فوکه-وولف اف‌و ۱۸۹

فوکه-وولف اف‌و ۱۸۹ اوهو ("شاه‌بوف") یک هواگرد تک‌باله دو موتوره سه سرنشین با دم دوگانه از نوع شناسایی و ارتباطی ساخت شرکت فوکه-وولف در دهه ۱۹۳۰ میلادی در آلمان بود. این هواگرد نخستین پروازش را در سال ۱۹۳۸ انجام و تا سال ۱۹۴۴ به خدمت خود ادامه داد.

فوکه-وولف اف‌و ۱۸۹ "شاه‌بوف"
کاربری	هواگرد شناسایی بمب‌افکن سبک هواگرد تهاجمی هواگرد ارتباطی
کشور سازنده	آلمان
تولیدکننده	فوکه-وولف
طراح	کورت تانک
نخستین پرواز	۱۶ ژوئیه ۱۹۳۸
معرفی‌شده در	اوت ۱۹۴۱
بازنشستگی	۱۹۴۵
کاربر اصلی	لوفتوافه نیروی هوایی بلغارستان نیروی هوایی سلطنتی مجارستان نیروی هوایی سلطنتی رومانی نیروی هوایی اسلواکی
تعداد ساخته‌شده	۸۶۴ فروند شامل ۱۶ پیش‌نمونه

طراحی و توسعه

در ماه فوریه[1] سال ۱۹۳۷ وزارت هوانوردی رایش سوم درخواستی را برای یک هواگرد شناسایی سه سرنشین با برد کوتاه و میدان دید مناسب جهت جایگزینی هنشل اچ‌اس ۱۲۶ صادر کرد. توانی در حدود ۸۵۰ تا ۹۰۰ اسب بخار برای این هواگرد مشخص گردید.

این مشخصات برای دو شرکت آرادو و فوکه-وولف ارسال شد.

طراحی آرادو تحت عنوان آر ۱۹۸ که در ابتدا به عنوان گزینه مورد نظر وزارت هوانوردی شناخته می‌شد، یک هواگرد تک موتوره تک‌باله بال بالا با طراحی نسبتاً سنتی بود. با این حال این هواگرد عملکرد ضعیفی از خود نشان داد.[1]

اف‌و ۱۸۹ با طراحی کورت تانک، طراح ارشد فوکه-وولف، یک هواگرد با دم دوگانه (twin-boom) و دو موتور آرگوس آاس ۴۱۰ به جای پیکربندی مورد انتظار تک موتوره بود. شکل دو دم به دلیل بازکردن فضا و اجازه به طراحان برای استفاده از هر نوع اتاقک مورد نظر بود.[2] یک محفظه سوخت ۱۱۰ لیتری درون هر یک از این دم‌ها و پشت هر یک از چرخ‌ها قرار داشت.[3] اتاقک صیقل خورده سرنشینان در مرکز این هواگرد قرار داشت و همانند بمب افکن‌های متوسط آلمانی تولید شده پس از سال ۱۹۳۸، دارای شیشه جلویی یک پارچه بود. این شیشه دید گسترده و همه‌جانبه ای به خدمه می‌بخشید.[4]

با این حال شرکت بلوم اُن فوس نیز با سرمایه‌گذاری خصوصی مدلی رادیکال تر پیشنهاد کرد. این هواگرد بی‌فا ۱۴۱ با پیکربندی نامتقارن منحصر به فرد با طراحی دکتر ریچارد وگت بود. در این هواگرد اتاقک سرنشینان برای ایجاد دید بهتر در جانب راستی موتور قرار داشت.[1]

