صرف فعل دستوری

در زبان‌شناسی، صرف فعل دستوری[1][2] یا هم‌یوغش زبان‌دستوری[3][4] (به انگلیسی: Grammatical Conjugation) ایجاد مشتقات یک فعل از بن آن از طریق تصریف (تغییر شکل بر اساس قواعد دستور زبان) است. صرف فعل ممکن است بر اساس شخص، شمار، جنس، زمان، نمود، وجه، جهت فعل، و/یا دیگر قواعد دستوری نظیر وجه پرسشی، گذرایی، گواه‌نمایی، انضمام و رابط شماری در برخی زبان‌ها، مانند فارسی، فرانسه‌ای، انگلیسی، آلمانی و... باشد.

بخشی از صرف فعل اسپانیایی correr, "دویدن", بن فعل "corr-" است.

نمونه‌ها

زبان‌های هندو-اروپایی معمولاً فعل‌ها را برای چندین دسته زبان‌دستوری در پارادیش‌های پیچیده درمی‌چفتند، اگرچه برخی، مانند انگلیسی، همیوغش را تا گستره بزرگی ساده کرده‌اند.

در زیر همیوغش فعل بودن در زمان کنونی (کرپایه، اگر باشد، و در وجه‌های گزارشی) است، در انگلیسی، آلمانی، ییدی، هلندی، آفریکانس، ایسلندی، فارویی، سویدی، نروژی، لاتوی، بلغاری، سربو-کرواتی، لهی، اسلوونیایی، مغدونی، اوردو یا هندی، پارسی، لاتین، فرانسی، ایتالی، اسپانی، پرتغی، روسی، آلبانیایی، ارمنی، ایری، اوکراینی، یونانی آتیک باستان و یونانی نوین. این معمولا بی‌سامان‌ترین فعل است.

همانندی‌هایی در دیسه‌های همپاسخ فعل ممکن است پنداشته شود.

برخی همیوغش‌ها ممکن است ناکاربرد باشند، مانند thou-دیس (دوم شخص مفرد) انگلیسی یا معنی‌های بردایشی (اضافی) داشته باشند، مانند you-دیس (دوم شخص جمع)، که می‌توانند همچنین برای دوم شخص تکین بایستند یا ناشخصی باشند.

