جنگ دوم چچن

جنگ دوم چچن (روسی: Втора́я чече́нская война́‎) یک درگیری مسلحانه در منطقه چچن و دیگر مناطق مرزی قفقاز شمالی بین فدراسیون روسیه و جمهوری چچن ایچکریا بود که از اوت ۱۹۹۹ تا آوریل ۲۰۰۹ به طول انجامید.

جنگ دوم چچن
بخشی از ستیزه روسیه و چچن و ستیزه‌های پساشوروی
یک گور دسته‌جمعی در چچن
تاریخ ۲۶ اوت ۱۹۹۹ – ۳۱ مه ۲۰۰۰[1] (۹ ماه و ۵ روز) ۱ ژوئن ۲۰۰۰ – ۱۶ آوریل ۲۰۰۹ مکان چچن، داغستان و اینگوشتیا حوادث تروریستی در سراسر روسیه نتیجه پیروزی قاطع روسیه اصلاح دولت وفادار چچن شورش کم‌سطح تا ۲۰۱۷ تغییرات قلمرو پیوستگی دوباره چچن به روسیه.
طرفین درگیر
روسیه چچن	ایچکریا (۱۹۹۹–۲۰۰۷) جبهه قفقاز (۲۰۰۵–۲۰۰۷) امارت قفقاز (۲۰۰۷–۲۰۰۹) مجاهدین[2][3][4][5] گرگ‌های خاکستری[6][7][8]
فرماندهان و رهبران
بوریس یلتسین (تا ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹) ولادیمیر پوتین (از ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹) ایگور سرگیف Viktor Kazantsev احمد قدیروف † آلو آلخانوف فهرست کامل: Gennady Troshev Vladimir Boldyrev Alexander Baranov آناتولی سردیوکوف سرگئی ایوانوف نیکولای پاتروشف Valentin Korabelnikov Yuri Budanov Anatoly Kvashnin Yuri Baluyevsky Sergey Abramov رمضان قدیروف Mukhu Aliyev Sulim Yamadayev † Buvadi Dakhiyev † Said-Magomed Kakiev	سلیم‌خان یندربایف † (در تبعید ترور شد) اصلان ماسخادوف † Abdul Halim Sadulayev † دوکو عمروف † Ruslan Gelayev † شامل باسایف † فهرست کامل: Khunkar-Pasha Israpilov † سلمان رادویف † احمد زاکایف Vakha Arsanov † Akhmed Avtorkhanov † Arbi Barayev † Ramzan Akhmadov † Rizvan Chitigov † Aslambek Abdulkhadzhiev † Ruslan Alikhadzhiyev † Turpal-Ali Atgeriev † Zelimkhan Akhmadov † Ilyas Akhmadov Isa Munayev † Movsar Barayev † Supyan Abdullayev † اسلامبک وادالوف Khuseyn Gakayev † Tarkhan Gaziyev Muslim Abu Walid al Shishani Abdul-Malik Mezhidov  † Rizvan Bachagayev † Magomed Khatuyev † Aslanbek Arsayev Aslanbek Ismailov † Isa Astamirov † Ali Adayev † Dalkhan Hozhayev † Lecha Dudayev † Lecha Islamov † Khizir Khachukayev Ruslan Khaykharoyev † Ramzan Cakayev † Abusupyan Movsayev † Khuseyn Isabayev † Apti Batalov Dokka Mahayev † Baudi Bakuyev † Lechi Eskiyev (Emir Kamal) † Magomed Cagarayev † Dzhambulat Samhadov (Emir Heydar) † Adam Umalatov (Emir Adam) † Yunadi Turchayev (Emir Yunadi) † Arbi Yovmurzayev (Emir Mansur) † Umar Edilsultanov (Emir Karpinski) † Shamil Iriskhanov † Aydamir Abalayev † Musa Charayev † Akhmed Basnukayev † Khamzat Batayev †
قوا
~۸۰٬۰۰۰ (در ۱۹۹۹)	~۲۲٬۰۰۰[9]–۳۰٬۰۰۰[10] (در ۱۹۹۹)
تلفات
۳٬۵۳۶–۳٬۶۳۵ سرباز،[11][12] ۲٬۳۶۴–۲٬۵۷۲ نیروی وزارت کشور،[13][14][15] ۱٬۰۷۲ نیروی پلیس چچن[16][17] و ۱۰۶ نیروی اطلاعاتی[18] کل کشته‌شدگان: ۷٬۲۱۷–۷٬۴۲۵*	۱۴٬۱۱۳ شبه‌نظامی (۱۹۹۹–۲۰۰۲)[19] ۲٬۱۸۶ شبه‌نظامی (۲۰۰۳–۲۰۰۹)[20] کل کشته‌شدگان: ۱۶٬۲۹۹
تلفات غیرنظامیان: حدود ۲۵٬۰۰۰ کشته و بیش از ۵٬۰۰۰ تن مفقود در چچن (تخمین عفو بین‌الملل)[21] سایر تخمین‌ها بین ۸۰٬۰۰۰ تا ۲۵۰٬۰۰۰ کشته[22][23][24] تعداد کل کشته‌شدگان: ~۵۰٬۰۰۰–۸۰٬۰۰۰ سایر تخمین‌ها: ~۱۵۰٬۰۰۰–۲۵۰٬۰۰۰
کمیته‌های مادران سربازان روسیه ادعا دارند ۱۴٬۰۰۰ سرباز روسی ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۵ کشته شده‌اند.[25]

