سجاس
سُجاس شهر تاریخی در نزدیکی شهرستان خدابنده و در بخش سجاسرود استان زنجان واقع شده است و ۷،۰۳۷ هزار نفر جمعیت دارد.[1] از شعرای معروف و مشهور معاصر این شهر میتوان به غلامرضا طریقی که از شاگردان حسین منزوی است، اشاره کرد.
| سجاس سوجاس | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | زنجان |
| شهرستان | خدابنده |
| بخش | سجاسرود |
| نام(های) پیشین | سگاس >سو یعنی آب و گاس یعنی تخت پادشاهی |
| سال شهرشدن | ۱۳۷۷ |
| مردم | |
| جمعیت | ۷،۰۳۷ نفر (۱۳۹۵) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱۷۳۹ متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | علی گنج خانلو |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۴۳ |
| وبگاه | sojasly.com |
| کد آماری | ۲۳۷۱ |
  سجاس | |
از دیدنی‌های این شهر مسجد سجاس است که متعلق به دوره سلجوقیان و اواخر قرن پنجم هجری است. این مسجد کتیبه‌هایی به خط کوفی، نسخ و ثلث و آیاتی از سوره ملک و گچبری‌های و طرح‌های اسلیمی دوره‌های سلجوقی و ایلخانی دارد.[2]
گورستان تاریخی سجاس که به قبرستان شهدا معروف گردیده در منتهی‌الیه شهرک سجاس قرار گرفته‌است.[3]
خيلي‌ها شيخ ركن‌الدين ابوالغنايم محمد سجاسي عارف را با شمس‌الدين طاهر سجاسي شاعر دوره‌ي سلجوقي اشتباه مي‌گيرند، در حالي كه يكي شاعر بود و در اواخر دوره‌ي سلجوقيان در تبريز و در دربار اتابكان آذربايجان زندگي ميكرد و ديگري عارفي بود كه در همين ادوار تاريخي در شهر سجاس كه يكي از شهرهاي مهم سلجوقيان ترك بود زندگي ميكرد و در آن خانقاه داشت.
و به همين دليل شيخ ركن‌الدين ابوالغنايم محمد سجاسي از بزرگان عرفاني قرن ششم هجري است كه عارفان مهمي، چون شيخ اوحدالدين كرماني كه در ديوان شعرش به ركن‌الدين سجاسي اشاره شده است و يا شمس تبريزي و يا شيخ شهاب‌الدين محمود اهري و شيخ جمال‌الدين تبريزي از عارفان مهم آذربايجان مريدان وي بودند و در دوره‌هاي بعدي شيخ زاهد گيلاني و شيخ صفي‌الدين اردبيلي و شيخ اصيل‌الدين محمد شيرازي همگي از مريدان طريقت عرفاني او بودند كه منابع مختلف تاريخي به اين مسئله اشاره دارند و به همين دليل بسياري از مشاهير عرفاني قرن هفتم و بعد از آن را تربيت كرده و به دنبال طريقت خود انداخته است و به نقل كتاب دانشمندان آذربايجان، شيخ شهاب‌الدين محمود اهري به سجاس رفته و در خدمت وي در آمد و پس از عقد نكاح دختر وي به نام خديجه به قصبه‌ي اهر رفته و به ارشاد عرفاني مردم پرداخت و نيز شيخ اوحدالدين كرماني كه متوفي سنه 635 هجري است از مريدان شيخ ركن‌الدين سجاسي بود و اوحدالدين شاعر كه از فرزندان سلطان تورانشاه‌ابن‌قاورد بود كه از سلاجقه كرمان بودند و به نقل فروزانفر در مقدمه كتاب مناقب اوحدالدين كرماني وي هم دختر ركن‌الدين سجاسي را گرفته بود و از مريدانش به شمار مي‌رفت و بعلاوه شمس تبريزي كه متوفي سنه‌ي 645 هجري است از مريدان ديگر ركن‌الدين سجاسي مي‌باشد كه اغلب كتابهاي تذكره‌هاي شعرا و عارفان ايراني به اين مسئله اشاره دارند و نيز كتاب منتخب‌المختار مي‌نويسد كه شيخ زاهد گيلاني كه مرشد شيخ صفي‌الدين اردبيلي بود خود از مريدان شيخ ركن‌الدين سجاسي مي‌باشد و بعلاوه كتاب حبيب‌السير نيز در صفحه 116 جلد سوم خود و نيز تاريخ كرمان سالاريه در صفحه 346 خود مي‌نويسند كه: شيخ اوحدالدين حامد كرماني مريد شيخ ركن‌الدين سجاسي بود و صاحب شيراز نامه نيز در صفحه 140 و 141 خود و نيز كتاب بزرگان شيراز در صفحه 205 خود از ركن‌الدين سجاسي نام مي‌برند، كه مرشد و پير شيخ اصيل‌الدين محمد شيرازي بود و بعلاوه ركن‌الدين سجاسي را منابع ديگر تاريخي مرشد شيخ جمال‌الدين تبريزي هم مي‌دانند
