حسنعلی شاه محلاتی
حسنعلی شاه محلاتی یا آقاخان یکم (زادهٔ ۱۸۰۰؛ درگذشتهٔ ۱۸۸۱–۰۴) سیاست‌مدار، و روحانی نزاریه و یکی از امامان اسماعیلیه بود. او مدتی حاکم کرمان بود و نزد فتحعلی شاه نفوذ داشت و لقب «آقا خان» را از‌او دریافت کرد. محلاتی در ۱۸۳۸م اعلام انقلاب کرد اما ناکام شد و به هند پناه برد.[1]
حسنعلی شاه محلاتی | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات شخصی | |
| همسر | سروجهان خانم |
| فرزندان | آقا علی‌شاه (جانشین) |
| والدین |
|
| خدمت نظامی | |
| درجه | ۴۶ام نزاریه |
لقب آقاخان
در دوران حکومت زندیه، پدربزرگ حسنعلی، ابوالحسن خان، امام اسماعیلیه نزاری، حاکم کرمان بود اما با سرکار آمدن آغامحمد خان قاجار از این سمت عزل شد و به روستای کهک در قم رفت.[2] بعد از مرگ ابوالحسن در سال ۱۱۹۲ق/۱۱۵۷ش، فرزندش خلیل، به امامت نزاریان رسید و محل زندگی خود را به یزد منتقل کرد. او در نزاعی مذهبی در یزد به تحریک محمد جعفر صدر الممالک، یکی از روحانیان شهر یزد، به دست گروهی از مخالفان کشته شد.[3]
حسنعلی فرزند خلیل، همراه مادر برای دادخواهی به تهران آمد و فتحتعلی شاه قاجار از آنان استقبال کرد و یکی از دخترانش را به همسری حسنعلی داد. با حمایت فتحعلی شاه، حسنعلی لقب آقاخان یافت. از آن زمان به بعد، امامان اسماعیلی با لقب «آقاخان» خطاب می‌شوند.[4][5]
شورش و فرار به افغانستان و هند
آقاخان، بعد از مرگ فتحعلی شاه، از سوی محمد شاه قاجار حاکم کرمان شد و به این دیار سفر کرد اما بعد از مدتی از این مقام عزل شد و به دلیل تحرکاتی مورد سوء‌ظن شاه قرار گرفت. حسنعلی مدتی را در قلعه بم پناه گرفت و سپس به تهران آمد و مدتی در حرم شاه عبدالعظیم متحصن شد. دست آخر از سوی محمدشاه بخشیده شد و به محلات رفت. لقب محلاتی از این زمان به او داده شد.
حسنعلی در محلات، خود را آماده شورش بر قاجاریه و تصرف کرمان کرد. او در سال ۱۲۵۶ق/۱۲۱۹ش به سوی کرمان حرکت کرد و چنین شایع کرد که از سوی شاه، مجددا حاکم این دیار شده است[6] اما چنین ادعایی از سوی تهران رد شد و آقاخان مجبور به جنگ با قوای دولتی کرمان شد. زد و خورد با قوای دولتی برای غلبه بر کرمان حدود ۱۴ ماه به طول انجامید اما نتیجه‌ای نداشت و در نهایت، آقاخان به افغانستان فرار کرد و در آنجا با حمایت دولت انگلستان که پیشتر از شورش او حمایت کرده بود، به سند رفت و زندگی تازه‌ای را در هندوستان آغاز کرد و با سفر به شهرهای هند به امور اسماعیلیان و پیروان خود پرداخت.[7] آقاخان اول در سال۱۲۹۸ق/۱۲۵۹ش/۱۸۸۱م. درگذشت و در باغ حسن‌آباد در هند به خاک سپرده شد.
- بعلبکی، منیر (۱۹۹۲). «آغا خان الأوّل». فرهنگ‌زندگی‌نامهٔ المورد (به عربی). بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۱۰. شابک ۹۹۵۳۹۰۱۱۶۳. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ص۱۳۶.
- شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ص۱۳۶-۱۳۷.
- «آقاخان». وبگاه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۰.
- شیعیان اسماعیلی ایران؛ اقلیتی به دور از جنجال، بی‌بی‌سی فارسی
- اعتماد السلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ۳، ص ۱۶۴۹-۱۶۵۰؛ خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ج۲، ص ۲۹-۳۰
- شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۱۳۸-۱۳۹