حام

حام (عبری:חָם به معنی داغ) بنابر اساطیر سامی یکی از پسران نوح[1] و برادر سام و یافث[2] بود که نسل او در میان‌رودان منتشر شدند و تمدنِ مصر، سودان، بابل، ارک، هند، سند، زنگبار، کلنه و حبش را بنیان نهادند.[3] نخست زادهٔ وی کوش بود که از نسل او می توان به قومِ نوبی ها اشاره کرد .[4] نوادگان یکی دیگر از پسرانش به نام مصرایم، تمدن‌های مصر و فلسطین را بنیان نهادند. نسل پسر دیگرش کنعان در سیحون، غزه، سدوم، فنیقیه و عوره پراکنده شدند.[5] مطابق افسانه‌ها فوط پدر کسانی بود که در لیبی، تونس، مراکش و شمال آفریقا سکونت گزیدند.

نفرین حام

موقعیت جغرافیایی فرزندان نوح که در آن نسل سام به رنگ سبز، نسل حام به رنگ آبی و نسل یافث به رنگ قرمز نشان داده شده است.

روایات مربوط با نفرین شدن حام، در کتب حدیث اسلامی نیز آمده است. با این تفاوت که در این روایات نوح مست نبوده، بلکه در کشتی خواب بوده و عورتش بر اثر وزیدن باد آشکار شده بود؛[6] حام و یافث وقتی عورت او را نگریستند خندیدند، اما سام ایشان را نهی کرد و هر چه باد می‌گشود، سام می‌پوشید.[7] وقتی سام، آنچه گذشته بود بر نوح بیان کرد، نوح از خداوند خواست که آب پشت حام و آب پشت یافث را تغییر دهد[8] و آنگاه به ایشان گفت که خداوند فرزندان شما را سیاه و تا قیامت غلامان فرزندان سام قرار داده است، و شما عاق من شدید و پیغمبری از نسلتان قطع گردیده است.[9] و نیز در روایات وارد شده است که نوح پیروان خود را از نزدیکی با زنان نهی کرده بود، اما حام مخالفت کرد و با همسر خویش درآمیخت، نوح نیز به این سبب او را نفرین کرد، چنانچه نطفه‌اش تغییر کرد و از او جز سیاهان پدید نیامدند.[10] با این حال برخی علمای مسلمان حام را مردی پرهیزکار و شایسته دانسته‌اند که نوح او را برکت داد و سرزمین‌هایی را نیز به او بخشید.[11] بعضی از مورخین مسلمان نیز داستان نفرین حام را ساختگی و تأثیر نفوذ اسرائیلیات بر تفاسیر قرآن دانسته‌اند.[12] ابن بلخی کیومرث پادشاه داستانی ایران را از نسل حام دانسته است.[13]

زبان‌های حامی

زبان‌های حامی با زبان‌های سامی بی تناسب نیستند، ولی تناسبشان به اندازه تناسب موجود در بین انواع خود زبان‌های سامی نمی‌باشد، یعنی در درجه دوم است. پاره‌ای از مورخان اسلام مردم فنیقیه را هم از نژاد حام می‌دانند، ولی دانشمندان زبان‌شناس با این قول توافق ندارند و اقوام نام‌برده را از نژاد سامی می‌شمارند.[14]

حام در ادبیات فارسی

بی‌باک و بدخویی که ندانی به گاه خشم		نه نوح را ز سام نه مر سام را ز حام
بی‌رحمی و درشت که از دست‌بند توست		نه نیک سام رست و نه بد حام بیرحام

—ناصرخسرو[15]

کوس جلالش به شرق و غرب بجنبید		شکر نوالش ز حام و بام برآمد
تو جهان خود چو نوح مشکن از آنک		که خیل سام به خیل حام پیروز است.

