خطبه متقین

خطبه متّقین که به خطبه هَمّام نیز شناخته شده، خطابه‌ای است که علی بن ابیطالب به درخواست شخصی به نام «همّام بن شریح» مبنی بر توصیف صفات و ویژگی‌های متقین و پرهیزگاران بیان کرد.[1]

از سلسله مباحث در مورد
زندگی
میراث
آثار و گفتاوردها

دربارهٔ علی

دیگر میراث
علی‌شناسی
دیدگاه‌ها
  • علی از نگاه اهل سنت
  • علی از نگاه شیعه
  • علی از نگاه نامسلمانان
مقاله‌های وابسته

علت بیان خطبه

روزی همّام بن شریح از علی (امام اول شیعیان) درخواست می‌کند که ویژگی‌ها و صفات پرهیزگاران را به تصویر بکشد، علی بن ابی طالب باتوجه به ظرفیت وجودی همام از بیان آن خطبه صرف نظر کرده و فقط به قرائت یک آیه قرآن از سوره نحل اکتفا می‌کند، اما همام اصرار می‌کند و وی را سوگند می‌دهد. تا سرانجام علی خطبه را برای او بخواند.[2]

سید رضی درخواست همام از علی را در کتاب نهج‌البلاغه چنین بیان می‌کند:[3]

رُوِیَ أَنَّ صَاحِباً لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یُقَالُ لَهُ هَمَّامٌ کَانَ رَجُلًا عَابِداً فَقَالَ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صِفْ لِیَ الْمُتَّقِینَ حَتَّی کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَیْهِمْ فَتَثَاقَلَ (علیه السلام) عَنْ جَوَابِهِ ثُمَّ قَالَ یَا هَمَّامُ اتَّقِ اللَّهَ وَ أَحْسِنْ، فَ «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ الَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُونَ». فَلَمْ یَقْنَعْ هَمَّامٌ بِهَذَا الْقَوْلِ حَتَّی عَزَمَ عَلَیْهِ. فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه وآله) ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) ...

گفته شد یکی از یاران پرهیزکار امام علیه السّلام به نام همّام گفت: ای امیر مؤمنان پرهیزکاران را برای من آنچنان وصف کن که گویا آنان را با چشم می‌نگرم. امام علیه السّلام در پاسخ او درنگی کرد و فرمود «ای همّام از خدا بترس و نیکوکار باش که خداوند با پرهیزکاران و نیکوکاران است». امّا همّام دست بردار نبود و اصرار ورزید، تا آن که امام علیه السّلام تصمیم گرفت صفات پرهیزکاران را بیان فرماید. پس خدا را سپاس و ثنا گفت، و بر پیامبرش درود فرستاد، و فرمود …

اوصاف پرهیزگاران

اوصاف و ویژگی‌های پرهیزگاران را در این خطبه می‌توان به دو بخش «اوصاف اجتماعی» و «اوصاف فردی» تقسیم کرد.[4]

اوصاف اجتماعی
  • نیک‌گفتاری
  • میانه‌روی
  • فروتنی
  • چشم‌پوشی از محرّمات
  • گوش‌دادن به علم سودمند
  • حریص در طلب دانش
  • شکیبایی در سختی
  • بخشیدن کسی که بدو ستم کرده
  • دوری از سخن زشت
  • تباه نکردن آنچه بدانها سپرده‌اند
  • فرو بردن خشم
  • در امان بودن مردم از بدی آنها
  • امیدواری به آنها در کارهای نیک

اوصاف فردی
  • بدگمانی به خویشتن
  • ترس از ستوده شدن توسط دیگران
  • ایمان با یقین
  • بردباری
  • امید به امور اخروی و چشم نداشتن به دنیا

بخشی از خطبه

علی بن ابی‌طالب در بخشی از این خطبه چنین می‌گوید:[5]

... فَالْمُتَّقُونَ فِیهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ مَلْبَسُهُمُ الِاقْتِصَادُ وَ مَشْیُهُمُ التَّوَاضُعُ غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ وَقَفُوا أَسْمَاعَهُمْ عَلَی الْعِلْمِ النَّافِعِ لَهُمْ نُزِّلَتْ أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فِی الْبَلَاءِ کَالَّتِی نُزِّلَتْ فِی الرَّخَاءِ وَ لَوْ لَا الْأَجَلُ الَّذِی کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَیْنٍ …

... پس پرهیزگاران خداوندان فضیلتند در این جهان، گفتارشان صواب است و میانه‌روی شان شعار، و فروتنند در رفتار و گفتار، دیده‌هاشان را از آنچه خدا بر آنان حرام کرده پوشیده‌اند، و گوشهاشان را به دانشی که آنان را سودمند است بداشته و آن را نیوشیده. در سختی چنان به سر می‌برند، که گویی به آسایش اندرند؛ و اگر نه این است که زندگی شان را مدتی است که باید گذراند … (ترجمه:سید جعفر شهیدی)

جایگاه خطبه

اهمیت و جایگاه این خطبه به قدری است که اکنون و بعد از حدود هزار و چهارصد سالی که از بیان آن می‌گذرد، بارها و بارها مورد تحقیق، تفسیر و بررسی قرار گرفته و به عنوان موضوع چندین کتاب، مقاله و پایان‌نامه نیز انتخاب شده‌است.[6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33]

