سنگ‌نگاره لاخ مزار
سنگ نگاره لاخ مزار مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان تا دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان بیرجند، روستای کوچ واقع شده و این اثر در تاریخ ۹ آبان ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۴۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[1] خط این مجموعه باخط سنگ نگاره‌های کال‌جنگال همسان می‌نماید.
| سنگ‌نگاره لاخ مزار | |
|---|---|
 | |
| نام | سنگ‌نگاره لاخ مزار |
| کشور | ایران |
| استان | استان خراسان جنوبی |
| شهرستان | شهرستان بیرجند |
| بخش | مرکزی |
| اطلاعات اثر | |
| نام محلی | لاخ مزار |
| نام‌های دیگر | چشمه کوچ |
| کاربری | سنگ‌نگاره |
| دیرینگی | دوران پیش از تاریخ ایران باستان |
| دورهٔ ساخت اثر | دوران پیش از تاریخ ایران باستان، دوران‌های تاریخی پس از اسلام |
| مالک فعلی اثر | میراث فرهنگی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۱۴۵ |
| تاریخ ثبت ملی | ۹ آبان ۱۳۷۷ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
مطالعات انجام شده
سنگ نگاره لاخ مزار بیرجند، در مجاورت روستای کوچ و در فاصله ی 29 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند، واقع است. این سنگ نگاره سال 1371 مورد مطالعه قرار گرفته است. این سنگ نگاره با نقش هایی در گروه انسانی، حیوانی و گیاهی و کتیبه هایی شامل خطوط تصویری، پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی، فارسی و عربی و علامت ها و نشانه ها و سمبل هایی از مظاهر طبیعت را شامل می شود. موضوعاتی که تا به حال شناسایی شده اند به 307 مورد می رسد که شامل: 22 مورد نقش انسان، 33 مورد نقش حیوان، 22 مورد نقش گیاه، 35 علامت و نشانه، 4 مورد خط تصویری، 81 مورد کتینه پهلوی اشکانی و ساسانی، 34 مورد کتیبه عربی، 8 مورد کتیبه فارسی ، 67 مورد نقش هایی که ماهیت آن ها هنوز مشخص نیست. در میان انبوه نقش ها به نگاره هایی بر می خوریم که به طور استلیزه و بسیار ساده کشیده شده‌اند .ترسیم اشکالی بدین گونه به اعتقاد باستان شناسان از دوره فرهنگی " سولوتره ان" آغاز گردیده و تا آخر دوره فرهنگی " ماگدالنین" ادامه داشته است. در این گزارش ادیتا خطوط ساده صلیبی شکل و کمانی شکل را انسانهایی دانسته و آن نقوش را که با نقوش انسان های استلسزه لاخ مزار شبیه اند با نقوش روی سنگ در نوادا کالیفرنیا مقایسه و هم زمان دانسته و قدمت آن ها را 5000 سال سال ق.م تا 1800ق.م ذکر کرده است. نوعی دیگر از شکل ها که به شکل شاخه ی وارونه ترسیم شده اند به اعتقاد آقای ادیتا گروهی از انسان ها هستند که در یک خط پشت سرهم ایستاده‌اند . از دیگر نشانه های لاخ مزار که پیشینه ی کهن دارند و ظاهراً هم زمان با نقش انسان های استلیزه ترسیم گردیده اند نقوش گیاهی هستند که آنان نیز به سبک استلیزه و ساده کشیده شده اند. هم زمانی این تصاویر از این جهت با تصاویر انسانی محتمل است که یکی از انسان های استلیزه از شاخه یکی از درختان آویزان نشان داده شده است.
سواستیکا یا چرخ گردون در لاخ مزار
یکی از نقوش لاخ مزار علامت چرخ گردون است .کاربرد سواستیکا یا چرخ گردون در ایران سابقه طولانی دارد اشیای زیادی فهرست آثار تمدنی ایران در سایر مناطق جهان از ایران با نشانه صلیب و صلیب شکسته وجود دارد این نماد در دوره های حاکمیت مزدایی نیز در ایران ادامه داشته است در چند ناحیه ایران از جمله در کردستان و گیلان و خراسان بر دیوارهای سنگی کوهها کنده شده سواستیکا یا چرخ گردون وجود دارد که قدمت آن را به بیش از 7 هزار سال بر آورد کرده اند. یکی از این دیوار نگارها در خراشاد بیرجند در دیواره کوه سنگ‌نگاره لاخ مزار است. حداقل یکی از سواستیکاهای آن سالم مانده است. بر این دیواره شکلهای متعددی کشیده شده که بعضی از آنها در اثر ترسیم های بعدی و یا عمدی تخریب شده است.این نقوش و صدها عتیقه کشف شده در جغرافیای ایران که بر آن چرخ گردن نقش شده نشان می دهد که چرخ گردون نمادی که آیکون خورشید و مظهر چرخه زندگی و خوش شانسی است در ایران کاربرد بسیار کهنی دارد. حتی در خراسان در دوره اسلامی در برخی مناطق ایران و جنوب خراسان بر بازوان کودکان علامتی شبیه به سواستیکا از چوب تاگوک یا داغدان می بسته اندکه برای چشم زخم و سلامتی عنوان می شده است..[2]
جستارهای وابسته
- فهرست آثار ملی ایران
- سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- فهرست آثار تمدنی ایران در سایر جهان
- سواستیکا
منابع
- «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- محمدعجم (۱۳۹۰)، «نقش سواستیکا در گنجینه ها، بتها و فرش ایرانی»، پژوهش‌های ایرانی، ص. ۵ پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک)
مطالعه بیشتر
- Livshits, V. A. "LĀḴ-MAZĀR". Encyclopædia Iranica. Retrieved 2016-04-12.
- "ایرنا - نظر باستانشناس ایرانی درباره کتیبه‌های لاخ مزار بیرجند". خبرگزاری جمهوری اسلامی. Retrieved 2016-04-12.
- لاخ مزار
- محمد تقی راشد محصل کتاب = کتیبه‌های ایران باستان| ناشر =دفترپزوهش‌های فرهنگی، صفحه= 81،تاریخ =1390