محمدتقی رازی
محمدتقی رازی اصفهانی، شیخ رازی یا محمدتقی ایوانکی معروف به صاحب حاشیه، سر سلسلهٔ خاندان نجفی اصفهانی است. صاحب کتاب هدایه المسترشدین است که به صاحب حاشیه نیز معروف است. در بین سال‌های (۱۱۸۷–۱۱۸۵ هـ. ق) در شهرستان ایوانکی به دنیا آمد. وی سر سلسله خاندان مسجد شاهیان بوده که در حدود سال (۱۲۲۰ هـ. ق) به اصفهان آمده و آن جا را برای سکونت دائمی خود انتخاب کرده‌است. محمد حسین اصفهانی ایوانکی صاحب کتاب فصول (کتابی پر اهمیت در علم اصول)، برادر وی بوده است. [1]
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | محمدتقی رازی اصفهانی |
| لقب | صاحب حاشیه |
| تاریخ تولد | بین سال‌های (۱۱۸۷ ـ ۱۱۸۵ هـ. ق) |
| زادگاه | ایوانکی ایران |
| محل زندگی | اصفهان |
| تاریخ مرگ | جمعه نیمه شوال سال (۱۲۴۸ هـ. ق) |
| شهر مرگ | اصفهان |
| مدفن | تخت فولاد تکیه مادر شاهزاده |
| اطلاعات آموزشی | |
| شاگردان | میرزای شیرازی ملاهادی سبزواری سید محمد باقر روضاتی خوانساری محمد حسین اصفهانی (صاحب کتاب فصول) محمد باقر نجفی ملا محمد صادق مجتهد قمی و... |
| تالیفات | هدایة المسترشدین فی شرح اصول معالم الدین |
خانواده
وی برادر محمد حسین حائری اصفهانی معروف به صاحب فصول و داماد جعفر کاشف الغطا است. وی با یکی از دختران کاشف الغطا به نام نسمه خاتون (متوفای حدود ۱۲۹۵ هـ. ق) ازدواج نموده است. محمدباقر نجفی اصفهانی حاصل این ازدواج است.[2] فرزندان محمدباقر نجفی اصفهانی عبارتند از:
- آقا نجفی اصفهانی (صاحب فقه امامیه و اشارات الایمانیه)
- محمد حسین نجفی (صاحب تفسیر مجدالبیان)
- محمد علی نجفی (معروف به ثقةالاسلام)
- نورالله نجفی اصفهانی (صاحب کتاب مقیم و مسافر)
- جمال الدین نجفی
- اسماعیل نجفی[3]
استادان
- محمدباقر وحیدبهبهانی
- جعفر کاشف‌الغطا
- سید محمد مهدی بحرالعلوم
- سید علی طباطبایی حائری (صاحب ریاض)
- سید محسن اعرجی کاظمی[4]
حوزه علمیه اصفهان
قرن سیزدهم هجری یکی از درخشان‌ترین دوره‌های علمی شهر تاریخی اصفهان است. در ربع اول این قرن یکی از چهره‌های درخشان علم و دانش و بزرگان از مجتهدان که به اصفهان مهاجرت نموده و این شهر را وطن خود قرار داده و به تأسیس حوزه علمیه پرداخته است، محمدتقی رازی نجفی اصفهانی است. تعداد شرکت کنندگان در درس محمدتقی رازی را تا چهار صد نفر نوشته‌اند. [5] که با توجه به جمعیت اصفهان در آن روز و اهل علم و حوزه موجود در آن وقت و معاصر بودن رازی با «سید محمدباقر شفتی» که ریاست آن زمان اصفهان با او بوده، می‌توان گفت تقریباً تمام طلاب مستعد و فاضل و درس خوان اصفهان در درس وی حاضر می‌شده‌اند و اولین حوزه درس در آن زمان متعلق به او بوده‌است.[6] عباس قمی در مورد درس وی می‌نویسد:[7]
- «... در اصفهان سکنی نمود، فضلا در درس او اجتماع کردند، مجلس درسش مجمع فضلا گردید.»
شاگردان
- ملا هادی سبزواری.
- شیخ فضل‌الله نوری.
- سید محمدباقر خوانساری[8]
- احمد خوانساری.
- محمد تقی گلپایگانی.
- سید محمد صادق موسوی خوانساری چهار سوقی.
- محمد تقی هروی اصفهانی حائری.
- سید محمد حسن مجتهد موسوی.
- سید حسن مدرس مطلق.
- حسن رضوی مشهدی.
- میرزای شیرازی
- حسین ورنامخواستی لنجانی اصفهانی.
- حسین‌علی تویسرکانی
- محمد مهدی کرمانشاهی.
- داوود خراسانی اصفهانی.
- زین‌العابدین گلپایگانی.
