ابوالقاسم فنائی

ابوالقاسم فنائی (متولد ۱۳۳۸) فیلسوف اخلاق و الهی‌دان ایرانی و مدرس دانشگاه مفید است.[1]

ابوالقاسم فنائی
نام در زمان تولدابوالقاسم فنائی
زادهٔ۱۳۳۸
تهران، ایران
ملیتایرانی
تحصیلاتفلسفه اسلامی، فلسفه اخلاق
محل تحصیلتحصیلات حوزوی (درس خارج)، دکتری فلسفه اخلاق
حیطهاخلاق، اسلام، الهیات
مکتبفلسفه تحلیلی، فلسفه اسلامی، نو معتزله فقه
محل کاردانشگاه مفید
استاداناحمد احمدی، مصطفی ملکیان
استاد راهنمارابرت استرن، ریچارد جویس
علایق اصلی
فلسفه اخلاق، فلسفه دین، الاهیات، فقه اپیستمولوژی
ایده‌های چشمگیر
تقدم اخلاق بر دین، نظریه ناظر آرمانی در مسئله حسن و قبح، بسط تجربه فقهی نبوی، ترجمه فرهنگی متون دینی و معنویت قدسی
دلیل شهرتتبیین رابطه دین و اخلاق

تحصیلات

فنائی دانش‌آموخته درس خارج فقه در حوزه علمیه قم، کارشناسی ارشد رشتهٔ الهیات و معارف اسلامی از دانشگاه قم و کارشناسی ارشد و دکترا در فلسفه اخلاق از دانشگاه شفیلد است.[2][3][4][5][6] او دوره کارشناسی ارشد را با نگارش پایان‌نامه‌ای تحت عنوان «فلسفه اخلاق در قرن بیستم اثر مری وارنوک» به راهنمایی احمد احمدی و مشاوره مصطفی ملکیان به پایان برد.[7]

او در سال ۲۰۰۳ از رساله دکتری خود دربارهٔ معرفت‌شناسی اخلاقی به راهنمایی رابرت استرن و ریچارد جویس دفاع کرد.[8]

دیدگاه‌ها

فنائی در آثار خود بر تقدم اخلاق بر فقه تأکید می‌کند. وی از موضع فیلسوف و اسلام‌شناس بر نوسازی فهم دینی در چارچوب عقلانیت تأکید می‌ورزد، تخصص فنائی در اپیستمولوژی و فلسفه اخلاق مدرن و اجتهاد سنتی، تمرکز و پژووهش‌های هدفمند او در مبانی دین‌شناسی و اخلاق، مواجهه انتقادی با میراث اسلام شناسان سنتی در فلسفه، کلام، اصول و فقه، و همچنین نقد عالمانه چهره‌های شاخص اسلام‌شناسی مدرن (مانند عبدالکریم سروش)، گفتمان بسیار متفاوتی را در آثار او شکل داده‌است.

در شماره هفده مجله مهرنامه بخش اعظم «کتاب‌نامه» (تحت عنوان «مرحله بعدی روشنفکری دینی») به معرفی و نقد کتاب اخلاق دین‌شناسی اثر فنائی اختصاص دارد. این بخش شامل مصاحبه‌ای مفصل با ابوالقاسم فنائی و همچنین مقالاتی از علیرضا علوی‌تبار و محمدرضا جلایی‌پور درباره کتاب اخلاق دین‌شناسی است. جلایی‌پور در مقاله خود می‌نویسد:[9]

نسخه‌ای از کتاب اخلاق دین‌شناسی دکتر ابوالقاسم فنائی را پیش از انتشار نزد یکی از برجسته‌ترین روشنفکران ایرانی بردم و گفتم به نظرم بهترین کتاب سال‌های اخیر در سنت «روشنفکری دینی» است. با وجود آن که اهل اغراق و تملق نیست، بعد از خواندن کتاب گفت: «به نظرم غنی‌ترین کتاب سنت روشنفکری دینی در تمام سال‌های پس از انقلاب است و خردپسندانه‌ترین الگوی دفاع از دین و نقد اخلاقی دین رسمی».

سید هادی طباطبایی نیز در کتاب حدیث نواندیشان دینی به شرح دیدگاه‌های فنائی پرداخته‌است.[10]

انتقادها

سید حسن اسلامی اردکانی[11][12][13]، مسعود صادقی[14][15][16][17] و حسین کامکار [18][19] به نقد دیدگاه‌های فنائی پرداخته‌اند.

نقد عبدالحسین خسروپناه

عبدالحسین خسروپناه در نوشتاری تلویحاً به نقد فنائی می‌پردازد:

«برخی از نویسندگان تلاش می کنند تا اخلاق را در برابر دین فرض کنند و بر دین مقدم بدارند و سپس جامعه دینی معارض با اخلاق سکولار را منفی تلقی کنند.

خطای روش شناسی فهم دین این افراد در این گونه نوشته ها این است که یک حدیث را گرفته و فهم دین خود را بر آن بنا نهاده است در حالیکه روایات فراوان دیگر از معصوم درباره نماز صادر شده است که ان قبلت قبلت ما سواها و ان ردت ردت ماسواها و اینگونه احادیث نشانگر جایگاه نماز است به هر حال برای شناختن دین نباید یک روایت را ملاک قرار داد. خطای دوم خلط بین ثبوت و اثبات است اخلاق ثبوتا مقدم است اما اولا مقدم بر وجود خدا است یعنی بر اساس حسن و قبح ذاتی نباید حسن و قبح افعال را در مقام ثبوت شرعی دانست و ثانیا در مقام اثبات بسیاری از مسایل اخلاقی را شرع و بسیاری از مصادیق اخلاقی را عقل شرعی بیان می کند و معنای این سخن این است که نباید از عقل سکولار و عقل آتئیست در کشف اخلاق بهره برد.