"بودن" در چندین زبان هندو-اروپایی

شاخه	زبان	کرپایه کنونی	گزارشی کنونی
			شخص‌های تکین (مفرد)			شخص‌های بیشال (جمع)
			۱اُم	۲اُم	۳اُم	۱اُم	۲اُم	۳اُم
Germanic	English	be	am	are art^1 be'st^1	is are^10	are
	German	sein	bin	bist	ist	sind	seid	sind
	Yiddish transliterated	זיין zein	בין bin	ביסט bist	איז iz	זענען zenen	זענט zent	זענען zenen
	Dutch	zijn	ben	bent zijt^2	is	zijn
	Afrikaans	wees	is
	Icelandic	vera	er	ert	er	erum	eruð	eru
	Faroese	vera	eri	ert	er	eru
	Norwegian	være^3 vera, vere^4	er
	Danish	være	er
	Swedish	vara	är
Romance	Latin	esse	sum	es	est	sumus	estis	sunt
	Italian	essere	sono	sei	è	siamo	siete	sono
	French	être	suis	es	est	sommes	êtes	sont
	Catalan	ésser	sóc	ets	és	som	sou	són
	Spanish	ser	soy	eres	es	somos	sois	son
	Galician	ser	son	es	é	somos	sodes	son
	Portuguese	ser	sou	és	é	somos	sois	são
	Friulian	jessi	soi	sês	è	sin	sês	son
	Neapolitan	èssere	songo, so	sî	è	simmo	site	songo, so
	Romanian	a fi	sunt	ești	este	suntem	sunteți	sunt
Celtic	Irish	bheith	bím	bíonn		bímid	bíonn
	Welsh (standard form)	bod	rydw	rwyt	mae	rydych	rydyn	maen
Greek	Ancient^5 transliterated	εἶναι eînai	εἰμί eimí	εἶ eî	ἐστί estí	ἐσμέν esmén	ἐστέ esté	εἰσί eisí
	Modern transliterated	όντας^6 óntas	είμαι eímai	είσαι eísai	είναι eínai	είμαστε eímaste	είσ(ασ)τε eís(as)te	είναι eínai
Albanian		me qenë	jam	je	është	jemi	jeni	janë
Armenian	Western transliterated	ըլլալ ĕllal	Եմ em	ես es	է ē	ենք enk‘	էք ēk‘	են en
	Eastern transliterated	լինել linel	Եմ em	ես es	է ē	ենք enk‘	եք ek‘	են en
Slavic	Czech	být	jsem	jsi	je	jsme	jste	jsou
	Slovak	byť	som	si	je	sme	ste	sú
	Polish	być	jestem	jesteś	jest	jesteśmy	jesteście	są
	Russian transliterated	быть byt	есмь^10 yesm'	еси yesi	есть yest'	есмы yesmy	есте yeste	суть sut'
	Ukrainian transliterated	бути buty	є ye
	Serbo-Croatian strong	biti	jesam	jesi	jest(e)	jesmo	jeste	jesu
	Serbo-Croatian clitic	none	sam	si	je	smo	ste	su
	Slovenian	biti	sem	si	je	smo	ste	so
Bulgarian transliterated	none	съм săm	си si	е e	сме sme	сте ste	са să
Macedonian transliterated	none	сум sum	си si	е e	сме sme	сте ste	се se
Baltic	Latvian	būt	esmu	esi	ir	esam	esat	ir
	Lithuanian	būti	esu	esi	yra	esame	esate	yra
Indo-Iranian	Persian transliterated	بودن budan	ام æm	ای ei	(است (ا æst (æ)^9	ایم eem	(اید (این eed (spoken: een)	(اند (ان and (spoken: an)
	Sanskrit transliterated	अस्ति asti	अस्मि asmi	असि asi	अस्ति asti	स्मः smah	स्थ stha	सन्ति santi
	Hindustani Devanagari Script Perso-Arabic Script transliterated	होना ہونا honā	हूँ ہوں hūm̥	है ہے hɜ		हैं ہیں hɜm̥	हो ہو ho	हैं ہیں hɜm̥
	Marathi transliterated	असणे asṇe	आहे āhe	आहेस āhes	आहे āhe	आहोत āhot	आहात āhāt	आहेत āhet
	Gujarati transliterated	હોવું hovũ	છું chhũ	છે chhe		છીએ chhīe	છો chho	છે chhe
	Bengali transliterated	হওয়া hôoā	হই hoi	হও^11 hôo	হয়^11 hôy	হই hoi	হও^11 hôo	হয়^11 hôy
	Assamese transliterated	হোৱা hüa	হওঁ hoü̃	হোৱা hüa	হয় hoy	হওঁ hoü̃	হোৱা hüa	হয় hoy

¹ Archaic, poetical; used only with the pronoun 'thou'.

² In Flemish dialects.

³ In the bokmål written standard.

⁴ In the nynorsk written standard. vera and vere are both alternate forms.

⁵ Attic.

⁶ 'eínai' is only used as a noun ("being, existence").

⁷ Ptc: qenë.

⁸ In the Tosk and Geg dialects, respectively.

⁹ Existential: هست (hæst) has another meaning. Usage of (æ) is considered to be colloquial, now. See, Indo-European copula

¹⁰ With the Singular they 3rd person pronoun.

¹¹ Bengali verbs are further conjugated according to formality. There are three verb forms for 2nd person pronouns: হও (hôo, familiar), হোস (hoś, very familiar) and হন (hôn, polite). Also two forms for 3rd person pronouns: হয় (hôy, familiar) and হন (hôn, polite). Plural verb forms are exact same as singular.

منابع

1. "conjugation". واژه‌نامه‌های آکسفورد (وبگاه). انتشارات دانشگاه آکسفورد. Retrieved 2016-01-26.
2. مریم-وبستر conjugation
3. «An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics - 1». dictionary.obspm.fr. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۰۲.
4. «An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics - 1». dictionary.obspm.fr. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۰۲.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Grammatical conjugation». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۱۷.