد. او هرگز به جای شما فکر نمی‌کند و تصمیم نمی‌گیرد. تصمیم‌گیری مسئولیت فردی دانش آموز است. مشاوره فکر کردن با مراجع است نه برای مراجع.

[9]

دربارهٔ تفاوت‌های مشاوره و راهنمایی در محتوای درسی همین کتاب ذکر شده‌است که:

  1. راهنمایی جنبه عملی و کلی دارد اما مشاوره جنبه تخخصصی و جزئی.
  2. راهنمایی جنبه پیشگیری، اما مشاوره جنبه درمان دارد.[16]

مشاوره کنکور

در سال های گذشته رقابت جدی در ورود به دانشگاه ها و رشته های پرطرفدار در ایران موجب تخصصی شدن مشاوره کنکور به عنوان یک شاخه خاص از مشاوره تحصیلی شده است. در حال حاضر افرادی که به عنوان مشاورین کنکور حرفه ای و تخصصی فعالیت می کنند مهارت های مشخصی دارند که به واسطه آنها داوطلبین کنکور سراسری را برای موفقیت در آزمون قبل و پس از برگزاری این آزمون آماده می نمایند. برنامه ریزی کنکور، آموزش روش های مطالعه، آموزش تکنیک های تست زنی کنکور، مشاوره انتخاب رشته، مشاوره های روحی و انگیزشی، مشاوره کنترل اضطراب، استرس و ... از جمله کارکردهای مهم مشاوره کنکور برای موفقیت داوطلبین کنکور می باشد.

مشاوره کنکور در ایران در حال حاضر به شکل های مختلف ارائه می شود. نوع اول مشاوره توسط افرادی که تحصیلات آکادمیک مشاوره یا روانشناسی دارند ارائه می شود. نوع دوم توسط داوطلبین موفق کنکورهای سال های گذشته ارائه می شود. در واقع این نوع از مشاورین به واسطه تجربه موفقی که از دوران تحصیل و کنکور خود داشته اند به ارائه مشاوره تحصیلی در زمینه موفقیت در کنکور می پردازند.

در دهه اخیر نوع دوم مشاوره کنکور رشد زیادی کرده و اقبال دانش آموزان به آن بیشتر بوده است. به ویژه مشاوره تلفنی کنکور که با پیام رسان های اینترنتی و آنلاین همراه شده و توسط داوطلبین موفق کنکورهای گذشته انجام می شود به عنوان یک پدیده نوظهور و مفید، تا حدود بسیار زیادی جایگزین مشاوره حضوری و سنتی شده است.

مشاوره در دانشگاه‌ها

براساس گزارش آفتاب نیوز در ۲۱ شهریور ۱۳۹۳، رئیس مرکز مشاوره دانشگاه تهران گفت، طی یکسال گذشته ۲۶ هزار جلسه مشاوره در مراکز مشاوره این دانشگاه برگزار شده‌است که این ۲۶ هزار جلسه مربوط به سه الی چهار هزار دانشجویی است که در چند جلسه به دفاتر مشاوره دانشجویی مراجعه کرده‌اند. شکست عشقی و سوءاستفاده عاطفی بیشترین عامل مراجعه دانشجویان دختر به مشاور است.[17]

در ایران، نهادی با نام دفتر مشاوره و سلامت در سازمان امور دانشجویان، که خود زیرمجموعهٔ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، وجود دارد که به انتشار نشریات مشاوره‌ای و پشتیبانی خدمات مشاوره در دانشگاه‌ها می‌پردازد. تمامی دانشگاه‌های دولتی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دارای مراکز مشاوره هستند.

مرکز مشاورهٔ دانشگاه تهران، اقدام به انتشار نشریهٔ پیام مشاور می‌نماید. این نشریه در سراسر ایران، در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی توزیع می‌شود.

  • مشاوره تحصیلی خارج از کشور

این مدل مشاوره را می توان جزء مشاوره تحصیلی دانشگاهی در نظر گرفت. چند مدل خاص را مد نظر می گیریم و برای هر کدام توضیحاتی ارائه می دهیم. رشته پزشکی در خارج از کشور علاقه مندانی که به دلایلی نخواسته یا موفق نشده اند در ایران رشته پزشکی را بخوانند، توجه داشته باشند که می توانند بصورت رایگان در یکی از کشور های آلمان، روسیه و مجارستان دوره پزشکی را بگذرانند.