خطای سوم در نتیجه گیری است وقتی دین از جامعیت اعتقادی و اخلاقی و احکام برخوردار باشد پس باید دینداری جامعه را به همه این مولفه ها دانست هر چند نصوص دینی ایمان را مقدم بر عمل صالح اخلاقی و حکمی بیان می کند و توجیه عقلانی هم دارد چون تا آدمی ایمان به غیب و خدا نداشته باشد عمل صالح برای او یا در حدوث و یا در بقا تزلزل می یابد و نکته دیگر اینکه بی شک جامعه دینی باید جامعه اخلاقی هم باشد چون اخلاق جزیی از دین است و لکن اخلاق دینی و نباید به صرف تعارض جامعه دینی با اخلاق سکولار آن جامعه را ضد اخلاقی دانست ضد اخلاق سکولار دانستن مستلزم ضد اخلاق دینی نیست.»

فنائی در پاسخ به پرسش سایت فرهنگی صدانت پیرامون نقد خسروپناه، در مطلبی مفصل به نقدهای او پاسخ میدهد.[20]

کتاب‌ها
  • فلسفه اخلاق در قرن بیستم، مری وارنوک، ابوالقاسم فنائی (مترجم)، قم: بوستان کتاب قم، ۱۳۸۰
  • دین در ترازوی اخلاق: نسبت میان اخلاق دینی و اخلاق سکولار، ابوالقاسم فنائی، تهران: انتشارات صراط، ۱۳۸۴[21]
  • اخلاق دین‌شناسی: پژوهشی در مبانی معرفتی و اخلاقی فقه، ابوالقاسم فنائی، تهران: نگاه معاصر، ۱۳۸۹
  • افسون گل سرخ؛ کندوکاوی در تبیین اخلاقی واقعه کربلا، ابوالقاسم فنائی، تهران: انتشارات نگاه معاصر، ۱۴۰۰[22]
  • اخلاق دین‌داری، در دست نگارش
  • اخلاق تفکر اخلاقی (رساله دکتری)، در دست ترجمه

منابع
  1. «صفحه ابوالقاسم فنائی در سایت دانشگاه مفید».
  2. «The methods of moral inquiry: an inquiry into the problem of justification in moral epistemology». British Library EThOS.
  3. اسلام و حقوق زنان
  4. فقه را به جای اخلاق ننشانیم (گفتگو با ابوالقاسم فنائی)
  5. اخلاق و دین: همنشینی یا جانشینی (گفتگو با ابوالقاسم فنائی)
  6. «رویه‌های متفاوت نسبت دین و مدرنیته از نظر ملکیان». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۱۲.
  7. «فلسفه اخلاق در قرن بیستم اثر مری وارنوک». پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  8. «Recent MPhil and PhD theses titles and supervisors». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۵.
  9. مجله مهرنامه، سال دوم، آذر ۱۳۹۰، شماره پیاپی ۱۷
  10. «حدیث نواندیشان دینی، یک نسل پس از عبدالکریم سروش»، سید هادی طباطبایی، انتشارات کویر، ۱۳۹۷
  11. «اقتراح: کتاب برتر، کدام کتاب را خواندنی و جذاب یافتم؟ دغدغه دین و اخلاق در خوانده های سال 1390 صفحه 9 - 17». کتاب ماه دين. فروردین ۱۳۹۱.
  12. «مقاله «دغدغه های دین و اخلاق در خوانده های سال ۱۳۹۰» از سید حسن اسلامی». کتاب ماه دين. فروردین ۱۳۹۱.
  13. «نشست علمی «خدمات فلسفه اخلاق در قلمرو فقه» در پژوهشکده ادیان و مذاهب قم با حضور ابوالقاسم فنائی (ارائه دهنده) و حجت الاسلام حسن اسلامی اردکانی (ناقد) برگزار شد». خبرگزاری مهر. آبان ۱۳۹۴.
  14. «فنائی و عدم پایبندی به استانداردهای تحقیق روشمند». سایت فرهنگی صدانت.
  15. «تقلیل سنت عقلانی مسلمانان به رئالیسم خام». سایت فرهنگی صدانت.
  16. «آیا باور فنائی درباره‌ی خردگریزی و خردستیزی درست است؟». سایت فرهنگی صدانت.
  17. «ناکارآمدی معیارها برای تفکیک ظرف دین از مظروف آن». سایت فرهنگی صدانت.
  18. «مقاله بررسی انتقادی دیدگاه فنایی درباره حجیت ظنون عقلی (1)».
  19. «مقاله بررسی انتقادی دیدگاه فنایی درباره حجیت ظنون عقلی (2)».
  20. «پرسش صدانت از ابوالقاسم فنائی پیرامون نقد اخیر عبدالحسین خسروپناه». سایت فرهنگی صدانت. مرداد ۱۳۹۶.
  21. ««دین در ترازوی اخلاق»». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۲.
  22. «کتاب افسون گل سرخ اثر ابوالقاسم فنائی». سایت فرهنگی صدانت. اردیبهشت ۱۴۰۰.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ابوالقاسم فنائی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.