جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)

در سال ۱۰۴۳ ه.ق. بار دیگر بین ایران و عثمانی جنگ درگرفت و سلطان مراد چهارم خود نیز عازم حرکت به طرف ایران بود لیکن به علت اختلالاتی که در شام روی کرد برگشت و شاه صفی نیز با سرداران خود در حدود کردستان جلوی ترک‌ها را گرفت.[1] سلطان مراد نیت خود را در لشکرکشی به سمت ایران در ۹ شوال/ ۱۸ مارس ۱۰۴۴ ه.ق./ ۱۶۳۵ میلادی، حمله به ایروان عملی کرد.[2][3] کثرت ینی چری‌ها چنان بود که می‌توان گفت در هیچ تاریخی و در هیچ لشکرکشی چنان سپاه گسترده‌ای دیده نشده بود.[4] حتی اشاره به هشتصد هزار نفر شده‌است که صرف نظر از نادرستی عدد نشان دهنده بزرگ بودن این سپاه است.[5]در ابتدای این سال به ارزنةالروم آمد و پس از تهیهٔ کار خود به آذربایجان حمله برد و در ۱۱ صفر ۱۰۴۵ ه.ق.، ایروان را محاصره نمود.[6] طی ۱۱ روز محاصره اکثر خانه‌های قلعه ایروان بر اثر توپ‌های سنگین عثمانی ویران شد و با وجود دفاع جانانه ایرانیان، در سه نقطه سنگر محاصره شدگان از هم‌پاشید.[7]با این وجود، ایرانیان باز دو روز دیگر هم پایداری نمودند تا سرانجام طهماسب قلی‌خان قاجار فرزند امیر گونه‌خان،[یادداشت 1] حاکم ایروان تسلیم شد و سلطان مراد به عنوان پاداش او را والی حلب کرد و نام او را از طهماسب‌قلی تبدیل به یوسف نمود(به ترکی استانبولی: Emirgüneoğlu Yusuf Paşa)و از شیعه به سنی تبدیل مذهب داد.[8]البته به زودی چونکه علیه او شکایت شده بود او را از این منصب برکنار نمود.[9]این پیروزی برای دولت عثمانی چنان اهمیتی داشت که سلطان مراد دستور داد هفت شبانه روز در استانبول جشن و چراغانی برپا کنند.[10]

جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)
بخشی از جنگ‌های ایران و عثمانی
زمان ۱۰۴۳ ه.ق./ ۱۶۳۴ میلادی تا ۱۰۴۵ ه.ق./ ۱۶۳۶ میلادی
مکان ایروان، تبریز
نتیجه شکست صفویان
علت جنگ بازپس‌گیری ولایات از دست رفته از دوره سلطنت شاه عباس بزرگ
جنگندگان
امپراتوری صفوی امپراتوری عثمانی
فرماندهان
شاه صفی
رستم خان سپهسالار
طهماسب قلی‌خان قاجار		 سلطان مراد چهارم
درگیری‌های شاه صفی

→ جنگ‌های شاه عباس یکم

  ۱۶۲۹ شورش غریب‌شاه گیلانی
  ۱۶۲۹ اولین حمله ازبک‌ها به ایران
  ۱۶۲۹ اولین جنگ ایران و عثمانی
  ۱۶۳۰ شورش خان‌احمدخان اردلان در کردستان
  ۱۶۳۱ دومین حمله ازبک‌ها به ایران
  ۱۶۳۱ شورش شیرخان افغان
  ۱۶۳۲ شورش درویش رضا در قزوین
  ۱۶۳۳ شورش داود خان در قراباغ
  ۱۶۳۳ شورش طهمورث کاختی در گرجستان
  ۱۶۳۴ سومین حمله ازبک‌ها به ایران
  ۱۶۳۴ دومین جنگ ایران و عثمانی
  ۱۶۳۸ خیانت علیمردان خان و تسلیم قندهار
  ۱۶۳۸ سومین جنگ ایران و عثمانی

