محمد نادر شاه
محمد نادرشاه پادشاه افغانستان که در ۲۱ فروردین ۱۲۶۲ برابر با ۹ آوریل ۱۸۸۳) در دهرا دون (به هندی देहरादून، به انگلیسی Dehradun) هندوستان به دنیا آمد و در سال ۱۹۲۹ به سلطنت افغانستان رسید.
| محمد نادر شاه | |
|---|---|
| امیر افغانستان، | |
 محمد نادر شاه | |
| پیشین | حبیب‌الله کلکانی |
| جانشین | محمدظاهرشاه |
| زاده | ۲۱ فروردین ۱۲۶۲ ۹ آوریل ۱۸۸۳ (میلادی) دهرا دون، هندوستان |
| درگذشته | ۱۷ عقرب (آبان) ۱۳۱۲ ۸ نوامبر ۱۹۳۳ کابل، افغانستان |
| فرزند(ان) | محمدظاهرشاه |
| دودمان | سلسله بارکزایی |
| دین و مذهب | اسلام سنی |
زندگی
نادرشاه (پدر ظاهر شاه آخرین شاه افغانستان)، پسر محمد یوسف‌خان برادر دوست‌محمدخان امیر پیشین افغانستان بود و پیش از رسیدن به سلطنت نادرخان نامیده می‌شد. در بیست و نه سالگی به خدمت قشون درآمد و در ۱۹۰۷م. به درجهٔ جنرالی رسید. در سومین جنگ انگلیس و افغان، به هند حمله کرد و تال را گرفت و به‌عنوان نجات‌بخش افغانستان شهرت یافت، و وقتی که صلح برقرار شد به وزارت جنگ رسید. در سال ۱۹۲۴ وزیر مختار افغانستان در پاریس گردید. در سال ۱۹۲۶ نادر خان شغل سیاسی خود را ترک گفت و مدتی در نیس گذراند، نادر کابل را تسخیر کرد و حکم اعدام حبیب‌الله و یارانش را صادر کرد که به تاریخ ۲۱ میزان (مهر) ۱۳۰۸ ه.ش (۱۳ اکتبر ۱۹۲۹) توسط قوای نادری تیر باران و پسان‌تر به دار آویخته شدند. البته حبیب‌الله کلکانی به حرمت قرآنی که محمدنادر امضا و مهر کرده بود و تعهد که او را نمی‌کشد و با ارسال این قرآن به کوهدامن، تن تسلیم شدن داد.
محمد نادر خان در ۲۳ میزان (مهر) ۱۳۰۸ خورشیدی در قصر سلام‌خانهٔ کابل در برابر اعیان و سران قبایل اعلام کرد که برای انتخاب پادشاه نو، باید لویه جرگه (شورای بزرگ) تشکیل شود؛ اما سران قبایل تشکیل لویه جرگه را لازم ندیدند و به پادشاهی او سر فرود آوردند. نادر خان رأی این مجمع را پذیرفته و در ۱۵ اکتبر ۱۹۲۹ م. به‌عنوان نادرشاه به تخت پادشاهی افغانستان نشست.
محمد نادرشاه چون قدرت را به دست گرفت، اصلاحات و نظامنامه‌های دورهٔ امان‌الله شاه را به کنار نهاد و محاکم را دوباره به عالمان دین سپرد؛ زنان را نیز به رعایت حجاب مکلف ساخت. در دورهٔ او ارتش منظمی بنیاد نهاده شد و با تأسیس دانشکدهٔ پزشکی هستهٔ اصلی نخستین دانشگاه کشور ایجاد گردید. در میزان (مهر) ۱۳۰۹ / سپتامبر ۱۹۳۰ لویه جرگه تشکیل شد که افزون‌بر تأیید پادشاهی محمد نادر خان ۱۵۰ تن از اعضای همان جرگه را به نام شورای ملی برای تصویب قانون اساسی جدید برگزید. قانون اساسی نو با استفاده از قوانین اساسی ایران و ترکیه و نظامنامهٔ پیشین تدوین شده بود، به ظاهر نظام پادشاهی مشروطه را در کشور به رسمیت می‌شناخت، اما در واقع قدرت را میان شاه و عالمان دین تقسیم می‌کرد. پس از آن مجلس اعیان مرکب از ۲۷ نمایندهٔ منتخب شاه تأسیس شد.
محمد نادرشاه برای مطبوعات ارزش خاصی قائل بود و هر آنچه در دورهٔ او به طبع رسیده است از نظر خودش یا گماشتگانش دیده و سانسور شده است. غبار در جلد دوم تاریخ خود می‌نویسد که نادر شخصاً روزنامهٔ اصلاح را پیش از چاپ می‌خواند و مطالب را سانسور می‌کرد. روزنامهٔ اصلاح را در ۱۳۰۸ ه.ش/۱۹۲۹م. پیش از رسیدن به کابل بنیاد نهاد و روزنامهٔ انیس را دولتی ساخت. انجمن ادبی کابل هم در همین دوره تأسیس شد که مجلهٔ ماهانهٔ کابل را نیز انتشار می‌داد. سالنامهٔ افغانستان هم از ۱۳۱۱ ه.ش به انتشار آغاز کرد. جاده‌های کهنه تعمیر و جاده‌های نو تأسیس گردید. نخستین بانک کشور در ۱۳۱۰ ه.ش/۱۹۳۱ م. تأسیس شد.
در عصر محمد نادرشاه نیز در نقاط مختلف کشور قیام‌ها و شورش‌هایی رخ داد که همه سرکوب شدند؛ از جمله قیام کوهدامن را می‌توان نام برد که چون ارتش از سرکوب آن عاجز ماند، قبایل جنوبی به کابل آمده، آن شورش را خاموش ساختند. سرانجام محمد نادرشاه در ۱۷ عقرب (آبان) ۱۳۱۲ ه.ش/ ۸ نوامبر ۱۹۳۳ م. به ضرب گلولهٔ یک دانش‌آموز بنام عبدالخالق در مراسم توزیع گواهی‌نامه‌ها کشته شد.
منابع
- افغانستان در پنج قرن اخیر، محمد صدیق، مشهد، ۱۳۷۱–۱۳۷۴ شمسی
- افغانستان در مسیر تاریخ، غلام محمد غبار، قم، 1375 شمسی
- درة الزمان فی تاریخ شاه زمان، همو، کابل، ۱۳۳۷ شمسی
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Nadir Shah محمد نادرشاه». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۳ اکتبر ۲۰۰۷.
- "MOḤAMMAD NĀDER SHAH". Encyclopædia Iranica. 1387. Retrieved ۱۳ خرداد. Check date values in:
|تاریخ بازدید=(help) - اعدام و ترور؛ صد سال سرنوشت خونبار رهبران افغانستان علی حسینی، بی‌بی‌سی
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}