ساختمان پلاسکو

ساختمان پلاسکو، ساختمانی تجاری در ضلع شمال شرقی چهارراه استانبول بود [1][2] و از آن به‌عنوان اولین آسمان‌خراش و ساختمان مدرن خاورمیانه یاد می‌شد.[3] این ساختمان ۱۷ طبقه[4] با اسکلتِ فلزی که در سال ۱۳۴۱ افتتاح شده بود، یکی از مهم‌ترین مراکز تولید و فروش پوشاک در تهران بود.[5][6][7] این ساختمان در روز پنج‌شنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ پس از ۵۴ سال از زمان ساخت بر اثر آتش‌سوزی فرو ریخت و ۵۶۰ واحد تجاری در آن نابود شد.[8][9] پلاسکو درحالی بعد از ۳٫۵ ساعت سوختن، فروریخت که هنوز تعداد زیادی آتش‌نشان در حال مهار آتش‌سوزی، در بیرون و داخل ساختمان بودند.[10] پلاسکو با ارتفاع ۴۲ متر در زمان اتمام ساخت در سال ۱۳۴۱ بلندترین ساختمان تهران بود و در کنار ساختمان آلومینیوم از اولین آسمان‌خراش‌های تهران شمرده می‌شد. این ساختمان نماد تهران جدید و معماری مدرن در پایتخت و به عنوان یک نماد شاخص شهری محسوب می‌شد.[6][11][12][13] مالکیت پلاسکو متعلق به بنیاد مستضعفان بود.[14]

مختصات: ۳۵°۴۱′۴۳٫۱۲″ شمالی ۵۱°۲۵′۱۵٫۵۸″ شرقی
نوشتار(های) وابسته: آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو
از بالا راست به چپ:
ساختمان پلاسکو در دهه ۱۳۴۰،
نمایی از ساختمان پلاسکو در سال‌های اخیر، ساختمان پلاسکو در حال سوختن
اطلاعات کلی
گونهتجاری
موقعیتچهارراه استانبول، تهران، ایران
آدرسچهارراه استانبول تهران
کشورایران
پایان۱۳۴۱
گشایش۱۳۴۱ خورشیدی
تخریب۳۰ دی ۱۳۹۵ خورشیدی (۵۴ سال)
مالکحبیب‌الله القانیان تا پیش از اعدام در سال ۱۳۵۸
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
بلندی۴۲٫۰ متر (۱۳۸ فوت)
جزئیات فنی
سیستم سازهاسکلت فلزی
شمار طبقات۱۷

تاریخچه
خانوادهٔ اِلقانیان. از چپ به راست: نجات‌الله، عطاءالله، صیون، حبیب‌الله، داود، جان و نصرالله. تاریخ عکس احتمالاً ۱۳۳۰ خورشیدی

ساختمان پلاسکو توسط «حبیب‌الله القانیان»، «رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگترین کارخانجات صنایع پلاستیک‌سازی ایران»، ساخته‌شد و نام ساختمان نیز ناشی از همین موضوع است.[3] کار ساخت آن از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۱ جریان داشت و در سال ۱۳۴۱ افتتاح شد و با ارتفاع ۴۲ متر در زمان افتتاح بلندترین ساختمان تهران بود تا اینکه در سال ۱۳۴۲ ساختمان فعلی بورس تهران با ارتفاع ۶۸ متر عنوان بلندترین ساختمان پایتخت را از پلاسکو گرفت.[15][16][17]

در خصوص هویت معمار این بنا شبهه‌هایی وجود دارد و گروهی سازندهٔ آن را فردی آلمانی و گروهی دیگر فردی کلیمی می‌دانند.[6] این ساختمان در زمان خود بلندترین بنای ساختمانی در ایران بود و یکی از نمادهای مدرنیتهٔ ایران به‌شمار می‌رفت.[5] در دههٔ ۱۳۴۰ از این ساختمان به‌عنوان «نماد سرمایه‌داری» نام برده می‌شد.[18]