سفارش سه پیش‌نمونه برای هر یک از طراحی‌های آرادو و فوکه-وولف در آوریل سال ۱۹۳۷ ارسال شد. پیش‌نمونه اول فوکه-وولف (وی-۱) نخستین بار در ماه ژوئیه سال ۱۹۳۸ به پرواز درآمد. پیش‌نمونه دوم (وی-۲) به عنوان نخستین پیش‌نمونه با تسلیحات تهاجمی[1] مجهز به دو مسلسل ام‌گه ۱۷ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در ابتدای بال‌ها، یک مسلسل ام‌گه ۱۷ در جلوی اتاقک و دو مسلسل دیگر ام‌گه ۱۷ در جایگاه تدافعی بود. پیش‌نمونه سوم (وی-۳) به صورت غیر مسلح[5] دارای ملخ خودکار با زاویه تنظیم شونده و موتور نهایی آرگوس اِی‌اس ۴۱۰ بود.[1] موفقیت این سه پیش‌نمونه به صدور درخواستی برای چهار پیش‌نمونه دیگر انجامید.[1] پیش‌نمونه چهارم (وی-۴) با تغییراتی در موتور و ارابه فرود و حذف مسلسل جلوی اتاقک همراه بود.[1] از این پیش‌نمونه برای آزمایش ایجاد دیواره دود استفاده گردید.[1] پیش‌نمونه پنجم (وی-۵) به عنوان هواگرد آموزشی، پیش‌نمونه ششم (وی-۶) به عنوان هواگرد زره پوش تهاجمی و پیش‌نمونه هفتم (وی-۷) به عنوان هواگرد آب‌نشین طراحی شدند.[1]

اف‌و ۱۸۹ در طراحی تسلیحات تدافعی خود از یک شکل نوآورانه برای اسلحه پسین هواگرد با طراحی شرکت ایکاریا استفاده کرد. این برجک مخروطی چرخنده به صورت دستی با جایگیری در پشت هواگرد دارای ساختار فلزی بوده و قابلیت جایگیری یک یا دو مسلسل تدافعی در بخش دایره ای پیشین خود را داشت. مسلسل دیگری نیز در سقف هواگرد تعبیه شده بود.

اف‌و ۱۸۹ به صورت عمده در کارخانه فوکه-وولف در برمن و در کارخانه‌هایی در فرانسه و چکسلواکی تحت اشغال آلمان تولید شد. در مجموع ۸۶۴ فروند از انواع مختلف این هواگرد تا ماه اوت سال ۱۹۴۴ تولید گردید.[5] البته تولید اف‌و ۱۸۹ در برمن و چکسلواکی در سال ۱۹۴۳ متوقف شده بود و تنها در فرانسه تا سال ۱۹۴۴ ادامه پیدا کرد.[3]

تاریخچه عملیاتی

بهار سال ۱۹۴۰ فوکه-وولف سفارش تولید ۱۰ فروند مدل اِی-۰ و ۲۰ فروند مدل اِی-۱ از هواگرد اف‌و ۱۸۹ را به عنوان پیش تولید دریافت کرد.[1] مدل اِی-۱ دارای دو مسلسل ثابت ام‌گه ۱۷ در بال‌ها و دو مسلسل تدافعی متحرک ام‌گه ۱۵ بود. چهار بمب ۷۵ کیلوگرمی و یک دوربین هوایی نیز روی آن نصب گردید.[1]

با این وجود تحویل گسترده هواگردهای تولید شده تنها از اواخر سال ۱۹۴۲ آغاز شد.[1] اف‌و ۱۸۹ دومین هواگرد با ساختار دو دم در نیروی هوایی آلمان نازی به حساب می‌آمد.[6]

اف‌و ۱۸۹ با لقب چشم پرنده ارتش آلمان، به عنوان موفق‌ترین هواگرد شناسایی کوتاه برد آلمان در طول جنگ جهانی دوم[1] در سال ۱۹۴۰[4] وارد خدمت در نیروی هوایی این کشور شد و با موفقیت به شکل گسترده در جبهه شرقی مورد استفاده قرار گرفت. خنک شدن موتور این هواگرد با هوا در مناطق سردسیر شرقی کمک قابل ملاحظه به آن‌ها کرد.[1] با توجه به فعالیت در مناطق سردسیر پیشبینی‌های لازم برای گرم کردن اتاقک به شکل مناسب صورت گرفته بود.[5] اف‌و ۱۸۹ که عموماً نقش هواگرد شناسایی را بر عهده داشت،[4] با پرواز بر فراز مناطق وسیع مسطح اوکراین و بلاروس اطلاعات دقیقی از موقعیت نیروی‌های دشمن برای توپخانه خودی فراهم می‌نمود.[4] یکی از موثرترین عوامل موفقیت اف‌و ۱۸۹ برتری هوایی نیروهای آلمانی در اوایل جنگ به کمک سایر هواگردها بود.[1]