—خاقانی[16]

پانویس

1. پیدایش ۵:۳۲
2. تورات، سفر پیدایش ۱۰:۶
3. پیدایش ۱۰:۸
4. تورات، سفر پیدایش ۱۰:۷
5. یاشر ۷:۱۳
6. عقدالفرید ج۱ ص ۵۵۳؛ ج ۷ ص ۶۳ و ص ۱۷۲
7. عیون‌الاخبار ج ۳ ص ۹ و ص ۳۱
8. مجمل‌القصص ص ۸۹ و ص ۳۰۱
9. تاریخ أنبیا ج۲ ص ۱۰
10. قصص القرآن ج۱ ص۱۱۱؛ تاریخ گزیده ص ۱۲،۶۲ و ۷۲
11. حبیب‌السیر ج۱ ص ۱۰۷
12. اسرائیلیات فصل ۲ ص ۸۹
13. فارسنامه ص ۶۲
14. قاموس‌الاعلام
15. دیوان ص ۱۶۲،۸۹۲،۹۰۴
16. دیوان ص ۲۲۱،۱۱۴

منابع

• عاطف الزین، سمیح، داستان پیامبران علیهم السلام در قرآن، ترجمه علی چراغی، اول، تهران: ذکر، ۱۳۸۰، ISBN 9643071634
• کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران: اساطیر، ۱۳۷۹، شابک ‎۹۶۴−۳۳۱−۰۶۸-X
• یاردون سیز (۱۳۸۰)، دانشنامه کتاب مقدس، ترجمهٔ بهرام محمدیان، تهران: روز نو، ص. ۱۹۱۲
• جیمز هاکس (۱۳۷۵)، قاموس کتاب مقدس، ترجمهٔ عبدالله شیبانی، تهران: اساطیر، ص. ۱۱۴
• یوحنان بن زکی (۱۳۵۰)، تلمود، ترجمهٔ امیرحسین صدری‌پور، فریدون گورکانی، به کوشش آبراهام کهن.، تهران: یهودا حی، ص. ۱۱۴
• محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (۱۳۷۷)، تاریخ انبیاء علیهم‌السلام (ویراست محمدرضا علی‌دوست)، تهران: نشر محراب، ص. ۱۳۳
• ابوبکر عتیق نیشابوری (۱۳۸۰)، قصص قرآن (ویراست سعیدی سیرجانی)، تهران: نشر فرهنگ
• حمدالله بن ابی بکر مستوفی (۱۳۶۱)، تاریخ گزیده (ویراست ادوارد گرانویل براون)، قزوین: دنیای کتاب
• غیاث‌الدین بن همام‌الدین خواندمیر (۱۳۳۳)، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، به کوشش جلال‌الدین همایی. (ویراست محمد دبیرسیاقی)، تهران: دنیای کتاب، ص. ۹۵۵، شابک ۹۶۴-۶۱۰۱-۵۷-۷
• حمید محمد قاسمی (۱۳۸۰)، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، تهران: سروش، ص. ۵۳۵
• ابن بلخی (۱۳۶۳)، فارس‌نامه، به کوشش گای لسترنج. (ویراست فرزاد مکارم)، تهران: دنیای کتاب، ص. ۱۹۹
• ناصربن خسرو قبادیانی بلخی (۱۳۵۳)، دیوان ناصرخسرو، به کوشش مجتبی مینوی. (ویراست مهدی محقق)، تهران: دانشگاه تهران، ص. ۷۷۱
• بدیل بن علی خاقانی (۱۳۷۵)، دیوان خاقانی شروانی، به کوشش جلال‌الدین کزازی.، تهران: نشر مرکز، ص. ۱۴۰۶
• محمد تقی بهار (۱۳۷۷)، «بخش۱ ص ۱۲۳»، سبک‌شناسی زبان و شعر فارسی، به کوشش کیوان کیومرث.، تهران: نشر مرکز، ص. ۴۲۰
• احمد بن محمد ابن عبدربه (۱۳۵۵)، عقدالفرید، به کوشش عبد مهنا- سهیر جابر.، تهران: نشر مرکز، ص. ۳۱۷
• عبدالله بن مسلم ابن قتیبه (۱۳۴۹)، عیون‌الاخبار، ترجمهٔ محمد منصوریان، به کوشش حفیظ قادری.، قم: نشر اسلامی، ص. ۸۸۹
• مجمل‌القصص والتواریخ، به کوشش محمدتقی بهار.، قم: کلاله خاور، ۱۳۱۸، ص. ۵۶۷
• علی‌اکبر دهخدا (۱۳۷۷)، «جلد ۶»، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، ص. ۱۲۷
• قاموس‌الاعلام، تهران: مهران، ۱۳۰۶، ص. ۲۰۳
• Jasher 7 یاشر اصحاح ۷ آیه ۲۴: به زبان انگلیسی.