ابتدا شخص باید زبان آن کشور را یاد بگیرد و در این راستا مدرک مربوطه را بگیرد. معمولا اکثر این دانشگاه ها یک سال اول را اختصاص می دهند به آموزش زبان و بعد از اخذ مدرک، شخص وارد دوره تحصیلی اصلی می شود.

کشور های ذکر شده مورد تایید وزارت علوم هستند و شخص می تواند بعد از اتمام دوره، تحصیلات خود را در ایران ادامه دهد.

  • مشاوره تحصیلی کاردانی به کارشناسی

یکی مدل از مشاوره تحصیلی دانشگاهی، مربوط به مسائل کاردانی به کارشناسی می شود. از آنجایی که در گذشته مقطع کاردانی به کارشناسی همه دانشگاه ها کنکور داشت، لذا مشاوره تحصیلی دانشگاهی بیشتر روی قسمت کنکوری این مقطع تمرکز داشت.

اما امروز بجز دانشگاه های فنی و حرفه ای که آزمون دارند، هیچ کدام از دیگر دانشگاه ها برای مقطع کاردانی به کارشناسی آزمونی برگزار نمی کنند. از این رو برای این مقطع بیشتر به مشاوره تحصیلی انتخاب رشته و توضیحات در مورد شرایط و رشته های هر دانشگاه از طریق مشاوره های مختلف از جمله مشاوره تحصیلی تلفنی پرداخته می شود.

در خصوص اعتبار دانشگاه ها، نحوه پذیرش کردن هر کدام، رشته هایی که هر دانشگاه ارائه می دهد، آینده شغلی هر رشته، واحد های هر رشته، شهریه دانشگاه های مختلف در مقطع کارشناسی نا پیوسته، نحوه درخواست میهمان شدن و یا انتقالی گرفتن و مسائل دیگر، می توانید از طریق مشاوره تحصیلی تلفنی اطلاعات مفیدی را کسب کنید.

حتی می توانید شرایط خود را برای مشاوران شرح دهید و با در نظر گرفتن شرایط شما، مرکز مشاوره تحصیلی مورد نظر بهترین راه ممکن را پیش روی شما قرار می دهد.

  • مشاوره تحصیلی دانشگاه های بدون کنکور

در این قسمت شرایط و مقاطع دانشگاه هایی که بدون کنکور پذیرش می کنند را به ترتیب شرح خواهیم داد. دانشگاه های روزانه و شبانه تنها مقطع بدون کنکور دوره کارشناسی است که از طریق سوابق تحصیلی ارزیابی انجام می شود (معدل امتحانات نهایی: معدل کتبی) و تنها در بعضی از رشته ها این امکان فراهم گردیده است.

در خصوص آشنایی با این رشته ها می توانید از طریق مشاوره تحصیلی تلفنی که مراکز مشاوره ارائه می دهد مطلع شوید. دانشگاه آزاد نیز تنها در مقطع کارشناسی بدون کنکور دانشجو می پذیرد اما شرایطی که دارد نسبت به دانشگاه های روزانه و شبانه ساده تر است، زیرا شرط معدل مطرح نیست.

دانشگاه علمی کاربردی: در ابتدا برای رشته های هنرستانی مطرح شد و فقط کاردانی و کارشناسی دارد که هر دو بدون کنکور و شرط معدل هستند.

  • دیگر دانشگاه های بدون کنکور

دانشگاه پیام نور: این دانشگاه تمام مقاطع را بجز مقطع دکتری بدون آزمون برگزار می کند. برای پذیرش معدل معیار نیست و حتی اجازه تغییر رشته بین مقاطع را به راحتی به متقاضی می دهد.

برای بررسی شرایط خود نسبت به دانشگاه پیام نور و بررسی رشته های این دانشگاه می توانید از طریق مشاوره تحصیلی تلفنی، یا به عبارت دیگر مشاوره تحصیلی با کارشناسان متخصص ارتباط برقرار کنید و جزئیات کاملی را دریافت کنید.

