خاندان صدیقی
خاندان صدیقی از خاندان‌های دیوانی ایران در دوران قاجار و پهلوی بودند. اصل این خاندان از مازندران بوده‌است، اما از اواسط دوران قاجار به تهران آمدند، در محله ی عودلاجان تهران مسکن گزیدند و داخل به مشاغل دیوانی شدند. شهرت این خاندان در سال‌های اخیر، به سبب دو چهره برجسته است: ابوالحسن صدیقی نقاش و مجسمه‌ساز و سازنده تندیس فردوسی در میدان فردوسی؛ و غلامحسین صدیقی از اعضای عالی‌رتبه جبهه ملی ایران و وزیرکشور در کابینه محمد مصدق.
تاریخچه
نخستین نیای شناخته شده این خاندان حاج رجبعلی یاسلی از مالکان معروف یاسل (دهکده‌ای در شهرستان نور) است. پس از او فرزندش عبدالعلی و سپس حاج رجبعلی دوم نامبردار شده‌اند. پیوند این خانواده با امور دیوانی از حاج میرزا عبدالکریم، پسر حاج رجبعلی دوم آغاز می‌شود. حاج میرزا عبدالکریم در دستگاه فتح‌الله میرزا شعاع‌السلطنه خدمت می‌کرد و از ملازمان و منشی او بود. او سپس به دستگاه مظفرالدین میرزا ولیعهد که نوه دختری شعاع‌السلطنه بود وارد گشته و مأمور نوشتن حساب مطبخ ولیعهد شد.[1] او چهار پسر و پنج دختر داشت. پسرانش عبارت بودند از:[2]
- حاج میرزا عبدالرحیم
- میرزا محمدرضاخان صدیق‌الدوله از دیوانیان معروف عهد ناصرالدین‌شاه و معلم و وزیر مظفرالدین‌شاه
- میرزا علی‌اصغر
- میرزا محمدحسن، سمت استیفای خاصه تهران را داشت و در سن چهل و هفت سالگی درگذشت.
حاج میرزا عبدالرحیم به حاجی وزیر شهرت داشت. نوادگان او فامیلی «ورهرام» را انتخاب کردند. میرزا عبدالرحیم صاحب پنج پسر و یک دختر بود، از جمله:[2]
- گوهر خانم، مادر میرزا علی خان سالار فاتح (دیو سالار) نظامی، دولت‌مرد و نویسنده دوره مشروطه
- میرزا حسن خان ملقب به احسن‌الملک، از مالکین و بزرگان خوی، پدر میرزا محمود احسن‌الملک و جد سپهبد کریم ورهرام.
- میرزا احمد خان، با زینت‌الحاجیه دختر میرزا محمدرضا خان صدیق‌الدوله ازدواج کرد و فرزندی نداشت.
- میرزا محمدخان، پسر او میرزا ابراهیم خان عون‌الممالک یکی از رؤسای انجمن آدمیت بود و یادداشت‌هایش توسط فریدون آدمیت در کتاب فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران (۱۳۴۰) منتشر شده است.
میرزا محمدرضا که بعدها صدیق‌الدوله لقب یافت، معروفترین پسر حاج میرزا عبدالکریم است. صدیق‌الدوله علاوه بر دختری که با میرزا احمد خان ازدواج کرد، صاحب یک پسر بود:[2]
- میرزا محمدباقر، منصب مستوفی اول داشت. لقب او در ابتدا «منتخب‌السلطنه» بود. پس از درگذشت پدرش «صدیق‌الدوله» لقب گرفت و لقب «منتخب‌السلطنه» به پسرش میرزا مسیح خان انتقال یافت. میرزا محمدباقر دوبار ازدواج کرد و همسر اول او امیرزاده خانم نوه دختری امیرکبیر بود. مجموعا پنج پسر و سه دختر داشت. پسر ارشد او میرزا یحیی خان پس از فوت میرزا محمدباقر ملقب به صدیق‌الدوله شد. یکی از دخترانش به نام کوکب تاج با میرزا ابراهیم خان عون‌الممالک ازدواج کرد. ابوالحسن صدیقی مجسمه ساز معروف و از شاگردان کمال‌الملک، کوچکترین پسر میرزا محمدباقر بود.