از منابع مختلف تاريخي بر‌مي‌آيد كه ركن‌الدين سجاسي در اواخر دوره‌ي سلجوقيان ترك در شهر سجاس استان زنجان زندگي ميكرد، دوره‌ي كه شهر سجاس يكي از شهرهاي مهم سلجوقيان ترك بود و به نقل حمد‌اله مستوفي در كتاب نزهه‌القلوب دو شهر سجاس و سهرورد نزديك به هم در فتنه مغول و به دليل مقاومت شديد اهالي آن در برابر مغولان با خاك يكسان شد و از آنجايي كه اغلب مريدان شيخ‌ركن‌الدين سجاسي نظير اوحدالدين كرماني كه در سنه 635 فوت كرده است و يا شمس تبريزي مريد‌ش كه در سنه‌ي 645 وفات يافته است و همگي نشان مي‌دهند كه خود شيخ ركن‌الدين سجاسي قبل از آنان و در اواخر قرن ششم زندگي ميكرد و يا حداقل تا اوايل قرن هفتم و هم زمان با يورش مغول به ايران زنده بود و ممكن است نيز در همين حملات جانباخته باشد و در هر حال وي از عارفان قرن ششم هجري است كه در اين دوره كه طريقت عرفان و تصوف به اوج رشد اجتماعي خود در دوره‌ي سلجوقيان رسيده بود زندگي ميكرد و يا شيخ‌نجيب‌الدين سهروردي عارف هم، در همين دوره تاريخي زندگي ميكرد كه مريدان زيادي داشت و دو شهر سجاس و سهرورد به هم چسبيده در استان زنجان هستند كه در دوره‌ي سلجوقيان اين دو شهر، منشأ فرهنگي بسياري از تفكرات فلسفي و عرفاني قرن پنجم و ششم بودند كه مريدان مختلف فكري را تربيت كرده‌اند و تاثير گرفتن فرهنگي شيخ‌اوحد‌الدين كرماني از شيخ ركن‌الدين سجاسي و يا شيخ سعدي شيرازي از شيخ نجيب‌الدين سهروردي همگي نمونه‌هايي از اين نوع تأثيرات فرهنگي اين شهرها در اين دوره‌ي تاريخي سلجوقيان ترك هستند.
تاریخچه تاریخچه
در مُعجَم‌البُلدان سجاس بکسر اولش و فتح آخرش آمده‌است:
ابوجعفر محمدبن علی پسر عبدالله بن سعید سجاسی ادیب منسوب به آن‌جاست و سروده‌ها و تک بیتی‌های ادبی از او بجا مانده‌است.
سجاس شهری است بزرگ با دشتهای خوشبو دارای غلات فراوان و درختان زیاد و همچنین آبی گوارا در جنوب شرقی زنجان و بین این شهر و زنجان فرسنگ‌ها فاصله‌است و معروف است بر سر زبان‌ها و سال‌هاست که باقیست.
دونالون ویلبر جهانگرد معروف آمریکایی در کتاب خود از سجاس چنین می‌نویسد: شرح مختصر حمدالله مستوفی که در کتاب خود در حدود سال ۱۳۴۰ میلادی نوشته است از ناحیه سجاس یا سیجای یا ساجیس نام می‌برد و فاصله آن را در حدود نصف روز در جنوب سلطانیه ذکر می‌کند. مقبره ارغون در کوهستان کمربندی سجاس (شاید دامنه کوهستان مشرف به قریه‌ای به نام خود ارغون یا ارقین فعلی) بوده که در بدو امر پنهان بود ولی بعداً دخترش اولجای خاتون صومعه‌ای در این محل ساخت و کسانی را در آن محل مستقر نمود از سلطانیه به سمت جنوب در کوهستان راهی است که به زحمت برای اتومبیل قابل عبور است در سمت دیگر شعبه‌ای به سوی مغرب به سجاس می‌رود که از سلطانیه ۵۶ کیلومتر فاصله دارد در کنار شهر کوچک بنای قابل توجهی وجود داشته که مسجد جمعه است این بنا شبیتان بزرگ مربع شکل است که روی آن گنبدی به ارتفاع ۲۶ متر ساخته شده‌است. طرز معماری آن در کلیه جزئیات شبیهه گنبد مسجد جامع قزوین است که در دوره سلجوقیان است که در دوره سلجوقیان ساخته شده‌است. به‌طور قطع میتوان گفت که ساختمان سجاس در حدود ۱۱۰۰ میلادی ساخته شده‌است. دو کتیبه متعلق به این دوران و جود دارد که هیچ‌کدام تاریخ ندارند! مدخل دیوارهای شرقی و غربی مسدود شده‌است.
