گام‌های ماه

نِمودهای ماه،[1] گام‌های ماه یا اَهِلِّه قمر در ستاره‌شناسی به حالت‌های مختلف دیده شدن بخش روشن ماه از زمین گفته می‌شود. برخی از این حالت‌ها نامی ویژه دارند:

  • ماه نو
  • تربیع اول (یک‌چهارم نخست)
  • بدر یا ماه تمام
  • تربیع دوم (یک‌چهارم دوم)
  • محاق (ماه تاریک)
دورهٔ ماهی (قمری) به جایگاه ماه در مدارش به دور زمین و جایگاه زمین در مدارش به دور خورشید وابسته است. این نگاره از سوی شمال به زمین می‌نگرد. گردش زمین و مدار ماه هر دو به طور همزمان در اینجا نشان داده شده‌اند. نور خورشید از راست می‌آید آنچنانکه با پیکان‌های زرد رنگ نشان داده‌شده‌است. از این نگاره برای نمونه ما می‌توانیم ببینیم که ماه تمام همواره به هنگامهٔ غروب برخواهد خواست و هلال ماه کم شونده، در نزدیکی ساعت ۹:۰۰ به زمان محلی در بالا دیده می‌شود.
پویانمایی حرکت بخش روشن ماه از دید زمین

ماه در نخستین نیمه از دورش از ماه نو تا ماه پُر پیش می‌رود که به این بخش، ماه فزاینده می‌گویند. ماه در نیمه دوم دورش، ماه کاهنده نام گرفته‌است.

فضانوردان که از ماه زمین را می‌نگرند زمین هم به ترتیب همان نمودهایی را دارا است که ما از روی زمین در مورد ماه مشاهده می‌کنیم. اما هر نمود زمین درست نقطه مقابل اهله ماه خواهد بود. اگر ماه در نمود ربع سوم باشد فضانوردان زمین را در ربع اول خواهند دید.

مقارنه

هنگامی که ماه بین زمین و خورشید قرار دارد هیچ بخشی از ماه برای ناظر زمینی روشن نیست. اصطلاحاً به این لحظه مقارنه ماه و خورشید یا ماه نو گفته می‌شود. در واقع مقارنه لحظه تولد ماه است. شاید به نظر برسد که در هر ماه قمری باید یک خورشیدگرفتگی داشته باشیم ولی از آنجا که صفحه مدار ماه با صفحه مدار زمین به دور خورشید زاویه می‌سازد بنابراین در برخی از موارد سایه ماه از بالا یا پایین صفحه مدار زمین می‌گذرد و خورشیدگرفتگی اتفاق نمی‌افتد.

ماه نو

در حالت ماه نو، ماه در فاصله میان زمین و خورشید قرار می‌گیرد و بخشی از آن نورانی می‌شود که در جهت مخالف زمین است.

ماه تمام

در حالت بدر، ماه در یک طرف و خورشید در طرف دیگر زمین است و تمام نیمه رو به زمین آن، قابل روئیت می‌شود.

هلال ماه
هلال ماه

هلال ماه نمایش بخش روشن ماه است آنگونه که توسط بیننده از روی زمین دیده می‌شود. دورهٔ قمری همراه با دور زدن ماه در مدار خود به دور زمین بر پایهٔ تغییر جایگاه نسبی زمین، ماه و خورشید تغییر می‌کند. یک نیمه از رویهٔ ماه همواره توسط خورشید روشن می‌شود (به جز در زمان ماه‌گرفتگی)، و بنابراین روشن است، اما بخش نیم‌کرهٔ روشن که برای بیننده قابل رؤیت است می‌تواند از ۱۰۰٪ (ماه کامل) تا ۰٪ (ماه نو) باشد. مرز میان نیم‌کرهٔ روشن و ناروشن، سایه‌مرز نامیده می‌شود.

جستارهای وابسته

منابع
  1. مصوبه فرهنگستان (اول) زبان فارسی. مجموعه قوانین سال ۱۳۲۰. روزنامه رسمی. ص۱۵۳.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گام‌های ماه موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.