در هفتم اوت ۱۹۹۹، نیروهای اسلام‌گرای چچنی به منطقه داغستان نفوذ و آن را به عنوان یک کشور مستقل اعلام کردند و نیروهای روسیه همزمان با فراخوان جهادی که در یکم اکتبر در چچن اعلام شد، وارد این منطقه شدند. این لشکرکشی به حکومت مستقل جمهوری چچن ایچکریا پایان داد و کنترل دولت فدرال روسیه را بدین مناطق بازگرداند.[26][27]

طی این جنگ، نیروهای شبه‌نظامی روسیه و چچنی‌های طرفدار آن، در مقابل با جدایی‌طلبان چچن چنگیدند و گروزنی، پایتخت چچن را پس از یک محاصره زمستانی که از اواخر سال ۱۹۹۹ تا فوریه ۲۰۰۰ ادامه داشت، به دست گرفتند. روسیه در مه ۲۰۰۰ و پس از یک آفند تمام عیار، کنترل مستقیم چچن را به دست گرفت ولی با این حال، جنبش مقاومت نظامی چچن در منطقه قفقاز شمالی همچنان تلفات سنگین را بر روس‌ها تحمیل می‌کند و کنترل سیاسی روسیه بر چچن را برای سال‌های آینده نیز به چالش می‌کشد. برخی از جدایی‌طلبان چچنی همچنین حملاتی علیه غیرنظامیان در روسیه انجام دادند. این حملات و همچنین نقض گسترده حقوق بشر توسط هر دو طرف روسی و تجزیه‌طلب، محکومیت بین‌المللی را به همراه داشته‌است.

تا سال ۲۰۰۹، روسیه جنبش جدایی‌طلبانه چچن را به شدت ناتوان کرد و درگیری در مقیاس بزرگ متوقف شد و ارتش و وزارت کشور روسیه از اشغال خیابان‌ها دست برداشتند. بازسازی گروزنی آغاز شد و بخش بزرگی از شهر و مناطق اطراف آن به سرعت بازسازی شدند. خشونت‌های پراکنده در سرتاسر قفقاز شمالی تاکنون ادامه دارد و بمباران‌های گاه به گاه و کمین‌هایی که سربازان فدرال و نیروهای دولت‌های منطقه را هدف قرار می‌دهد هنوز هم رخ می‌دهند.[28][29]

در ۱۶ آوریل ۲۰۰۹، عملیات دولت در چچن رسماً به پایان رسید.[30] با ترک دوباره منطقه توسط ارتش، مسئولیت برخورد با شورشیان سطح پایین عمدتاً توسط نیروهای پلیس محلی انجام می‌گیرد. سه ماه بعد احمد زاکایف، رهبر تبعیدشدهٔ دولت جدایی‌طلب خواستار توقف مقاومت مسلحانه در برابر نیروهای پلیس چچن از اول اوت شد و گفت که امیدوار است «با شروع این روز چچنی‌ها هرگز به یکدیگر شلیک نکنند».[31] این نشانه پایان مناقشه چچن بود.