پس از درگذشت میرزا محمدحسن (چهارمین پسر میرزا عبدالکریم) کفالت خانواده وی از جمله پسرش میرزا حسین (که بعدها ملقب به اعتضاد دفتر شد) به عهده میرزا محمدرضا خان صدیق‌الدوله افتاد.[3] صدیق‌الدوله در اواخر عمر دارای مناصبی چون وزارت خالصه‌جات و حکومت ورامین بود. پس از درگذشت وی، میرزا حسین اعتضاد دفتر عهده‌دار همین مناصب شد.[4] اعتضاد دفتر با مریم خواهر میرزا ابراهیم خان عون‌الممالک ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر و یک پسر بود. پسر او غلامحسین صدیقی از اعضای عالی‌رتبه جبهه ملی ایران و وزیر کشور کابینه محمد مصدق بود.[3]
در دوران رضاشاه پس از آن‌که داشتن نام خانوادگی اجباری گشت، نام «صدیقی» به اعتبار «صدیق‌الدوله» انتخاب شد و نه فقط به نوادگان او، بلکه به شاخه‌های گوناگونی از عموزادگان وی تعلق پیدا کرد.[3]
سایر بستگان
به نوشته تورج صدیقی، میرزا احمدخان مشیرالسلطنه، نخست‌وزیر ایران در دوره محمدعلی شاه، پسرعمه‌ی میرزا عبدالکریم وزیر بوده است.[2]
همچنین منوچهر ستوده از بستگان خانواده صدیقی است. به گفته او، پدرش در زمان گرفتن شناسنامه در دوران رضاشاه، نام صدیقی را به ستوده تغییر داد.[5]
مشاهیر
- میرزا محمدرضاخان صدیق‌الدوله، معلم مظفرالدین‌شاه،نفر چهارم لژ ملکم در فراموش خانه،حاکم مازندران و متولی آستان قدس رضوی[6]
- میرزا محمدباقر منتخب السلطنه که بعد از مرگ پدر به صدیق‌الدوله دوم مقلب شد ،همسر امیرزاده نوه ی امیرکبیر (پسر میرزامحمدرضا خان صدیق الدوله)
- میرزا یحیی صدیق‌الدوله، فرماندار کرج ،کردان ،اشتهارد و مالک زمین‌هایی زیاد در منطقه‌ی عودلاجان تهران، قریه جمال‌آباد در شمال منطقه‌ی نیاوران و داماد امیراتابک امین السلطان
- میرزا حسین اعتضاددفتر، وزیر خالصه و حاکم ورامین
- ابوالحسن صدیقی، نقاش و مجسمه‌ساز و پیکرتراش مشهور و نامی ایران که آثار او هم اکنون در سراسر دنیا زبان زد هست و کوچکترین پسر میرزا باقر صدیق الدوله دوم
- غلامحسین صدیقی، وزیرکشور در کابینه محمد مصدق و عضو فعال و موثر در حزب جبهه ملی
- فریدون صدیقی، مجسمه‌ساز و نقاش ، آثار وی در مقبره ی فردوسی به چشم می خورد
- منوچهر ستوده، ایران‌شناس
- رضا خان صدیقی پسر ارشد میرزا یحیی صدیق الدوله معاون وزیر دارایی دوران پهلوی دوم
- تیمسار باقر صدیقی، رئیس باشگاه افسران دورهٔ پهلوی دوم
تبارنامه
| حاج رجبعلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عبدالعلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حاج رجبعلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| حاج میرزا عبدالکریم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| میرزا علی‌اصغر | میرزا محمدحسن مستوفی خاصه | میرزا محمدرضا صدیق‌الدوله (اول) حاکم مازندران معلم مظفرالدین‌شاه | میرزا عبدالرحیم حاجی‌وزیر نیای خانواده ورهرام | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| میرزا حسین اعتضاد دفتر حاکم ورامین | میرزا محمدباقر صدیق‌الدوله دوم | گوهر خانم | میرزامحمدخان | میرزاحسن‌خان احسن‌الملک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| غلامحسین صدیقی وزیر کشور | ابوالحسن صدیقی | سالار فاتح | میرزا ابراهیم‌خان عون‌الممالک | میرزامحمودخان احسن‌الملک | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پانویس
- تکمیل همایون، جایگاه فرهنگی غلامحسین صدیقی، ۴؛ صدیقی، صدیق‌الدوله به روایت تاریخ قاجار، ۲۴.
- شجره‌نامه خاندان صدیقی مندرج در صدیقی، تورج (۱۳۹۶). صدیق‌الدوله به روایت تاریخ قاجار. تهران: پیکره.
- تکمیل همایون، جایگاه فرهنگی غلامحسین صدیقی، ۵.
- تکمیل همایون، جایگاه فرهنگی غلامحسین صدیقی، ۶–۷.
- نوری، مصطفی. استوار چون البرز کوه (گفتگو با دکتر منوچهر ستوده). پیام بهارستان، ۱۳۸۹، شماره ۸.
- افضل‌الملک، افضل‌التواریخ، ۲۹۷.
منابع
- افضل‌الملک، غلامحسین (۱۳۶۱). افضل‌التواریخ. تهران: نشر تاریخ ایران.
- تکمیل همایون، ناصر (تابستان ۱۳۷۰). «جایگاه فرهنگی استاد فرزانه دکتر غلامحسین صدیقی». فرهنگ. تهران (۴). دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۲.
- صدیقی، تورج (۱۳۹۶). صدیق‌الدوله به روایت تاریخ قاجار. تهران: پیکره.