تأثیرات زبان فارسی بر زبان ترکی

زبان ترکی آذربایجانی شاید پس از زبان ازبکی دومین زبان از زبان‌های ترکی باشد که بیشترین تأثیر را از فارسی گرفته‌است. این تأثیر بیشتر در واج‌شناسی، مجموعه لغات و ساختار بوده‌است و به صورت کمتر در صرف این زبان بوده‌است. تأثیر عناصر زبان‌های ایرانی بر اغوزی از آسیای میانه آغاز شده‌است.[1] زبان فارسی در دوره‌ای طولانی زبان رسمی دربار سلاطین عثمانی بوده‌است [2]. دیداری کوتاه و گذرا از موزه‌های ترکیه و حتی گذر از مناطق قدیمی و آثار تاریخی شهرهای این کشور، که مملو از خط و زبان فارسی است، نشان می‌دهد که این زبان تا چه پایه در این کشور متداول بوده‌است. علاقه بسیاری از ترک‌ها به ادبیات فارسی و عربی یکی از دلایل ورود زبان فارسی به ترکیه بود و تأثیر بسیاری بر این سرزمین گذاشت. ازآن جایی که ترکیه کشوری مسلمان بود، دین باعث ورود زبان عربی به ترکیه شد اما در مقایسه با زبان فارسی، تأثیر زبان عربی محدود است. بسیاری از واژه‌هایی که در نوشتن شعر و نثر ترکی به کار برده می‌شوند، از فارسی گرفته شده‌اند. آن‌هم شاید به‌دلیلِ آسانی زبان فارسی باشد. رفعت یالچین فارغ‌التحصیل ادبیات فارسی و استاد بازنشسته درس‌های عثمانی گفته‌است بسیاری از واژه‌های ترکی از فارسی گرفته شده‌اند.[3]

تأثیرات نحوی

جمله‌های مرکب در ترکی تحت تأثیر زبان فارسی تغییر بنیادینی کرده‌است. خیلی از حروف ربط در زبان ترکی از پارسی وام گرفته شده‌است :ü (و)[4] ve(و)، ya (یا)، ägär(اگر)، čünki(چونکه), gah . . . gah(گه گاه)، häm(هم، نیز)، hämčinin(همچنین)، häṛčänd(هرچند)، härgah(هرگاه)، nä . . . nä(نه .. نه/neither), näinki(نه اینکه)، yainki(یعنی که)، yaxud(یا)، zira(زیرا)، bälkä(بلکه)، hämišä(همیشه)، mägär(مگر).[5]

بیشتر این حروف ربط با توجه ساختار متفاوت ترکی، در ترکی وجود ندارند و برخی هم وجود دارند اما به صورت مستقل نمی‌توانند بکار روند و تنها در جمله یا عبارت مرکب به انتهای فعل یا اسم می‌چسبند. به عنوان مثال در ترکی نمی‌توانید بگویید اگر الف و ب (if a and b) چرا که حرف ربط «و» وجود ندارد و همچنین معادل حرف ربط «اگر» در ترکی (سه) فقط به انتهای فعل می‌چسبد. به همین دلایل زبان ترکی عثمانی، ازبکی، ترکی آذری تحت تأثیر زبان فارسی تغییرات بنیادینی کرده‌است؛ مانند نمونه‌های زیر:[6][7][8]

