خرابات

خرابات، اصطلاحی عرفانی‌ست که معنایی چون شراب‌خانه، عبادت‌گاه، و ویرانه را دربردارد.

در لغت‌نامه این معانی را برای واژهٔ خراب ذکر نموده‌اند: مست لایعقل، بی‌خود از شراب، و مست مست[1]

شرح

با آن که برخی را عقیده بر این است که کلمه خرابات را اولین بار حکیم سنائی (متوفای حدود ۵۳۰ ق) به‌کار برده‌است،[2] منوچهری (۴۳۲ ق)، ناصر خسرو (۴۸۱ ق)، خواجه عبدالله انصاری (۴۸۱ ق)، امام غزالی (۵۰۵ ق)، و دیگر استادان سخن فارسی، قبل از سنایی، آن را در کارهای خود آورده‌اند.[2] بزرگان ادبیات پارسی عرفانی در پیشاپیش آن‌ها مولوی این واژه را به یک اصطلاح عرفانی تبدیل نمودند.

از دیدگاه ریشه‌شناسی و واژه‌شناسی برخی معتقدند اصطلاح خرابات از دو واژه متخاصم خراب و آباد ساخته شده‌است. ابتکار ساختن واژه‌های متضاد را همین بزرگواران ادبیات فارسی داشتند. چنین واژه‌های متخاصم را شاعر سرزمین هند عبدالقادر بیدل ساخته‌است. بیدل چندین بار در غزلیات خرابات خود به گونه خراباد نوشته‌است.[3]

عده‌ای دیگر از محققین نظیر بهار و همایی[4] ممکن است این اصطلاح از «خور» یعنی خورشید و آباد ساخته شده باشد. در ایران، تاجیکستان، افغانستان، و دیگر کشورهای آسیای مرکزی و شبه قاره هند نام بسیاری از شهرها با پسوند آباد خاتمه می‌یابد.

احمد فردید نیز خرابات را هم‌ریشه با Korybas یونانی می‌داند که در انگلیسی Corybant نامیده می‌شود. کوریبانت‌ها در اسطوره‌های شرقی و یونانی-رومی به ملازمان الههٔ مادر گفته می‌شود که با رقص‌های سرمستانه و موسیقی پر سروصدا وی را نیایش می‌کردند و محل مراسم آن‌ها Corybantation نامیده می‌شد.[5]

بزرگان ادبیات پارسی در هند این واژه را در ادبیات خود هم بکار بردند. موسیقی جزء جداناپذیر عبادت در فلات ایران زمین و هندوکش در دوران باستان بود و در هند هنوز می‌باشد.

خرابات در ادبیات عرفانی کهن

در ادبیات عرفانی کهن فارسی، واژهٔ خرابات معنایی متعالی را دربرمی‌گیرد. درواقع، خرابات به مقام وحدت اشاره دارد، که درآن‌جا، عارف به سیر و حرکت در مسیر نیل به مرتبهٔ والای محو، درباختن، و فنای همهٔ نقوش و اشکال ظاهری و غیر خدایی در وجود خویش همت می‌گمارد.[6]

حافظ و خرابات

خرابات یکی از واژه‌های کلیدی عمده در دیوان حافظ است و در بیان و زبان او تمامی ابعاد و جنبه‌های گوناگون این نهاد عرفانی باهم جمع آمده‌است.[7]

یاد باد آن‌که صبوحی‌زده در مجلس انس جز من و یار نبودیم و خدا با ما بود
یاد باد آن که خرابات‌نشین بودم و مست وانچه در مسجدم امروز کمست آن‌جا بود

واژه‌های در پیوند با خرابات
  • پیرمغان‎‎
  • پیرخرابات
  • می خرابات‎‎
  • می مغان
  • افغان مغان
  • میدان خرابات‎‎
  • دیر مغان
  • کوی خرابات‎‎
  • گذر خرابات‎‎
  • عریان خرابات
  • جان خرابات‎‎

خرابات و واژه‌های در پیوند با خرابات در اشعار پارسیگو

Counted according to sources from these Internet sites[8][9]

نام شاعر فارسیقرنخراباتمغانمگان
رودکی9th and 10th
فرخی سیستانی9th 10th۲
ابوسعید ابوالخیر10th۳۲
فردوسی10th and 11th۴۲
اسدی طوسی11th
مسعود سعد سلمان11th۲
منوچهری دامغانی11th
فخرالدین اسعد گرگانی11th
ناصرخسرو11 th۲
مهستی گنجوی11th and 12th۷
سنایی11th and 12th۷۷۱۲
انوری12th۳
خاقانی12th۵۲۷
نظامی گنجوی12 th۹۱۷
عطار12 th13th۹۵۲۸
امیرخسرو دهلوی13 th 14th۲۲۱۸
سعدی13th۱۸۲
مولوی13 th 14th۱۱۳۵۳
حافظ14th۳۹۴۳
عبید زاکانی14th۴
محتشم کاشانی16th۲
صائب تبریزی17th۱۰۰
بیدل17th۳۷۱
اقبال لاهوری19th-Died ۱۹۳۸۲۱۲
پروین اعتصامی19th/died ۱۹۴۱

[10]

