نبرد آق‌دربند
نبرد آق دربند نبردی بود بین سپاهیان ایران و عثمانی که به پیروزی ایرانیان انجامید.
| جنگ آق دربند | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| جنگندگان | |||||||||
.svg.png.webp){kind=small} افشاریان |
 عثمانیان | ||||||||
| فرماندهان | |||||||||
| نادرشاه | توپال عثمان پاشا † ممش پاشا † | ||||||||
| تلفات | |||||||||
| اندک | ۱۰.۰۰۰ کشته ۳.۰۰۰ اسیر | ||||||||
دلایل نبرد
مهمترین دلیل این نبرد جبران خسارات نبرد کرکوک می‌باشد. در ۱۰ مهر سال ۱۱۱۲ ه.ش ارتش ایران از همدان راهی کرکوک شد . نادر با ورود دوباره به قلمرو عثمانی در عراق توپال عثمان را به نبرد دیگری فرا می خواند . در ۲ آبان عناصری از ارتش های دو طرف در منطقه لیلان واقع در جنوب کرکوک با هم درگیر شدند . این درگیری که نتیجه قاطعی نداشت منجر به عقب نشینی نیروهای عثمانی به کرکوک شد . قلعه سورداش در شمال شرق کرکوک به دست نیروهای ایرانی افتاد . جاسوسان نادر به او خبر دادند یک قوای ۱۲ هزار نفره از راه دره آق دربند در حال نزدیک شدن است . توپال پاشا این نیرو را به فرماندهی ممش پاشا به عنوان گارد پیشرو فرستاده بود و خود به همراه بدنه اصلی ارتش عثمانی در پی میآمد . نادر نیز طلایه ای تحت فرمان حاجی بیگ خان اعزام داشت تا قوای ممش پاشا را به سوی قوای اصلی ارتش ایران بکشاند . نیروهای ممش پاشا با تعقیب قوای حاجی بیگ خان به کمین ۱۵ هزار سرباز ایرانی افتادند که ظرف مدت کوتاهی آنان را با آتش باری سنگین از دو طرف منهدم کردند . ممش پاشا که اندکی پیش خبر شکست ایرانیان را به توپال عثمان داده بود و تقاضای نیروی بیشتری برای تعقیب آنان داشت در این کمین کشته شد.
جزئیات جنگ
در این جنگ توپال عثمان پاشا کشته شد و سرش بالای نیزه رفت.
مرحله اول
شکست قوای ممش پاشا سبب شد بدنه اصلی سپاه نادر به سرعت به سوی نیروهای عثمانی که ۵ کیلومتر با آنان فاصله داشتند پیشروی کند . توپال عثمان که حس می کرد اتفاقات متفاوتی رخ خواهد داد پیشروی اش را متوقف کرد تا به صفوف نیروهایش نظم بدهد . با نزدیک شدن به قوای دشمن ، نادر پیاده هایش را به خط کرد و برای درگیری با ینی چری ها فرستاد . برای مدت دو ساعت ، پیاده های ایران و عثمانی در حال آتش باری به سوی یک دیگر بودند .
در عصر تفنگ های فتیله ای و اسب ، شلیک های اولیه مهم ترین شلیک ها بودند . سر و صدا ، دود و گرد و خاک ناشی از شلیک انبوه تفنگ ها و توپ خانه آن دوران دید سربازان و افسران را مختل می کرد . در چنین وضعیتی شلیک های اولیه بودند که تاثیر بیش تری داشتند و هرج و مرج از تاثیر آتش باری های نوبت بعد می کاست . یکی از مشکلات فرماندهان این دوره ، موثر نبودن فرمان پایان آتش باری و اجرای فرامین بعدی بود . یک یگان تفنگ چی همواره این مشکل را داشت که ممکن بود تا پایان نبرد سر جای خود بماند و به آتش باری بی فایده و عدم تحرک ادامه دهد.
مرحله نهایی
تفنگداران ایرانی در این مرحله از نبرد نظم بالای خود را نشان دادند . پس از دو ساعت آتش باری ، آنان فرمان افسران خود را به خوبی اجرا کردند و با متوقف کردن تیراندازی ، شمشیر کشیده و به صفوف ینی چری ها حمله کردند . نادر ضمن زمان بندی مناسب در همین لحظه جناح های راست و چپ سواره نظام خود را ، هر کدام به استعداد ۱۵ هزار سوار ، به حرکت درآورد . جناح راست را حاجی بیگ خان فرماندهی میکرد و نادر شخصا فرماندهی جناح چپ را بر عهده داشت . نقشه نادر این بود که سواره نظام از جناحین و پیاده ها از روبرو نیروهای عثمانی را از پا درآورند .
این حمله شدید صفوف ینی چری ها را کاملا متلاشی کرد . توپال عثمان که سرنوشت ناخوشایندی را در برابر چشمانش می دید ، سوار بر اسب مستقیما وارد میدان نبرد شد . فرمانده پیر رومیّه(عثمانی) از سردار ایرانی که به تازگی در سامراء شکستش داده بود فریب خورده بود . اما غرور نظامی توپال عثمان باعث شد مرگ در میدان نبرد را بر فرار ترجیح دهد . توپال عثمان دو بار در حین نبرد مورد اصابت گلوله قرار گرفت و سرانجام یک سوار ایرانی به نام اللهیار خان گرایلی سرش را از تنش جدا کرد و برای نادر برد .
نبرد با تلفات ۱۰ هزار نفره سپاه عثمانی خاتمه یافت و تمامی توپخانه و تدارکات نیز به دست سپاه نادر افتاد . انتقام شکست سامراء گرفته شده بود . نادر به احترام سردار پیر عثمانی و به پاس شجاعتش ، سر و جسد او را به همراه هم با حفظ تشریفات ویژه به قاضی عسکر عبدالکریم افندی سپرد تا در خاک عثمانی دفن گردد .
نتیجه جنگ
پس از کشته شدن سردار عثمانی، عثمانیان شکست خوردند.
آثار این پیروزی
پیروزی در این جنگ نه تنها شکست قبلی را جبران کرد، بلکه باعث شد عثمانیان با وصول خبر شکست، تبریز را ترک کنند.
همچنین متصرفات ایران در غرب به زمان شاه سلطان حسین بازگشت.
منابع
پناهی سمنانی، نادرشاه (بازتاب حماسه و فاجعه ملی)، انتشارات کتاب نمونه
کتاب جهانگشای نادری نوشتهٔ میرزا مهدی خان منشی استرآبادی -منشی و مورخ نادر شاه افشار- (درگذشت بین ۱۱۷۵ تا ۱۱۸۲ قمری)