مهدی مفتاح
مهدی مفتاح (زادهٔ ۱۲۸۸ در تهران - درگذشتهٔ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ در تهران) موسیقی‌دان، رهبر ارکستر، پژوهشگر، رئیس هنرستان عالی موسیقی ملی و نوازندهٔ اهل ایران بود.
| مهدی مفتاح | |
|---|---|
| زاده | ۱۲۸۸ خورشیدی |
| درگذشته | ۲۴ بهمن ۱۳۷۷ تهران |
| ژانر | موسیقی کلاسیک ایرانی |
| پیشه | موسیقیداننوازندهنقاشپژوهشگر |
| ساز(ها) | نی، ویولن، قره نی و قانون |
| همکاری‌های مرتبط | ریاست هنرستان عالی موسیقی ملی |
| استاد(ها) | ابوالحسن صبا |
| شاگرد(ان) | سیمین آقا رضیملیحه سعیدی |
زندگی هنری
مهدی مفتاح در سال ۱۲۸۸ در تهران متولد شد. او پدرش «محمدخان مفتاح‌الملک» را در ۵ سالگی از دست داد و تحت سرپرستی برادران بزرگ خود درآمد. برادر بزرگِ او «علی مفتاح» با نواختن ساز «تار» و «ویلن» آشنایی داشت. به همین سبب وی از کودکی به موسیقی گرایش داشت و با تهیهٔ یک «نی‌لبک» شروع به نواختن کرد. پس از ۲ سال نواختنِ «نی» را آغاز نمود و پس از آن به نواختنِ «قره‌نی» روی آورد. او نوازندگیِ این سازها را به‌صورت خودآموخته و بدون استاد آموخت. در ادامه به نواختن «ویلن» پرداخت و به کلاس‌های «ابوالحسن صبا» راه یافت. او تحصیلات خود را تا پایهٔ دهُم در مدرسهٔ آمریکایی طی نمود.
او علاوه بر موسیقی به شعر و نقاشی نیز علاقه داشت. «نیما یوشیج» پسر عمهٔ وی بود که توسط او به «رسام ارژنگی» معرفی شد و ۱ سال نزد وی نقاشی را فراگرفت. پس از آن به «مدرسهٔ دولتی موسیقی» (هنرستان عالی موسیقی) راه یافت و از آن هنرستان فارغ‌التحصیل شد. او از سال ۱۳۰۶ به بعد به همراه چند هنرمند دیگر صفحه‌هایی را ضبط کرد که مشهورترینِ آن‌ها ۲ صفحهٔ گرامافون است از تک‌نوازی وی به همراه آواز «روح‌انگیز» (در دستگاه سه‌گاه و آواز دشتی) که توسط کمپانی انگلیسی «هیزماسترزویس» ضبط شده‌است.[1]
مفتاح در سال ۱۳۱۹ با اخذ مدرک لیسانس از دانشسرا فارغ‌التحصیل شد و پس از آن به وزارت فرهنگ راه یافت. او از سال ۱۳۲۰ همکاری خود را به عنوان نوازنده با رادیو آغاز کرد و چند سال بعد به عنوان رهبر و سرپرست ارکستر شماره ۱ رادیو ایران منصوب شد. وی از سال ۱۳۲۸ به فراگیری ساز «قانون» روی آورد و برای اولین بار در ایران پیرامون ساز قانون به پژوهش پرداخت و آن را به نسل جدید معرفی کرد. در نتیجه نمونه‌هایی از روی قانون وی در کارگاه سازگری وزارت فرهنگ و هنر آن زمان ساختند و شاگردانی هم توسط وی تربیت شدند که از میان آن‌ها، سیمین آقا رضی و ملیحه سعیدی[2] به شهرت رسیدند.[3][1] مقاله‌های وی در مورد ساز قانون در مجلهٔ «موزیک ایران» به چاپ رسیده‌است.[4]
وی در سال ۱۳۳۸ به سرپرستی و ریاست هنرستان موسیقی ملی منصوب شد[5][6] و در سال ۱۳۴۱ از ریاست هنرستان عالی موسیقی ملی کناره‌گیری کرد.[7] او در سال ۱۳۷۰ کتاب «متد قانون و و آهنگ‌هایی برای این ساز» را منتشر نمود.[7]
فعالیت‌های هنری
از جمله فعالیت‌های هنری مهدی مفتاح به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:[1][4]
سرپرستی مجلهٔ موسیقیِ اداره موسیقی کشور، دبیری دبیرستان‌ها، دانشسرای عالی و هنرستان عالی موسیقی، معاون هنرستان موسیقی ملی، ریاست دفتر ادارهٔ موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقی، نوازندگی و رهبری و سرپرستی ارکستر شماره ۱ رادیو ایران، سرپرست و نوازنده گروه موسیقی سازهای ملی، ناظر و سرپرست آتلیه معماری و نقاشی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، نوازنده ویلن درگروه موسیقی نوین در رادیو به رهبری علینقی وزیری، اولین مدرس و نویسندهٔ روش جهت معرفی و نواختن ساز قانون
آثار هنری
از جمله آثار موسیقی مهدی مفتاح به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:[4]
- مجموعهٔ تک‌نوازی‌ها، همنوازی‌ها و تصنیف‌ها
- «پرواز»
- «رازدل»
- «به امید دیدار»
درگذشت
مهدی مفتاح در ۲۴ بهمن سال ۱۳۷۵ در تهران درگذشت[4] و در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا (قطعهٔ ۸۸ هنرمندان و نویسندگان) به خاک سپرده شد.[8]
پانویس
- نصیری فر، حبیب‌الله (۱۳۸۳). مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلداول). تهران: نگاه. صص. ۶۳ و ۶۴ و ۶۵. شابک ۹۶۴-۶۱۷۴-۱۴-۰.
- «بزرگداشت ملیحه سعیدی برگزار می‌شود». خبرگزاری ایسنا. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷.
- درباره ساز قانون
- «استاد مهدی مفتاح». خبرگزاری صبا. ۲۴ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۹.
- «برگهائی از تاریخ موسیقی ایران (۱)». حوزه هنری. ۱۲ اسفند ۱۳۸۹.
- «همه‌چیز دربارهٔ هنرستان موسیقی تهران و جشن صد سالگی آن». همشهری. ۲۴ دی ۱۳۹۷.
- «برگهائی از تاریخ موسیقی ایران (۲)». حوزه هنری. ۱۲ اردیبهشت ۱۳۸۹.
- «مهدی مفتاح». راسخون.
منابع
- راسخون
- نوای فارس
- خبرگزاری صبا
- ویستا
- نصیری فر، حبیب‌الله (۱۳۸۳). مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلداول). تهران: نگاه. صص. ۶۳ و ۶۴ و ۶۵. شابک ۹۶۴-۶۱۷۴-۱۴-۰.