آمار دقیق مرگ و میر ناشی از این درگیری مشخص نیست. تلفات روسیه در حدود ۷٬۵۰۰ (آمار رسمی دولت روسیه)[32] یا ۱۴٬۰۰۰ نفر (آمار کمیته مادران سربازان روسیه)[33] اعلام شده‌است. منابع غیررسمی بین ۲۵٬۰۰۰ تا ۵۰٬۰۰۰ کشته یا مفقود را که عمدتاً از غیرنظامیان چچن بودند، تخمین می‌زنند.[34]

پایه‌های تاریخی درگیری

در روزگار باستان دامنه‌های شمالی کوه‌های قفقاز محل زندگی اقوام چرکس در غرب و اقوام آوار در شرق بود. در بین این دو منطقه زیگی‌ها نواحی زیگ را اشغال کرده بودند که تقریباً منطقه‌ای است که امروزه در شمال آن اوستیا، بالکار، اینگوش و جمهوری چچن قرار دارد. چچن منطقه‌ای در شمال قفقاز است که در درازای تاریخ دائماً در حال نبرد با کشورهای بیگانه بوده‌است. این نبردها ابتدا با ترک‌های عثمانی در سدهٔ ۱۵ آغاز گردید. در نهایت چچن‌ها به اسلام روی آورده و تنش با ترک‌ها را به کاهش گذاردند؛ به‌هرحال درگیری‌ها با همسایگان مسیحی مانند گرجی‌ها و قزاقها، همچنین با بودائیان کالمیک شدت یافت. در سال ۱۵۷۷، سپاه قزاق تِرِک روسی توسط قزاق‌های آزاد ساکن مناطق ولگا بسوی رودخانه تِرک، در مناطق پَست چچن شکل گرفت. در سال ۱۷۸۳، روسیه و پادشاهی گرجی کارتل–کاختی (که در اثر تاخت و تاز ترکان ضعیف بود) پیمان گئورگی‌وسک را امضاء نمودند که بر طبق آن کارتل – کاختی تحت حفاظت روسیه قرار گرفت. به منظور حفاظت از کانال‌های ارتباطی با گرجستان و دیگر مناطق فراقفقاز، امپراتوری روسیه آغاز به گسترش نفوذ خود بر کوه‌های قفقاز نمود. ریشه‌های مقاومت کنونی در مقابل حاکمیت روسیه در سدهٔ ۱۸ و سال‌های (۱۷۹۱ – ۱۷۸۵) قرار دارد که نتیجه گسترش نفوذ روسیه بر مناطقی که قبلاً زیر نفوذ ترکیه و ایران بود، قلمداد می‌گردد. این مقاومت زیر رهبری منصور آشورما – یک شیخ نقشبندی (صوفی) – با حمایت متزلزل قبایل قزاق شمالی انجام می‌شد. منصور امید داشت که بتواند یک کشور اسلامی ماوراءقفقاز تحت قوانین شریعت اسلامی ایجاد نماید ولی سرانجام، هم به دلیل مقاومت روسی و هم مخالفت بسیاری از مردم چچن (که خیلی از آن‌ها در آن زمان هنوز اسلام نیاورده بودند) موفق به انجام چنین هدفی نگردید. پرچم نهضت او پسانترها توسط امام شمیل از مردم آوار یعنی کسی که از سال ۱۸۳۴ تا ۱۸۵۹ علیه روسیه جنگید، برافراشته شد.

حاکمیت شوروی

در هر زمانی که حکومت روسیه با بلاتکلیفی داخلی روبرو می‌شد، آتش شورش چچن به‌عنوان صفتی مشخص، شعله‌ور می‌گشت. شورش‌های چچن در دوران جنگ روسیه – ترکیه (۱۸۷۸ – ۱۸۷۷)، انقلاب سال ۱۹۰۵ روسیه، انقلاب سال ۱۹۱۷ روسیه، جنگ داخلی روسیه و اشتراکی‌سازی بالا گرفتند. در زمان حاکمیت شوروی و در اواخر دهه ۱۹۳۰، چچن با اینگوشیتیا متحد شده و جمهوری خود مختار چچن و اینگوش را تشکیل دادند.

