هفت خاندان ممتاز ساسانی
واسپوهران یا خاندان ممتاز به رؤسا یا به طور کلی افراد خاندان‌های بزرگ، در زمان ساسانی گفته می‌شود.
ساسانیان اصول ملوک الطوایفی را از اشکانیان میراث یافتند. به‌همین جهت در شاهنشاهی جدیدی که اردشیر یکم تأسیس کرد، در مرتبه دوم از حیث درجات و مراتب، طبقه مقتدر رؤسای طوایف را بازمی‌یابیم و در رأس آنان هفت خاندان ممتاز قرار دارند.
از این هفت دودمان لااقل سه خانواده در عهد اشکانیان حائز این مقام عالی و ممتاز شده‌اند: کارن، سورن و اسپاهبذ که همه از نژاد اشکانیان بودند و لقب پهلو یعنی پارت داشتند. انتساب به سلسله اشکانی را علامت امتیاز می‌دانستند و از این رو بود که از میان سایر دودمان‌های ممتاز عهد ساسانیان بعضی اهتمام داشتند که خود را به نسل اشکانی منسوب کنند، مثل دودمان‌های اسپندیاذ (اسفندیار) و مهران.[1]
در زمان ساسانی، خاندان‌های ممتاز یا ویسپوهران به هفت گروه تقسیم می‌شدند.
| ترتیب | نام خاندان | حوزهٔ نفوذی |
|---|---|---|
| ۱ | خاندان سلطنتی ساسانی | پارس |
| ۲ | خاندان مهران | در ری اقامت داشتند ولی رودخانه مهران در ایالت پارس نیز منسوب به این دودمان است. |
| ۳ | خاندان کارن پهلو | نهاوند |
| ۴ | خاندان سورن پهلو | سیستان و مکران و بخشهايي از خراسان بزرگهمچنین رودی در ری و دهی در نزدیکی نیشابور بنام سورن است. |
| ۵ | خاندان اسپندیاذ | ری، خاندان مهر نرسه که از این خاندان بودند، مقیم پارس بودند. |
| ۶ | خاندان زیک | آذربایجان |
| ۷ | خاندان اسپاهبذ پهلو | طبرستان[2][3]گرگان[4] |
این را باید در نظر گرفت که به‌طور کلی املاک ویسپوهران، در سراسر کشور پراکنده بوده، مخصوصاً در پارس و ماد یک کاسه کردن این املاک، امکان نداشته‌است.
در عهد ساسانی، بعضی مشاغل و مناصب ارثی بوده و این مناصب موروثی، به طور تعیین شده، به رؤسای هفت دودمان یاد شده می‌رسیده‌است. به‌طور مثال اسامی سورن و مهران غالباً در میان سرداران لشکر ایران دیده می‌شود و شاید بتوان گفت که مناصب لشکری به این دو دودمان تعلق داشته است.[5]
پانویس
- کریستن سن، ص ۱۲۳
- Bosworth, C. (1986). "Ispahbad". Encyclopaedia of Islam.
- کریستن سن، ایران در زمان ساسانیان، ۱۲۵.
- کریستن سن، ایران در زمان ساسانیان، ۱۲۵.
- کریستن سن، ص ۱۲۹
منابع
- کریستین سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر ۱۳۶۷