دیگر مزیت مقاطع مختلف دانشگاه پیام نور قابلیت تغییر رشته می باشد. شما بدون توجه به رشته مقطع قبلی و معدل آن، می توانید در رشته ای دیگر ثبت نام را انجام دهید و این امکان برای هر سه مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد مهیا است.

  • پردیس های خود گردان

پردیس های خود گردان نیز جز دانشگاهای بدون کنکور است. رشته های متنوعی برای گروه علوم ریاضی، علوم انسانی و علوم تجربی ارائه می کنند. ملاک پذیرش دانشجو در پردیس های خود گردان سوابق تحصیلی است.

منظور از سوابق تحصیلی همانطور که پیش تر گفتیم معدل کتبی (امتحانات نهایی) است. مدرک پردیس های خود گردان دانشگاه ها بسیار معتبر و کاملا هم ارزش با مدرک دانشگاه اصلی است.

تنها نکته قابل تامل در رابطه با شرایط پردیس های خود گردان شهریه ای ترم های مقاطع مختلف است که نسبت به دیگر دانشگاه های کشور بالاتر است. یک مشاوره تحصیلی می تواند به شما کمک کند از دیگر ضوابط و شرایط پردیس های خود گردان مطلع شوید.[18]

مشاوره از راه دور

امروزه مراکز مشاوره در کنار مشاوره حضوری از طرق مختلف به ارائه خدمات مشاوره از راه دور می پردازند. مطالعات نشان داده است که مشاوره تلفنی میتواند در حل بسیاری از مشکلات به اندازه مشاوره حضوری موثر واقع شود.[19] مشاوره تلفنی و مشاوره آنلاین از طریق اینترنت و نرم افزارهای پیام رسان دو خدمتی است که هر روز فراگیرتر می شود. در دسترس بودن، راحتی، هزینه کمتر و ناشناس ماندن و صرفه جویی در وقت را می توان از مزایای مشاوره آنلاین برشمرد.

مشاوره خانواده

مشاوره خانواده نوعی از مشاوره است که به بهبود شرایط زندگی مشترک می پردازد که شامل انواع مختلفی از مشاوره مانند مشاوره پیش از ازدواج یا مشاوره زوجین، مشاوره تغییر جنسیت و ... است[20].

مشاوره پیش از ازدواج

مشاوره ازدواج یا به عبارتی مشاوره قبل از ازدواج به نوعی از مشاوره گفته می شود که اختصاص به افرادی دارد که تصمیم به ازدواج دارند. مشاوره قبل از ازدواج به بررسی استاندارد های لازم برای ازدواج دو نفر از جمله تطابق ها و ویژگی های سنتی، فرهنگی، تحصیلی، اقتصادی، قومی و مذهبی می پردازد. در این نوع از مشاوره، مشاور روانشناس طی جلساتی به صورت انفرادی و زوجی، به هر دو نفر مشاوره می دهد، از آزمون های معتبری به صورت کتبی استفاده می شود که تحلیل دقیق آن ها، احتمال موفق بودن ازدواج را بررسی می کنند. این آزمون های روانشناختی به منظور شناخت زیر ساخت های شخصیتی طرفین به کار می روند. مشاوره ازدواج با سنجش و شناخت تفاوت های زیر بنایی شخصیت هر دو طرف، نظر زوج ها را نسبت به این تفاوت ها جلب می کند، هم چنین مشاوره باعث شناخت فرد نسبت به خودش می شود که به تصمیم گیری های حال و آینده ی او بسیار کمک می کند.موارد دیگری که در جلسات مشاوره قبل از ازدواج بررسی می شوند شامل آرزو ها، تمایلات، توقعات، خط قرمز ها و... است[21].

مشاوره زوجین

مشاوره جهت بهبود شرایط زوجین بعد از ازدواج که شامل بررسی مواردی مانند ارتباطات، مشکلات جنسی، مشکلات مربوط به عصبانیت، خیانت، آزار و اذیت و سایر اختلافات زناشویی می شود [22].