این هواگرد توسط نیروهای شوروی " راما " ("قالب" به زبانهای روسی، اوکراینی و لهستانی) لقب گرفت که اشاره ای به شکل متمایز بخش دم و تثبیت کننده‌های آن داشت که شکل ظاهری آن را چهارگوش می‌کرد. با وجود سرعت کم و ظاهر شکننده، قابلیت مانور بالای اف‌و ۱۸۹ آن را به هدفی دشوار برای جنگنده‌های شوروی تبدیل کرده بود. در هنگام هدف قرار گرفتن، با توجه به وزن سبک[4] این هواگرد اغلب با پرواز به شکل دایره ای با شعاع کم جنگنده‌های دشمن را که نمی‌توانستند با آن سرعت دور بزنند، را جا می‌گذاشت. به هر حال در صورت اصابت تیرهای دشمن به اف‌و ۱۸۹ با داشتن زرهی سبک، بدنه تاب آوری کمی در مقابل آن‌ها نشان می‌داد.[4] گفته شده‌است در برخی موارد با وجود آسیب شدید به قطعات بدنه مخلف از جمله بخش دم این این هواگردها توانسته‌اند خود را به پایگاه بازگرداند[2] یا حتی با یک موتور به پرواز ادامه دهد.[5]

نیروی هوایی آلمان نازی از اواخر سال ۱۹۴۴ با از دست دادن برتری هوایی[1] مجبور شد هواگردهای اف‌و ۱۸۹ را به عملیات‌های شبانه شناسایی بگمارد یا از آن‌ها به عنوان هواگرد آموزشی استفاده کند.[1] حتی گاهی از آن برای حمل زخمی‌ها نیز استفاده شد.[2] این هواگردها معمولاً فاقد مسلسل پشتی مدل اصلی بودند. تعداد کمی از هواگردهای اف‌و ۱۸۹ در نقش جنگنده شبانه نیز در هفته‌های پایانی جنگ جهانی دوم استفاده شدند. در قالب این وظیفه تجهیزات شناسایی این هواگردها حذف و با رادار و توپ خودکار جایگزین گردیدند. کمبود شدید سوخت و برتری هوایی دشمن در منطقه عملیاتی این هواگردها (عمدتاً برلین) در ماه‌های آخر جنگ بدین معنی بود که تنها تعداد اندکی پیروزی هوایی نصیب آن‌ها شد.

چند فروند از این هواگردها با افزوده شدن تجهیزات لازم از جمله فیلتر تصفیه هوا از شن در عملیات‌های نیروهای آلمانی در صحراهای شمال آفریقا مشارکت کردند.[3] تعدادی نیز به عنوان هواگرد حمل و نقل ویژه برای برخی مقامات از جمله فیلدمارشال آلبرت کسرلینگ و ژنرال هانس یشونک دو تن از فرماندهان نیروی هوایی به کار رفتند.[3]

تعدادی از این هواگردها نیز به کشورهای متحد آلمان از جمله فنلاند، بلغارستان، اسلواکی (۳۴ فروند[5])، مجارستان و رومانی صادر گردیدند. نیروی هوایی نروژ نیز پس از پایان جنگ از هواگردهای اف‌و ۱۸۹ آلمانی باقیمانده پس از عقب‌نشینی این کشور از نروژ استفاده نمود.[4]