خرابات کابل
گذر خرابات
خرابات کابل

گذر خرابات در میان دژ بالای کوه شیر دروازه و هندو گذر بارانه در شهر باستانی کابل قرار دارد. آبادی شهر کابل از سوی دارا به لاتین دری Darii بنا شده‌است. همچنان گفته می‌شود که در همین بخش شهر گرز رستم داستان پسر رودابه کابلی در کنار ژولیبا فروشی کابل در چند فرسنگی تخت‌اش به سه کریسه بند بوده و هر سال بر زمین فرومی‌رود. پیران خرابات شعرای فارسی‌زبان از آذربایجان تا شیراز، از فلات ایران تا هند‌اند. در همین‌جا اشعار فارسی با آهنگ و ساز و سرود و رباب نواخته می‌شود. اشعار بزرگان مانند صائب تبرزی، سعدی، حافظ، امیرخسرو دهلوی، و بیدل از سوی اجداد استادان نامور خرابات با آلات موسیقی تاریی زهی و آرشه‌ای یا هندوایرانی و تورانی گورکانی و خراسانی سراییده می‌شوند. موسیقی کابلستان در نکتهٔ تقاطع حوزه‌ها و حلقه‌های فرهنگی، زبانی و هنری و دینی هند و توران وایران قرار دارد. این سبک‌های موسیقی بایکدیگر شالوده و آگین شده‌اند. در خرابات کابل مهتر اشعار بزرگان فارسی و فارسی زبانان هندی نواخته می‌شود. استاد سرآهنگ، استاد امیر محمد، استاد رحیم‌بخش و دیگر خراباتیان در تاریخ زرین زادگاه رودابه کابلی، مادر رستم، نجات دهندهٔ ایران‌زمین و داماد توران درج است. خرابات کابل شهرک صنعتی ساخت انواع و اقسام آلات موسیقی بود. گروه طالبان پس از به گرفتن قدرت نه تنها انسان‌ها را به دار آویختند بلکه کلیه آثار هنری و ادبی و موسیقی هندوایران وتوران. همچنانکه اروپا همه‌شان اقسام گوناگون آلات موسیقی مشترک دارند ایران و هند و ترکستان (توران) در کل از همین میراث مشترک فناوری هنر موسیقی استفاده می‌کنند. البته که بنابر شرایط اقتصادی و به ویژه تفکرات ناسیونالیستی کشورهای تجزیه و مرزکشی شده از ایران می‌خواهند به این ویا آن ساز و سرود جنبهٔ ملیتی و قبیله‌ای دهند. به گونهٔ مثال رباب کابلستان، آریا، بلخ، پیشاور، هند، کشور ایران، تاجیکستان، کاشغر، و پامیر از نگاه ظرافت، شیکی، سلیقهٔ رنگارنگ گوناگون‌اند ولی در و ریشه و کنده یکی‌اند.

خرابات باکو

خرابات و یا میخانه در آن زمان در آذرپادگان و امروز در باکو قرار دارد. در میخانه‌ها رسم بر آن بود که شاعر مهتر سروده‌های خود را دکلمه می‌کرد. در این خرابات که میخانه هم نامیده می‌شد بانو بزرگ ادبیات فارسی و نویسندهٔ چندین شعر پیرامون خرابات در مشاعرات شرکت می‌کرد و اشعار خود را دکلمه می‌کرد. گویند تفاوت خرابات و میخانه در همین خوانش شعر خودی و دیگران بود. میخانه مانند میدان دیگر معنی ریشه‌ای واژه را باخته‌است و از آن موسیقی میخانه‌ای آذربایجانی فهمیده می‌شود. برای نخستین بار گردشگر آلمانی سدهٔ ۱۷ بنام آدام اولئاریوس (۱۶۰۳–۱۶۷۱) پژوهشگر، ریاضیدان، جغرافیدان و کتاب‌دار آلمانی واژهٔ خرابات را در آلمان آشنا کرد. وی دیوان‌های گلستان و بوستان را از فارسی به آلمانی برگردان کرد. او در سفرش به ایران‌زمین (کشورهای ایران‌زمین هنوز مرزکشی نشده بود) از راه دریای مازندران به شرق ایران به آذربایجان رفته بود.[11][12]

خرابات سلطان
خرابات سلطان
خرابات عراق

این خرابات در شهرستان در ۴۰ کیلومتری موسل ایرانیان‌نشین کرد عراق قرار دارد. خرابه مفرد خرابات است.

آهنگ‌های خرابات ایران‌زمین

پانوشته‌ها
  1. حافظ‌نامه، بخش اوّل، ص. ۱۰۱
  2. حافظ‌نامه، بخش اوّل، ص. ۱۵۱
  3. http://ganjoor.net/index.php?s=+خراب‌آباد+&author=43
  4. حافظ‌نامه، بخش اوّل، ص. ۱۵۳
  5. حسن رحمانی، اتیمولوژی، ص ۴۷
    Encyclopædia Britannica, Corybantes (mythology)
  6. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، ص‌ص. ۵۳۵–۵۲۴
  7. حافظ‌نامه، بخش اوّل، ص‌ص. ۱۵۵–۱۵۱
  8. http://www.ganjnama.com/search/
  9. http://ganjoor.net/
  10. John Richardson,Franciszek Meniński, A Dictionary, Persian, Arabic, and English: With a Dissertation on the (...) London, pg. 602
  11. Visions.azخرابات باکو
  12. «The Famous Sons of Ancient and Medieval Azerbaijan, Chingiz Qajar, Pg. 105» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۸ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ مارس ۲۰۱۷.

منابع
  • لغتنامه دهخدا
  • مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
  • خرّمشاهی، بهاءالدّین. حافظ‌نامه، شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، بخش اوّل، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۷۳
  • رحمانی، حسن (مهر ۱۳۸۶)، «اتیمولوژی؛ برگرفته از افادات شفاهی مرحوم سید احمد فردید»، خردنامه همشهری (شماره ۱۹)
  • مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ هجری قمری)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸
  • Corybantes. (2010). In Encyclopædia Britannica. Retrieved January 06, 2010, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/139031/Corybantes
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.