یک رودخانه دائمی به طول ۶۰ کیلومتر است که در شهر سجاس رود از بخش سجاس رود شهرستان خدابنده جریان دارد. این رودخانه از دامنه‌های جنوبی کوه آق داغ در ۲۸ کیلومتری شمال خاوری خدابنده سرچشمه می‌گیرد و ارتفاع سرچشمه آن۱۹۰۰ متر است. رودخانه سجاس رود در ابتدای سرچشمه خود مسیری به سمت جنوب باختری دارد ولی پس از عبور از روستای مزید آباد و مخلوط شدن با ریزابه‌های متعدد به سمت شمال باختری تغییر مسیر داده و از روستاهای سیمان، سجاس، چنگور، نهاویس، دولجین، زرز، آقاجری و سُها عبور کرده و آن‌ها را آبیاری می‌کند. در روستای سها به سوی باختر تغییر مسیر می‌دهد و ضمن عبور از دره جنوبی کوه بیوک قیه، روستای قلابر را مشروب ساخته و در این روستا با ریزابه روستای جوقین مخلوط می‌شود. پس از عبور از روستای بلوبین، در یک کیلومتری شمال باختری این روستا با رودخانه اوزون دره مخلوط شده و با هم رودخانه خویین را پدیدمی‌آورند. ارتفاع ریزشگاه سجاس رود ۱۵۰۰ متر است. با احداث سد در روستای گلابر از آب این رود بهره برداری شده‌است. در اثر حفر چاه‌های عمیق از دههٔ ۱۳۸۰ شمسی در منطقهٔ دشت قیدار که شامل سجاس نیز می‌شود رودخانهٔ سجاسرود به خشکی گراییده و بدین ترتیب تنها منبع آب دائمی سد گلابر که ۱۲ سال برای احداث و بهره‌برداری آن صرف شده‌است از بین رفته‌است.
اب و هوای سجاس اب و هوای شهرکوهستانی است و با توجه به شرایط خاص کوهستانی میتوان آب و هوای آن را اقلیم معتدل کوهستانی نیز به حساب آورد. خصوصیات این آب و هوا، گرمای شدید دره‌ها در تابستان و اعتدال آن‌ها در زمستان و بر عکس سرمای شدید مرتفعات در زمستان و اعتدال آن در تابستان است.
فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۲ در مورد سجاس نوشته‌است: قصبه‌ای است جزء دهستان سجاسرود بخش قیدار شهرستان زنجان واقع در ۱۲ هزارگزی شمال باختری قیدار و ۶ هزارگزی راه مالرو عمومی. هوای آنجا سرد و دارای ۱۸۶۷ تن سکنه‌است. آب آنجا از رودخانه سجاس رود تأمین می‌شود. محصولات آن غلات، میوه، سیب زمینی و شغل اهالی زراعت و مکاری، قالیچه، گلیم و جاجیم‌بافی. راه آن مالرو است و از طریق مجیدآباد و مزیدآباد اتومبیل میتوان برد. .[4]
جمع بندی
- مقالات جمع بندی شده سجاس بهنام کرمی
- حمد الله مستوفی در نزهت القلوب
- تاریخ ذوالقرنین؛ نامه خاقان»، میرزا فضل‌الله خاوری شیرازی، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر.
- مختصات و ارتفاع
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی.
- قدیری، مرتضی، شگفتی‌های آشکار و نهان مساجد ایران: خاکی آسمانی، در: روزنامه ایران> شماره ۳۷۲۰ ۱/۶/۸۶> صفحه ۲۰ (ایران زمین).
- پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری زنجان بایگانی‌شده در ۳۱ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: مه ۲۰۰۹.
- دهخدا
| مرکز |  موقعیت استان زنجان در ایران  زنجان.  زنجان. | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| جاذبه‌های گردشگری |
| |