بیست هواگرد اف‌و ۱۸۹ که فوریه سال ۱۹۳۹ در اختیار نیروی هوایی فنلاند قرار گرفتند تغییراتی به خود دیدند.[5] این تغییرات شامل مخزن سوخت خود مسدودگر بود که در صورت اصابت تیر دشمن منفجر نشود.[5] همچنین اتاقک به گونه ای اصلاح شد که ناوبر و خلبان در کنار یکدیگر می‌نشستند.[5] برای کاهش وزن جایگاه تیربارچی پشت کاملاً حذف شد و به جای آن چند بمب دیگر اضافه گردید.[5] با افزایش تنش بین فنلاند و شوروی قراردادی برای خرید چند فروند دیگر از این هواگردها امضا شد که با انعقاد پیمان مولوتوف-ریبنتروپ بین نازی‌ها و شوروی، از طرف آلمان لغو شد.[5]

انواع

نسخه اصلی هواگرد شناسایی اف‌و ۱۸۹اِی بود که عمدتاً در دو نوع اِی-۱ و اِی-۲ تولید گردید. همه این هواگرد بجز تعدادی دارای دو موتور آرگوس اِی‌اس ۴۱۰ با توان ۴۶۰ اسب بخار بودند.

• اف‌و ۱۸۹ اِی-۰: ده هواگرد پیش تولید برای مرحله آزمایش
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۱: نسخه تولید اولیه، مسلح به دو مسلسل متحرک تدافعی ام‌گه ۱۵ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در پشت هواگرد، دو مسلسل ثابت ام‌گه ۱۷ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در بخش ابتدایی بال‌ها و چهار بمب ۵۰ کیلوگرمی در زیر بال‌ها. با قابلیت حمل یک دوربین هوایی آر بی ۲۰/۳۰ یا یک دوربین هوایی آر بی ۵۰/۳۰
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۱ تروپ: نسخه گرمسیری اف‌و ۱۸۹ اِی-۱ برای علمیات در شمال آفریقا و حوزه مدیترانه،[5] مجهز به فیلترهای ورودی هوا و تجهیزات بقا

نمای نزدیک از یک مسلسل دوقلوی قابل چرخش

• اف‌و ۱۸۹ اِی-۱/او۲: نسخه حمل و نقل ویژه بر پایه اف‌و ۱۸۹ اِی-۱
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۱/او۳: نسخه حمل و نقل ویژه بر پایه اف‌و ۱۸۹ اِی-۱
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۲: جایگزینی مسلسل‌های متحرک ام‌گه ۱۵ با یک مسلسل‌های متحرک دو لوله ام‌گه ۸۱زد با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۳: نسخه مناطق گرمسیری اف‌و ۱۸۹ اِی-۲، مجهز به فیلترهای ورودی هوا و تجهیزات بقا
• اف‌و ۱۸۹ اِی-۴: نسخه شناسایی در ارتفاع پایین[1] و هواگرد تهاجمی سبک، مسلح به دو توپ خودکار ام‌گه ۱۵۱/۲۰ با کالیبر ۲۰ میلی‌متر در ابتدای هر بال، مجهز به زره محافظ برای قسمت زیرین بدنه، موتورها و مخازن سوخت

اف‌و ۱۸۹ بی هواگرد آموزشی پنج سرنشین - ۱۳ فروند

• اف‌و ۱۸۹ بی-۰: سه هواگرد پیش تولید مجهز به تجهیزات بی‌سیم[1]
• اف‌و ۱۸۹ بی-۱: هواگرد آموزشی پنج سرنشین - ده فروند

اف‌و ۱۸۹ سی: هواگرد تهاجمی زره پوش از نوع پشتیبانی هوایی نزدیکبا دو سرنشین و زره تقویت شده زیرین و مسلح به دو توپ خودکار ثابت ام‌گه اف‌اف با کالیبر ۲۰ میلی‌متر و چهار مسلسل ثابت ام‌گه ۱۷ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر و یک مسلسل تدافعی دو لوله متحرک ام‌گه ۸۱زد با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر با موتور آرگوس اِی‌اس ۴۱۰ اِی-۱[1] - دو پیش‌نمونه