منابع
  1. فرهنگ عربی جامع اللسان، علی احمد زاهدی کاشانی، نشر نگاه نو، تهران، ۱۳۸۳
  2. ضیاالدینی، حسن؛ ناوی‌پور، رضا؛ نوری قاسم‌آبادی، فاطمه؛ عمادی کوچک؛ چینیان؛ کمساری (۱۳۸۶). «عوارض روانی ایدز». پیشگری از اچ‌آی‌وی - ایدز برپایهٔ آموزش مهارت‌های زندگی (ویژهٔ معلمان). تهران: برگ زیتون (به سفارش آموزش و پرورش و به هزینهٔ «صندوق جهانی مبارزه با ایدز، سل و مالاریا» و «برنامهٔ عمران ملل متحد»). . شابک: ۸-۵۰-۵۶۸۱-۹۶۴-۹۷۸
  3. فرهنگ مشاغل به فارسی، امیر علی ممدوحی و دیگران، نشر نوین، تهران، ۱۳۸۶
  4. «نگاه زیبا زندگی – مرکز مشاوره کودک و خانواده یزد». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۳.
  5. دکتر هادی خیرآبادی. «تفاوت مشاوره و روانشناسی». https://irancpc.ir/. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  6. شفیع‌آبادی، عبدالله، فنون و روش‌های مشاوره، تهران، نشر ترمه، چاپ پنجم، ۱۳۸۱، ص۳۰
  7. شفیع‌آبادی، عبدالله، فنون و روش‌های مشاوره، تهران، نشر ترمه، چاپ پنجم، ۱۳۸۱، ص۳۱
  8. شفیع‌آبادی، عبدالله، فنون و روش‌های مشاوره، تهران، نشر ترمه، چاپ پنجم، ۱۳۸۱، ص۳۲
  9. برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی، طیبه زندی‌پور، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۹، ص۲۹
  10. مقدمات راهنمایی و مشاوره، مفاهیم و کاربردها، با تجدید نظر و اضافات، عبدالله شفیع‌آبادی، انتشارات رشد، تهران: ۱۳۹۵، شابک: ۹۷۸۹۶۴۲۸۰۲۲۷۲. اطلاعات کتاب
  11. سلطانیه، حسین (۱۳۹۲). مشاوره تحصیلی. انتشارات کانون مشاوران ایران.
  12. سالنامه برنامه و سیاست‌های آموزش و پرورش، سال۱۳۸۲
  13. خباز، مریم. «روزنامه جام جم92/10/16: مشاوره تحصیلی در مدارس لنگ می‌زند». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۲۸.
  14. «http://www.dastour.ir/print/?lid=195312». www.dastour.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۲۸. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  15. مشاور و مشاوره، علیرضا محمدیان فر، نشر آفتابیان فرهنگ، ۱۳۸۰، تهران
  16. برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی، طیبه زندی‌پور، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۹، فصل سوم
  17. «شکست عشقی و سوءاستفاده عاطفی بیشترین عامل مراجعه دانشجویان دختر به مشاور». آفتاب. ۲۰۱۴-۰۹-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۱۲.
  18. «مرکز مشاوره آویژه ـ مشاوره تحصیلی تلفنی شبانه روزی».
  19. فرارو (۲۷ فروردین ۱۳۹۸). «مشاوره تلفنی و آنلاین شبانه روزی با تلفن همراه و موبایل». www.fararu.com.
  20. "Family therapy". Wikipedia. 2020-08-12.
  21. «Marriage counseling - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
  22. «Marriage counseling - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۱.
  • دانشنامه رشد. «مشاوره تحصیلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۱.(نسخه‌های بایگانی شده: و)
  • شفیع‌آبادی، عبدالله (۱۳۹۰). نظریه‌های مشاوره و روان درمانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. شابک ۹۷۸۹۶۴۰۱۰۲۲۱۳.

منبع کمکی
  • دانستنی‌های روانشناسی برای نوجوانان، شروین ممدوحی، تهران، نشر معیار علم، چاپ پنجم:۱۳۸۹

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.