سلسله ذهبیه
ذهبیه یکی از سلسله‌های تصوف اسلامی است که در ایران و سایر کشورها پیروانی دارد؛ ولی ذهبیه به عنوان یکی از سلسله‌های تصوف شیعی شناخته می‌شود. قدمت سلسله دراویش ذهبیه را به قرن سوم هجری قمری و به ابومحفوظ معروف بن فیروز کرخی معروف کرخی نسبت می‌دهند. از مشایخ آن می‌توان جنید بغدادی و سری سقطی و احمد غزالی و نجم الدین کبری را نام برد. در فارس، خراسان، آذربایجان، خوزستان و برخی بلاد دیگر، پیروان این سلسله پراکنده‌اند.
سلسله اقطاب ذهبیه
۳- جنید بغدادی
۶- ابوعلی کاتب مصری
۷- ابو القاسم گورکانی
۹- احمد غزالی
۱۱- عماریاسربدلیسی
۱۲- نجم الدین کبری
۱۳- مجدالدین بغدادی
۱۴- رضی الدین علی لالا
۱۵- احمد جوزقانی (گورپانی)
۱۶- نورالدین عبدالرحمن اسفراینی
۱۸- محمود مزدقانی
۲۰- ابو اسحاق ختلانی
۲۱- امیر سید عبدالله برزش آبادی
۲۲- رشید الدین محمد بیدآوازی
۲۳- شاه علی اسفراینی
۲۴- محمد خبوشانی
۲۵- غلامعلی نیشابوری
۲۶- تاج الدین حسین تبادکانی
۲۷- محمد کارندهی (مشهور به پیر پالاندوز)
۲۸- حاتم زراوندی خراسانی
۲۹- محمد علی مؤذن خرسانی
۳۰- رضا زرگر اصفهانی نجیب‌الدین رضا تبریزی
۳۱- علی نقی اصطهباناتی
۳۳- محمد هاشم درویش ذهبی شیرازی
۳۴- سید عبدالنبی شیرازی (شریفی)
۳۵- سید ابوالقاسم راز شیرازی (میرزا بابا)
۳۶- مجدالاشراف|آقاسید جلال الدین محمد (مجد الاشراف) شیرازی)
۳۷- میرزا احمد خوشنویس (عبدالحی مرتضوی)(وحید الاولیا الکاملین)
۳۸- میرزا محمد علی حب حیدر اردبیلی (ابوالفتوح)
۳۹- عبدالحمید گنجویان (میر برنا) (سلام الاولیا)
۴۰- حسین عصاریان (صلاح الدین)
دلیل نام‌گذاری
به اینان کبرویه و رضویه نیز گفته می‌شود. دربارهٔ وجه تسمیه آن گفتند اند به لحاظ علم کیمیا گری دانستن روسای این سلسله آن را ذهبیه نامیده‌اند و می‌گویند روسای این سلسله؛ سالک را مانند طلای بی غش می‌نمایند و تا به این رتبه نرسد اجازه دستگیری به او نمی‌دهند. وجه دیگر آن که در این فرقه سنی وجود نداشته و مشایخ و اولیای آنها امامی مذهب بوده‌اند.[1] شمس الدین محمد بن یحیی لاهیجی مؤلف مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز در آنجا می‌نویسد:[2]
چون سخن به مرکز دایره وجود که کامل وهادی زمانه‌است و سلسله او منجر شد، ذکر سلسله الذهب نمودن که چون زر سرخ از همه غشها پاک است و این فقیر حقیر به محض هدایت الهی دست اعتصام در او زده، به اعلا مراتب کمال که لایق استعداد خود بود رسیده‌است مناسب نمود تا تذکره اولیا باشد (وسپس سلسله خویش را تا معروف کرخی ذکر می‌کند).
فریدالدین عطار نیشابوری هم در کتاب مظهرالعجایب در ذکر شیخ و استاد خود می‌نویسد:[3]
داشت آن یک سلسله کان را ذهب
خاص اهل البیت گویند ای عجب
نظر سید علی قاضی
سید علی قاضی می‌گوید تمام اهل طریقت یا اغلب ان ها حسب خود را به حضرت رضا (علیه السلام) منتهی میسازند و حرفشان بر این است... که در دولت هاشمیه که تقیه کم شد و اول تنفس شیعه بود ان بزرگوار طریقت را که باطن شریعت است راهنما شد و علنا به مسلمین رسانید که راه همین است و ظاهر،و ظاهر ان است و ان مخصوص وجود امیرالمومنین و اولاد کرام او بود و فلان و فلان خبر نداشتند و نامحرم بودند...و گویند حضرت رضا خرقه را به معروف کرخی داد[4]
نظر علامه مجلسی اول درباره ذهبیه
و اقرب طرق به معرفت الهی ،طریقه حقه رضویه ذهبیه معروفه مرتضوی است که طریق تصوف و حقیقتش نیز خوانند و ان عبارت است از تحصیل قرب معرفت رب العالمین به طریق زهد و ریاضت و انقطاع از خلق و مواظبت بر طاعات و عبادات.[5]
پانویس
- خاوری، اسدالله ذهبیه (تصوف علمی، آثار ادبی) تهران: دانشگاه تهران، ۲۰۰۴، چاپ دوم
- لاهیجی، محمد. مفاتیح الاعجازفی شرح گلشن راز با مقدمه کیوان سمیعی. چاپ پنجم انتشارات سعدی ۱۳۷۱
- عطار نیشابوری، فریدالدین. مظهر العجائب" چاپ اول، انتشارات پازینه، ۱۳۸۶
- صفحات من تاریخ الاعلام فی النجف الاشراف جلد 1 صفحه 265 سید علی قاضی طباطبایی.
- مجلسی،محمدتقی،رساله تشویق السالکین.
منابع
- خاوری، اسدالله، ذهبیه تصوف علمی و آثار ادبی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ش.
- دزفولی، حسین، «تحلیلی از تصوف با تأکید بر فرق ذهبیه»، در فصلنامه کتاب نقد، شماره ۳۹، ۱۳۸۵ش.
- رفیعی زابلی، حمیدالله، «فرقه ذهبیه»، در مجله کلام اسلامی، شماره۷۵، پاییز۱۳۸۹ش.
- مادلونگ، فرقه‌های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، ناشر: انتشارات اساطیر، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش.
- پرویزی،شمس الدین،تزکره الاولیا
- پرویزی،شمس الدین،مجلل الانوار یا کشکول سلسله الذهب
- پرویزی،شمس الدین،رساله نوریه
- مجلسی،محمدتقی،رساله تشویق السالکین