اف‌و ۱۸۹ دی: طرح پیشنهادی هواگرد آموزشی آب‌نشین - بدون تولید

اف‌و ۱۸۹ ای: مجهز به موتورهای شعاعی ژنوم-رون ۱۴ام ساخت فرانسه[3] با توان ۷۰۰ اسب بخار

اف‌و ۱۸۹ اف-۱: بر پایه اف‌و ۱۸۹ اِی-۱، مجهز به دو موتور آرگوس اِی‌اس ۴۱۱ با توان ۵۹۰ اسب بخار

اف‌و ۱۸۹ اف-۲: مجهز به ارابه فرود الکتریکی، ظرفیت سوخت و زره بیشتر، با دو موتور آرگوس اِی‌اس ۴۱۱ با توان ۵۹۰ اسب بخار

اف‌و ۱۸۹ جی: طرح پیشنهادی با دو موتور آرگوس اِی‌اس ۴۰۲ با توان ۹۵۰ اسب بخار - بدون تولید[1]

کاربران

 آلمان

• لوفتوافه

 بلغارستان

• نیروی هوایی بلغارستان

 مجارستان

• نیروی هوایی سلطنتی مجارستان

 نروژ

• نیروی هوایی سلطنتی نروژ (پس از جنگ)

 رومانی

• نیروی هوایی سلطنتی رومانی

 اسلواکی

• نیروی هوایی اسلواکی (در جانب آلمان نازی)
• نیروی هوایی شورشی اسلواکی (در جانب متفقین)

مشخصات فنی (اف‌و ۱۸۹ اِی-۱)

مشخصات عمومی

• خدمه: ۳ نفر (خلبان و دو تیربارچی)
• طول: ۱۱٫۹ متر
• طول بال: ۱۸٫۴ متر
• ارتفاع: ۳٫۱ متر
• مساحت بال: ۳۸ متر مربع
• وزن خالی: ۲۶۹۰ کیلوگرم
• وزن بارگزاری شده: ۳۹۵۰ کیلوگرم
• نیرومحرکه: دو موتور پیستونی ۱۲ سیلندر آرگوس اِی‌اس ۴۱۰ای-۱ خنک شونده با هوا: هر یک ۴۶۰ اسب بخار (۳۴۰ کیلووات)
• ملخ: دو تیغه با زاویه تنظیم شونده

عملکرد

• حداکثر سرعت: ۳۴۴ کیلومتر بر ساعت در ۲۵۰۰ متری
• پایاسیر: ۳۱۷ کیلومتر بر ساعت
• سرعت فرود: ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت
• برد: ۹۴۰ کیلومتر
• حداکثر ارتفاع: ۷۰۰۰ متر
• سرعت صعود: ۵٫۱۷ متر بر ثانیه، ۴۸۵ متر بر دقیقه،[6] ۴۰۰۰ متر در ۸ دقیقه و ۱۸ ثانیه

تسلیحات

• دو مسلسل ثابت ام‌گه ۱۷ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در ابتدای بال‌ها
• یک مسلسل متحرک ام‌گه ۱۵ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در سقف هواگرد شلیک کننده رو به عقب
• یک مسلسل متحرک ام‌گه ۱۵ با کالیبر ۷٫۹۲ میلی‌متر در پشت هواگرد
• ۴ بمب ۵۰ کیلوگرمی

منابع

1. http://www.historyofwar.org/articles/weapons_focke-wulf_Fw_189_Uhu.html
2. http://www.aircraftaces.com/fw-189.htm
3. https://www.ecured.cu/Focke-Wulf_Fw_189
4. https://www.warhistoryonline.com/instant-articles/the-strange-looking-fw-189-the-flying-eye-of-the-third-reich-in-pictures.html
5. http://all-aero.com/index.php/contactus/45-planes-d-e-f/3792-focke-wulf-fw-189-uhu
6. https://germanwarmachine.com/weapons-technology/aircraft/focke-wulf-fw-189