  • حرف ربط که (که به صورت کی در ترکی به کار می‌رود):
    • ترکی با حرف ربط فارسی: بیلیرسن کی، حسن هاردا ایشلیر؟
    • ترکی بدون حرف ربط فارسی: حسنین هاردا ایشلدیگینی بیلیرسن می؟
    • ترجمه: میدانی[که] حسن کجا کار می‌کند؟
    • ترکی با حرف ربط فارسی: بو دولمانی کی گؤرورسن، منیم ننه م پیشیریب.
    • ترکی بدون حرف ربط فارسی: گؤردوگون دولمانی منیم ننه م پیشیریب.
    • ترجمه: این دلمه‌ای را که می‌بینی، مادر من پخته‌است.
  • حرف ربط چونکه (که به صورت چونکی در ترکی بکار می‌رود):
    • ترکی با حرف ربط فارسی: هئچ ذات دئمه دی چونکی بیلیردی هئچ کس اونا اینانمایاجاق.
    • ترکی بدون حرف ربط فارسی: هئچ کسین اونا اینانمایاجاغینی بیلدیگی اوچون هئچ نه دئمه دی.
    • ترجمه: چیزی نگفت چونکه می‌دانست کسی او را باور نخواهد کرد.
  • حرف ربط اگر:
    • ترکی با حرف ربط فارسی: اگر حسن بیله، گئدرم
    • ترکی بدون حرف ربط فارسی: حسن بیلسه، گئدرم
    • ترجمه: اگر حسن بداند، می‌روم
  • حرف ربط و:
    • ترکی با حرف ربط فارسی: من حسن و حسینه تانیرام
    • ترکی بدون حرف ربط فارسی: من حسنینن حسینی تانیرام
    • ترجمه: من حسن و حسین را می‌شناسم.

تأثیرات صرفی

فارسی هیچ تاثیر صرفی روی زبان ترکی استانبولی نگذاشته ،منتهی به علت ممنوعیت زبان ترکی در ایران ، و ممنوعیت هرگونه تدریس و نوشتار به ان زبان باعث نابودی بیشتر ساختار های زبان ترکی اذربایجانی شده است.

    تأثیرات ریخت‌شناسی

    از نگاه ریخت‌شناسی یا مورفولوژی: کاربرد بسیاری از پسوندهای فارسی، مانند -باز، ستان، دار، دان، پرست، کار، گر و پیشوندهای فارسی مانند بی-، با- و نا- مانند «قماربار»، «همکار»، «بی‌ادب» یا «نامرد.» کاربرد وجه التزامی مشابه فارسی مانند «آلام» بجای «آلسام» (؟) (بخرم) که بنظر می‌رسد مخصوص ترکی آذری ایران باشد. در صفت تفضیلی و عالی پرهیز از ادات «داها» و «ان» (تر، ترین)، مانند «بو اوندان یاواشدی» بجای «بو اوندان داها یاواشدیر» (این از آن آهسته‌تر است) و «لاپ گؤزل طبیعت» بجای «ان گؤزل طبیعت» (زیباترین طبیعت).[1]

    تأثیرات واژگانی
    نوشتار اصلی: وام‌واژه‌های پارسی در ترکی

    زبان ترکی آذربایجانی مانند سایر زبان‌های ترکی از لحاظ واژه تحت تأثیر فارسی قرار گرفته‌است و وام‌واژههایی از فارسی وارد این زبان شده‌اند. برای نمونه:

    • واژگانی: asan(آسان)، bar(بار، میوه)، girdä(گرد)، kar(کر، ناشنوا)، köhnä(کهنه)، küčä(کوچه)، mis(مس)، payïz(پاییز)، šänbä(شنبه), turš(ترش)، dost(دوست)، ruzi(روزی)، بایرام[9] و…
    • اصطلاحات: xahiš ediräm (خواهش می‌کنم)، güzäšt elä (گذشت کن)، xudahafiz (خداحافظ)، ...
    • گرته برداری: xoš gäl (خوش آمد).
    • ضمایر: här (هر)، här käs (هر کس)، heč (هیچ)، hämin (همین) و …

    جستارهای وابسته

    منابع
    1. http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-ix
    2. http://parsianjoman.org/?p=2434
    3. http://parsianjoman.org/?p=2671
    4. در واژگانی مانند hamdüsena, ilmühaber, seyrüsefer, zapturapt
    5. Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü, Prof. Veyis Değirmençay, Kurtuba, 2010
    6. «ARAPÇA ve FARSÇANIN TÜRKÇEYE TESİRİ». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ فوریه ۲۰۱۸.
    7. AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish
    8. http://cheshmandaz.org/2014/03/04/جمله-های-مرکب-در-ترکی-آذری/
    9. http://www.etimolojiturkce.com/kelime/bayram
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.