گویش گزی
زبان گَزی زبانی است که اهالی گز برخوار (شاهین‌شهر و میمه) در استان اصفهان ایران بدان سخن می‌رانند. این زبان عضو زبان‌های مرکزی ایران و از شاخهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی است. گزی در کنار گویش یهودیان اصفهان، سدهی و چند گویش ناپژوهیدهٔ دیگر گروه زبان‌های فلات مرکزی ایران را تشکیل می‌دهند.
| گویش گزی | |
|---|---|
Default
| |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
همین زبان است که بوسیله برخی خاورشناسان به زبان ایرانی میانه ی غربی مشهور شده است .این که زبان مادها وپارس ها را یکی عنوان کرده ام به این دلیل است که برخی مورخین باستانی به آن اشاره کرده اند از جمله همانطور که اشاره شد،هردوت گفته است : بین زبان مادها وپارس ها اختلافی وجود نداشته است .علاوه بر آن پادشاهان هخامنشی که کتیبه های خود را به زبان های ایرانی باستان ، بابلی و...آورده اند به زبانی به نام زبان مادها هیچ کتیبه ای را ننوشته اند وبا توجه به این که قوم ماد در آن شرایط از قوم بابلی مهم تر وموثرتر بوده اند از زبان آنها در کتیبه ها خبری نیست که این خود نیز دلیلی بریکی بودن زبان مادها وپارس ها بوده است علاوه برآن با تطبیق واژه های زبان کتیبه ای هخامنشی (ایرانی باستان) با واژه های زبان گزی که بازمانده ی زبان پارس ها است به این نکته پی می بریم .
آن دسته از زبان ها و گویش هایی که در مناطق مرکزی ایران وجود دارد به دلیل دور بودن از تداخلات فرهنگی که در نواحی مرزی با اقوام غیر ایرانی بوجود آمده است در طول تاریخ ایران از گزند تحریف وتبدیل بدور مانده است به همین خاطر در شرایط فعلی در سطح کشور ایران وکشورهای همجوار اصیل ترین گویش ها وزبان های ایرانی در این نواحی وجود دارد ویکی از زبان هایی است که ریشه مستقیم در زبان پهلوی واقعی دوره ی ماقبل اسلامی دارد ودرپهنه ی گسترده ای از ایران شمال غربی ومرکزی با تفاوت های اندکی در شهرکها وروستاهای این نواحی وجود دارد این زبان و گویش را در نواحی شمالی اصفهان و هم چنین گرکویه ،کوهپایه ، نایین ، خوانساربا همان خصلت ها و ویژگی های یک زبان ایرانی کهن از نظر ساختار دستوری وواژه ونوع تلفظ آن در محاوره و گفتگوی مردم نواحی یادشده می توان مشاهده کرد . همین زبان و گویش است که در میان مردم گزبرخوار از زمان‌های باستان تاکنون حفظ و پاسداری شده است
شهر تاریخی گزبُرخوار به تناسب پیشینه تاریخی خود سهم ارزشمندی در نگه‌داری و گسترش فرهنگ ایرانی از جمله زبان داشته است این زبان ممکن است با برخی از زبان های موجود ایرانی مانند فارسی کنونی و دری تفاوت های عمده ای داشته باشد ولی به دلیل محفوظ ماندن از تحریفات و تبدیلاتی که طی شرایط خاصی برای زبان های دیگر پیش آمده است توانسته است از نظر ساختارهای لفظی و واژه ای و معنایی همانندی خود را با زبان های باستانی ایران از جمله : فارسی باستان ، اوستایی و زبان سنسکریت (هندی) حفظ نماید ونیز با زبان ها و گویش های تالشی ،کردی خصوصا گورانی ، بلوچی ، کرمانی، گویش بهبهانی وشوشی در خوزستان و زبان زرتشتیان یزد و یهودیان اصفهان و همدان همخوانی و وجوه همانند داشته باشد این موارد نشانه‌ی ریشه‌دار بودن زبان و گویش های مرکزی ایران است.
زبان گزی که به ریشه و اصل خود و لهجه های همانند پیوستگی دارد باید بیشتر مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد ولی متاسفانه مشخص نیست به چه دلیلی این زبان و گویش (نواحی مرکزی) از طرف محققین و پژوهشگران ایرانی وخارجی آنطور که شایسته بوده است مورد بررسی قرار نگرفته است و بعضا تحقیق وپژوهش خود را مصروف زبان ها و گویش هایی کرده‌اند که از اصالت افتاده اند . بهره گیری از این زبان (زبان گزی) و کلا زبان ها ولهجه های موجود در مناطق مرکزی ایران در زمینه های پژوهشی و راه یابی به اصل واژه های باستانی و مفاهیم و معانی آن پژوهنده را به درستی ره می برد و از تکرار اشتباهاتی که از طرف برخی زبان شناسان در این زمینه رخ داده است جلوگیری خواهد کرد .
همانطور که اشاره شد زبان و لهجه هایی که در نواحی اطراف همدان ،سمنان ،نطنز، کاشان ،نایین ،خوانسار، میمه، گرکویه(جرقویه) ،کوهپایه، گزبرخوار ،خمینی شهر ،کمشچه و خورزوک با تفاوت های اندکی مورد استفاده ی روزمره ی اهالی این مکان‌ها است یکی از اصیل ترین زبان های ایرانی است این زبان یکی از شاخه های زبان پهلوی است .
همخوان‌ها در گزی p, b, t, d, c, j, k, g, q, f, v, s, z, š, ž, x, g, h, m, n, r, l, y بوده و برابر با همخوان‌های زبان فارسی می‌باشند؛ جز آوای γ در یکی از لهجه‌های این گویش. واکه‌های این گویش هم عبارتند از i, e, a, u, o, ā, ü, ö (?), ey, āy, ow ~ öy.
سیر دگرگونی واجی از نیاایرانی به شاخهٔ شمال غربی
- ts> s برای نمونه kas به معنای کوچک برابر با که فارسی؛ *dz> z برای نمونه در zomā به معنای داماد؛ *tsw> sp برای نمونه در ösbö به معنای سفید؛ *dzw> zb در ozun ~ uzun به معنای زبان؛ *d w> b در ber به معنای در؛