و • ب • ن

جنگ‌های شاه عباس دوم ←

پس از سقوط قلعهٔ ایروان، برای تصرف شهر تبریز از رود ارس گذشت و آبادی‌های سر راه را ویران ساخت. سلطان مراد در ۲۸ ربیع‌الاول ۱۰۴۵ق/۱ سپتامبر ۱۶۳۵م وارد تبریز شد شاه صفی که در ناحیه بُزکش (میان سراب و میانه) در ییلاق بود، با شنیدن این خبر، فرمان داد که ساکنان تبریز به نواحی دوردست فرستاده شوند و بار دیگر سیاست زمین سوخته را در پیش گرفت.[11] مراد پس از ورود به تبریز، به مسجد حسن پادشاه رفت و دستور داد که شهر را کاملاً ویران نمایند. بقایای شنب غازان نیز با خاک یکسان شد و به دستور او ساختمان‌ها را به آتش کشیدند و تبریز به دریایی از آتش بدل شد؛ در این محله غنایم بی‌شماری به‌دست نیروهای سلطان عثمانی افتاد. سلطان مراد به سبب خرابی شهر و فقدان آذوقه بیش از ۳ روز در تبریز دوام نیاورد و مجبور به بازگشت شد. حاجی خلیفه، کاتب چلبی که در ۱۰۴۵ ه.ق./ ۱۶۳۵ میلادی شاهد این ویرانگری‌ها بوده، جزئیات ماجرا را شرح داده‌است.[12]

هفت ماه و نیم بعد از ویران شدن تبریز، شاه‌صفی که تا این تاریخ از خود حرکتی نشان نداده بود، پس از مراجعت سلطان مراد،[13] با جنگی سخت ایروان را بازپس گرفت. سپاهیان عثمانی در دفاع از قلعه شجاعت و پافشاری زیادی از خود نشان دادند اما پس از کشته شدن مرتضی‌پاشا، فرمانده دژ و فروریختن آخرین دیوار دفاعی در روز ۲۵ شوال ۱۰۴۵ ه.ق. باقی‌مانده سپاه عثمانی تسلیم شد. شاه‌صفی بعداً فرماندهان و سپاهیان عثمانی اسیر شده را آزاد نمود.[14]

نقشه ایران در دوره جنگ ایران و عثمانی (۱۶۲۹–۱۶۳۱)
مسیر لشگرکشی مراد چهارم در سال ۱۶۳۵ میلادی
مسیر لشگرکشی مراد چهارم در سال ۱۶۳۵ میلادی 

یادداشت‌ها
  1. امیر کونه خان سارو اصلان، بیگلربیگی ایروان از ایل آغچه قوینلوی قاجار است پدرش گلابی بیک در سلک قورچیان بود و چندگاه ایشیک آقاسی حرم و رئیس محافظین دربار در قزوین و داروغه آنجا بود و سپس بمرتبه ایالت و خانی ترقی نموده امیر الامراء چخور سعد (ایروان) گردید و در آن سرحد با عثمانی جنگ‌های شدیدی نمود و بلندآوازه گردید و در ازا آن به لقب سارو اصلانی ملقب گشت (به ترکی آذربایجانی یعنی شیر زرد). در جنک گرجستان که چرخچی لشکر بود زخمدار شده مدتی در ایروان بمعالجة زخم پرداخت در آخر فوت کرد و مقامش به پسرش طهماسب قلی‌خان امیرگونه‌خان قاجار رسید. (تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج۳، ص: ۱۰۴۱)

پانویس
  1. بابایی، تاریخ ارتش ایران، ۳۹۹.
  2. بابایی، تاریخ ارتش ایران، ۴۰۰.
  3. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.
  4. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.
  5. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.
  6. بابایی، تاریخ ارتش ایران، ۴۰۰.
  7. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.
  8. محمدحسن اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری (تصحیح محمداسماعیل رضوانی)، ج٢، ص: ٩٣٣.
  9. بنا به متن ترکی استانبولی (به ترکی استانبولی: İşte bu suretle Tahmasb Kulu Han, Emirgûneoğlu Yusuf Paşa oldu ve kendisine Halep valiliği verildi. Fakat az sonra hakkında şikâyet olunarak azledildi.) رجوع به Revan Seferi
  10. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.
  11. احمد پاکتچی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  12. احمد پاکتچی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  13. بابایی، تاریخ ارتش ایران، ۴۰۱.
  14. صالحی، تاریخ اسلام و ایران.

منابع
  • احمد پاکتچی. «تبریز». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۹ شهریور ۱۳۹۱.
  • علی بابایی، غلامرضا (۱۳۸۹). تاریخ ارتش ایران (از ۵۵۸ پیش از میلاد تا ۱۳۵۷ شمسی). تهران: انتشارات محقق. شابک ۹۶۴-۷۵۱۸-۱۴-۵.
  • صالحی، نصراله. «لشکرکشی سلطان مراد چهارم به ایروان و تبریز: علل و نتایج (۱۰۴۵–۱۰۴۴ ه. ق)». تاریخ اسلام و ایران. ۱۹ (شماره ۱ (پیاپی ۷۵)): ۷۷ تا ۱۰۶. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن (۱۳۶۳). تاریخ منتظم ناصری (تصحیح محمداسماعیل رضوانی). دنیای کتاب.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.