- محمد صادق قمی.
- عبدالجواد تونی
- علی قزوینی زنجانی.
- فتح الله شاردی قزوینی.
- سید محمد صادق خاتون آبادی
- مهدی کجوری شیرازی.
- هدایت الله ابرسجی شاهرودی خراسانی.
- محمد حسین اصفهانی حائری.
- عبدالعلی نحوی هرندی
- محمد تهرانی.
تالیفات
- هدایةالمسترشدین فی شرح اصول معالم الدین
- تبصره الفقهاء
- رساله‌ای در عدم تفطیر توتون
- رساله‌ای در فساد شرط ضمن عقد.
- رساله صلاتیه
- رساله در حجیت مظنه
- رساله عملیه، فارسی
- رساله‌ای در بحث دوران امر بین اقل و اکثر در علم اصول[9]
جایگاه علمی
آنچه می‌توان به قطع و یقین گفت این است که: علامه محقق و فقیه و اصولی مدقق محمد تقی رازی نجفی اصفهانی از عالمان محقق مکتب امامیه است و در فقه و علم اصول صاحب آرا و افکار مشهوری است که اصولی‌ها و فقیهان بعد از او پیوسته پیرامون افکار و اقوال او به بحث و تحقیق پرداخته و از آن‌ها متأثر گردیده‌اند. صاحب روضات الجنات که از شاگردان وی است دربارهٔ او می‌نویسد:
شیخ از برترین علمای عصر خویش در فقه و اصول بود؛ بلکه نسبت به سایرین از دید و نظر بالاتری در علوم معقول و منقول برخوردار بود[10]
شاهد بر این مدعا آثاری است که از رازی باقی‌مانده است که در این میان می‌توان به کتاب «هدایةالمسترشدین» اشاره کرد. این کتاب در اصول فقه نگارش یافته و از مهم‌ترین کتاب‌های اصول بین متأخرین است و همواره مورد نظر و عنایت دانشمندان بوده‌است و احاطه و تحقیقات عمیق و افکار بلند شیخ در این کتاب به خوبی پیداست. آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌نویسد:
... این کتاب (هدایةالمسترشدین) بر احاطه شیخ و تبحر و تحقیق ایشان در علم اصول حکایت می‌کند و همیشه آرا و نظریات شیخ مورد بحث و گفتگوی افاضل از حوزویان بوده است.[11]
درگذشت
رازی در روز جمعه نیمه شوال سال (۱۲۴۸ هـ. ق) در سن حدود شصت سالگی در شهر اصفهان درگذشت. عباس قمی می‌نویسد:
در روضات الجنات، ص ۱۳۱ آمده است که سیدمحمدباقر شفتی بر پیکر او نماز خواندند. وی در تخت فولاد در بقعه وسط تکیه مادر شاهزاده به خاک سپرده شد.[13]
جستارهای وابسته
| شیخ جعفر کاشف‌الغطا | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ؟ | محمدتقی رازی نجفی اصفهانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سید صدرالدین عاملی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زمزم بیگم | محمدباقر نجفی اصفهانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| آقا نجفی اصفهانی | نورالله نجفی اصفهانی | محمدحسین نجفی اصفهانی | جمال‌الدین نجفی اصفهانی | اسماعیل نجفی اصفهانی | محمدعلی نجفی اصفهانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| موسی نجفی | محمدرضا نجفی اصفهانی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
منابع
- هادی نجفی، قبیله عالمان دین، ص ۱۴.
- رجال اصفهان در علم و عرفان و ادب و هنر، دکتر سید محمد باقر کتابی ج۱، ص ۹۶، ۱۳۷۵
- رحیم قاسمی، گلشن اهل سلوک، 1385، ص66
- مصلح الدین مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، جلد اول، 1384، ص 409
- طبقات اعلام الشیعه (الکرام البرره) ج۱، ص ۲۱۵ به نقل از تکمله أمل الآمل. اگر چه سید محمدباقر خوانساری که خود از شاگردان بنام او بوده می‌نویسد: مجلس درسش مشحون از علما و فقها بود و بالغ بر سیصد نفر از علماء در مجلس درسش حضور می‌یافتند.
- سید محمدباقر خوانساری، روضات الجنات ج۲، ص۱۲۴.
- شیخ عباس قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص ۴۳۵.
- رحیم قاسمی، گلشن اهل سلوک، 1385، صفحات 49 الی 58
- هادی نجفی، قبیله عالمان دین، ص25
- محمد باقر چهارسوقی، روضات الجنات، ج۲، ص ۱۳۱.
- آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، (الکرام البرر)، ج۱، ص ۲۱۵.
- شیخ عباس قمی، فوائد الرضویه، ص ۴۳۵
- سیدمصلح الدین مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، جلد اول، 1384، ص 410