اگرچه چچن مجدد در دهه ۱۹۴۰ به تقابل با روسیه پرداخت، ولی نتیجه آن تبعید مردم چچن به قزاقستان شوروی و سیبری در زمان جنگ جهانی دوم بود.[35]

استدلال استالین و برخی دیگر آن بود که این عمل به منظور جلوگیری مردم چچن از کمک به آلمان، در زمان جنگ جهانی دوم لازم، بوده‌است. اگرچه جبهه آلمان هیچگاه به مرزهای چچن نرسید، یک حرکت پارتیزان فعال تهدید به تجمیع قدرت دفاعی شوروی در قفقاز نمود. (والنتین پیکول نویسنده شاخص در نوشتار تاریخی خود با نام بربروسا این‌گونه ادعا می‌نماید که در سال ۱۹۴۲ و در حالی که شهر گروزنی خود را برای محاصره آماده می‌نمود، کلیه هواپیماهای بمب‌افکن پایگاه جبهه قفقاز به جای رویاروئی با آلمان محاصره استالینگراد اجباراً جهت سرکوب شورشیان چچن اعزام گشتند. همچنین پرتاب محموله‌های سری آلمان در چچن و استراق سمع تبادلات رادیوئی آلمان با شورشیان چچن امری عادی بحساب می‌آمد. پس از سال ۱۹۵۶ و در طی دوران استالین زدایی تحت حکومت نیکیتا خروشچف، به مردم چچن اجازه برگشت به سرزمین خود داده شد.

سیاست‌های روسیه گرائی در چچن پس از سال ۱۹۵۶ و از طریق تخصص در زبان روسی که در بسیاری از زمینه‌های زندگی و پیشرفت در سیستم شوروی امری لازم بحساب می‌آمد، ادامه یافت. با فروپاشی قریب‌الوقوع اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۰، یک تحرک مستقل که در ابتدا با نام کنگره ملی چچن شناخته شد، شکل گرفت. این تحرک با مخالفت بسیار شدید بوریس یلتسین رئیس فدراسیون روسیه مواجه شد. دلایل او برای این مخالفت عبارت بودند از: (۱) چچن از هویت مستقلی در داخل اتحاد جماهیر شوروی برخوردار نیست -؛ هویتی که بالتیک، آسیای مرکزی و دیگر ایالات قفقازی از آن برخوردار بودند -؛ بلکه جزئی از جمهوری سوسیالیست فدرال جماهیر شوروی بوده و بر طبق قانون اساسی شوروی این کشور حق انتزاع ندارد؛ (۲) در صورت اعطای چنین حقی به چچن، امکان پیوستن سایر گروه‌های نژادی داخل روسیه، مانند تاتارها به چچنی‌ها و درخواست انتزاع از فدراسیون روسیه متصور خواهد گردید؛ و (۳) چچن از لحاظ موقعیت استراتژیک بر ساختارهای نفتی مسلط بوده و از اینرو امکان در مخاطره قرار دادن اقتصاد کشور و کنترل آن بر منابع نفتی را دارا است.

جنگ اول چچن

جنگ اول چچن زمانی رخ داد که نیروهای روسی برای جلوگیری از انتزاع چچن وارد یک جنگ دو ساله از سال ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ گردیدند. علی‌رغم بهره‌گیری از نیروی انسانی نظامی پر قدرت، تسلیحات و پشتیبانی هوائی، نیروهای روسی به دلیل حملات بیشمار رعد آسا و موفق رزمنده چچن، قادر به کنترل مؤثر مناطق کوهستانی نگردیدند. تضعیف روحیه گسترده نیروهای روسی در منطقه باعث شد که در سال ۱۹۹۶، بوریس یلتسین رئیس‌جمهور روسیه اعلام آتش‌بس نموده و در همان سال یک پیمان صلح را امضاء نماید.

جنگ یک شکست برای روسیه و علی‌رغم پیروزی، یک فاجعه برای چچنی‌ها بود. تخمین‌های محافظه کارانه تلفات نظامی روسیه را ۷۵۰۰ نفر به‌علاوه ۴۰۰۰ نفر جنگجوی چچنی و بیش از ۳۵۰۰۰ غیرنظامی برآورد می‌کنند – که در کل عدد ۴۶۵۰۰ کشته را رقم می‌زند. دیگر تخمین‌ها این تعداد را بین ۸۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ نفر اعلام می‌کنند.[36]