پیوند به بیرون

منابع
  1. «ابوتراب | سایت تخصصی امیرالمؤمنین علیه السلام». www.aboutorab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  2. «خطبه متقین (قسمت اول)». مرکز حفظ و نشر آثار آیت‌الله خوشوقت اعلی الله مقامه الشریف. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  3. «خطبه 193 نهج البلاغه (خطبه متقین)». موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام. ۲۰۱۷-۰۴-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  4. «خطبه متقین | مقالات نهج البلاغه | مشخصات خطبه‌ها | پایگاه تخصصی نهج البلاغه». farsi.balaghah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  5. «خطبه متقین | ترجمه نهج البلاغه | سیدجعفر شهیدی | پایگاه تخصصی نهج البلاغه | صوت نهج البلاغه». farsi.balaghah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  6. علی, امینی زاده; امیر, نعمتی لیمایی (2017-09-04). "مولفه‌های سبک زندگی در نهج البلاغه (بر اساس خطبه متقین)". 01.
  7. علی, میرزاصالحی (2019-06-29). "خطبه متقین (منشور اعتدال اخلاقی) برای یک زندگی ایده‌آل". 07.
  8. سالم, خالدی; سونا, کاردل; سیدمیرقاسم, حسینی (2019-09-07). "فضایل اجتماعی مؤمنین از نگاه امام علی علیه السلام با تکیه بر خطبه متقین". 03.
  9. علیرضا, اورعی اسلامی; بهلول, سلمانی (2015-08-05). "رویکرد گفتمانی ترجمه متون مذهبی اسلامی (بررسی موردی خطبه همام نهج البلاغه به انگلیسی)". 01.
  10. محسن, نادری; سید محمدحسین, موسوی; علیرضا, حیدری نسب; غلامرضا, رضوی دوست (2017-06-09). "شاخصه‌های اجتماعی سبک زندگی توحیدی بر اساس خطبه متقین نهج البلاغه". 03.
  11. جواد, یارعلی; مهرداد, کلانتری (2017-04-27). "سبک زندگی پرهیزگاران در خطبه همام نهج البلاغه امام علی (ع)". 01.
  12. اصغر, سلیمی نوه; پروین, خدادادی (2019-08-09). "انسان کامل ازمنظرنهج البلاغه (بر اساس خطبهٔ همام) ومقایسه آن بامثنوی مولوی". 01.
  13. علی حسین, رازانی (2018-02-26). "صفات متقین در خطبه همام از کلام حضرت علی (ع) و مضامین مشترک آن در ادب فارسی". 01.
  14. «بررسی زندگی اجتماعی مؤمنین با تکیه بر خطبه متقین». www.civilica.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  15. «بررسی زندگی اجتماعی مؤمنین با تکیه بر خطبه متقین». www.civilica.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  16. «مثنوی پارسانامه: ترجمه‌ای منظوم از خطبه متقین حضرت علی (ع) و نامه حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) / معرف‌زاده، عبدالمهدی». lib.cfu.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  17. «شرح "خطبه متقین" منتشر شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۰۷-۰۹-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  18. «شرح خطبه متقین». opac.nlai.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  19. «اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه (خطبه متقین) - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی». wikinoor.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  20. «شرح "سیدمهدی شجاعی" از خطبه متقین نهج‌البلاغه منتشر شد- اخبار فرهنگی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  21. «شرح خطبه متقین در نهج البلاغه نسخه متنی». library.tebyan.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  22. vista. «اوصاف متقین: ترجمه و شرح و تفسیر خطبه همام نهج‌البلاغه». ویستا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  23. «شرح خطبه متقین در نهج البلاغه | کتابخانه مجازی الفبا». www.alefbalib.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  24. «شرح خطبه همام | منابع مکتوب نهج البلاغه | پایگاه تخصصی نهج البلاغه». farsi.balaghah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  25. «اخلاق اسلامی در نهج البلاغه جلد اول (خطبه متقین)». www.imamalinet.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  26. هدایت، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد. «شرح خطبه همّام/ فضائل اهل تقوا». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  27. «شرح خطبه متقین». موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  28. «مرکز تعلیمات اسلامی واشینگتن - کتابخانه معارف اسلامی - شرح خطبه متقین در نهج البلاغه - فهرست -». ketaab.iec-md.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  29. شهابی, سردار. "درآمدی به تحقیق و بررسی خطبه 186 نهج البلاغه (فی وصف المتقین)". دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. -165 (53): 99–118.
  30. دین‌پرور, سیدجمال‌الدین. "ویژگی‌های پرواپیشگان (تفسیری بر خطبه همام) (1)". دانشگاه انقلاب. 10 (1): 28–29.
  31. به‌رقم, نعمت‌اله; عبادی, موسی; سبحانی, جلال. "بررسی میزان اثربخشی دوره‌های تفسیر خطبهٔ همام در رفتار، نگرش و جهان‌بینی دانشجو معلمان پردیس باهنر دانشگاه فرهنگیان همدان". پژوهشنامه نهج البلاغه. 20 (5): 19–31.
  32. «شرح مختصری بر «خطبه متقین»». www.valiasr-aj.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۴.
  33. رسولی, حجت; امیدی پور, ولی (2017-05-22). "بررسی سبک شناختی خطبة همام". فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه. 5 (17): 1–19. doi:10.22084/nahj.2017.1831. ISSN 2345-5233.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.