منابع

1. Documents Working Papers, p. 4, در گوگل بوکس
2. "Turkish Volunteers in Chechnya". The Jamestown Foundation. Retrieved 20 May 2015.
3. The Chechens: A Handbook, p. 237, در گوگل بوکس
4. Politics of Conflict: A Survey, p. 68, در گوگل بوکس
5. Energy and Security in the Caucasus, p. 66, در گوگل بوکس
6. Cooley, John K. (2002). Unholy Wars: Afghanistan, America and International Terrorism (3rd ed.). London: Pluto Press. p. 195. ISBN 978-0-7453-1917-9. A Turkish Fascist youth group, the "Grey Wolves," was recruited to fight with the Chechens.
7. Goltz, Thomas (2003). Chechnya Diary: A War Correspondent's Story of Surviving the War in Chechnya. New York: Thomas Dunne Books. p. 22. ISBN 978-0-312-26874-9. I called a well-informed diplomat pal and arranged to meet him at a bar favored by the pan-Turkic crowd known as the Gray Wolves, who were said to be actively supporting the Chechens with men and arms.
   ...the Azerbaijani Gray Wolf leader, Iskander, Hamidov...
8. Isingor, Ali (6 September 2000). "Istanbul: Gateway to a holy war". سی‌ان‌ان. Archived from the original on 17 October 2014.
9. Федеральным силам в Чечне противостоят 22 тыс. боевиков Russian Ministry of Defense بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
10. War Veterans in Postwar Situations: Chechnya, Serbia, Turkey, Peru, and Côte D'Ivoire, p. 237, در گوگل بوکس Nathalie Duclos, 2012, شابک ‎۹۷۸۱۱۳۷۱۰۹۷۴۳, page 237
11. Independent Newspapers Online. "Thousands of Russians killed in Chechnya". Independent Online. Archived from the original on 2 August 2012. Retrieved 20 May 2015.
12. "Defense and Security / PressPATROL / Media Monitoring Agency WPS". wps.ru. Retrieved 20 May 2015.
13. "Second Chechen campaign takes its toll". Archived from the original on 5 October 2013.
14. "S. Russia police foiled 30 terrorist acts since Jan. -prosecutor | Russia | RIA Novosti". En.rian.ru. 21 June 2007. Retrieved 17 October 2011.
15. Sean. "Interior Ministry Releases Casualties in Chechnya". Seansrussiablog.org. Retrieved 17 October 2011.
16. "More than 1,000 Chechen police died in anti-terrorist operations – Chechen Interior Ministry". Groups.yahoo.com. Retrieved 17 October 2011.
17. WPS observer. "On losses in Russian army". Wps.ru. Retrieved 17 October 2011.
18. "The Second Chechen War". historyguy.com. Retrieved 20 May 2015.
19. "Russia: December 25, 2002". Strategypage.com. Retrieved 17 October 2011.
20. "Russia put 750 militants out of action in 2009 – Interior Ministry | Russia | RIA Novosti". En.rian.ru. 1 October 2009. Retrieved 17 October 2011.
21. What justice for Chechnya's disappeared? . AI Index: EUR 46/015/2007, 23 May 2007
22. Chechen leader says spy 'died a hero' بایگانی‌شده در ۲۵ فوریه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Life Style Extra, 27 November 2006
23. "Over 200,000 Killed in Chechnya Since 1994 — Pro-Moscow Official - NE…". 20 November 2004. Archived from the original on 20 November 2004. Retrieved 12 March 2017.
24. Civil and military casualties of the wars in Chechnya Russian-Chechen Friendship Society, 2003
25. "Russia acknowledges 500 soldiers killed in Chechnya since 2006". Spacewar.com. 30 March 2016. Retrieved 17 October 2011.
26. "Dagestan moves to state of holy war". The Independent. 11 August 1999. Retrieved 9 December 2017.
27. Sakwa, Richard (2005). "Introduction: Why Chechnya?". In Richard Sakwa. Chechnya: From Past to Future (1st ed.). London: Anthem Press. pp. 1–42. ISBN 978-1-84331-164-5.
28. "CIA – The World Factbook – Russia". Cia.gov. Retrieved 17 October 2011.
29. It's over, and Putin won بایگانی‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine گاردین Retrieved on 23 February 2009
30. "Russia 'ends Chechnya operation'". BBC News. 16 April 2009. Retrieved 14 April 2009.
31. Chechen self-proclaimed government-in-exile lays down weapons بایگانی‌شده در ۲ اوت ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine آرتی Retrieved on 29 July 2009
32. "Archived copy". Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 2010-04-28. 4,572 servicemen of all security agencies killed by December 2002, 680 نیروهای مسلح فدراسیون روسیه soldiers killed in 2003–2007 "Archived copy". Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 2008-11-07.
33. "Russia acknowledges 3,400 soldiers killed in Chechnya since 1999". Spacewar.com. 30 March 2005. Retrieved 17 October 2011.
34. Chechnya War بایگانی‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine, رویترز, 11 April 2007
35. KavkazCenter - European Parliament recognizes deportation of Chechens as act of genocide
36. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۰۸.