پس از انقلاب
تصویری از مراحل پایانی احداث ساختمان پلاسکو

برخی از منابع مالک اصلی پلاسکو را حبیب‌الله القانیان می‌دانند که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران اعدام شد[19] و ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیم که آن هم متعلق به وی بود، به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شدند[1] اما طبق خاطرات محمد یگانه، منتشرشده در مجموعهٔ تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد، هژبر یزدانی، سرمایه‌دار بهایی، هر دو این ساختمان‌ها را در سال ۱۳۵۴ از القانیان خریده بود که پلاسکو با قیمت ۲۰ میلیون تومان آن زمان معامله شد.[20] بنیاد با حفظ مالکیت، همهٔ واحدهای پاساژ پلاسکو را به‌صورت سرقفلی واگذار کرده بود.[21]

مشخصات و ویژگی‌ها

ساختمان پلاسکو شامل ۱۷ طبقه (یک طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و ۱۵ طبقه روی پیلوت) و سازه آن از نوع اسکلت فلزی بود.[22] متراژ تقریبی زیربنای ساختمان پلاسکو ۲۹ هزار متر مربع بود و طبقات اول تا چهارم مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات داشتند. سازه ساختمان پلاسکو تمام فولادی بود و حتی نمای بیرونی آن کلاف کشی و با فولاد بسته شده بود که با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را ۲۰۰ سال تخمین می‌زدند. در ابتدای گشایش پاساژ، تهیه کنندگان فیلم و شرکت‌های مختلف در طبقات اول دفتر گرفته بودند، ولی رفته رفته، این بنگاه‌ها، جای خود را به تولیدی‌ها و تک فروشی‌های پوشاک دادند و حضور صنف پوشاک در این پاساژ تا پایان عمر ساختمان ادامه داشت. عمده واحدهای این ساختمان با مرور زمان و در سال‌های انتهایی عمر آن به کارگاه‌های تولیدی تبدیل شده بود که با کاربری آن همخوانی نداشت. از نمای سپید و قرمز سال‌های اولیه برج پلاسکو و مجسمه عظیم «کانادا درای» نارنجی که برای تبلیغ روی برج پلاسکو نصب کرده بودند، در سال‌های آخر فقط قطعات فلزی منظمی باقی مانده بود که از یک طرف نمای برج بیرون زده بود. با این حال، ساختمان پلاسکو هنوز تا فاصله قابل توجهی از هر طرف، کاملاً دیده می‌شد.

در طبقه منهای یک حوض‌های بزرگ آبی قرار داشت، با فواره‌هایی که ارتفاعشان تا طبقه سوم ساختمان می‌رسید و در اطراف آن مغازه‌های آکواریومی و ماهی فروشی بود و هر سال عید در این طبقه هفت سین چیده می‌شد. طبقات اول تا چهارم این ساختمان دارای مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات بودند که بیشتر خرده فروش بودند و انواع پوشاک، به ویژه پوشاک مردانه ارائه می‌شد. در سایر طبقات نیز اکثراً تولیدی‌ها یا دفاتر پخش پوشاک مستقر بودند. معماری ساختمان پلاسکو به شکل حرف L انگلیسی بود و قسمت اصلی برج آن که واحدهای تولیدی و کارگاهی در آن قرار داشت و در ضلع جنوبی آن و در سمت ورودی ساختمان از خیابان جمهوری قرار داشت جزو بخش عمودی بود و در ادامه مغازه‌های عرضه پوشاک شامل طبقات منهای یک تا چهارم در بخش افقی سازه با یک سقف شیشه‌ای قرار داشت.[23] سقف بسیار بلند مجتمع و طراحی دایره وارش گردش و دیدن ویترین بوتیک‌ها را بسیار آسان کرده بود. در راهروها هم صندلی‌هایی برای نشستن وجود داشت که فضای تجاری را انسانی می‌کرد. راه پله‌های پلاسکو به سبک قدیم موزاییکی و با لبه‌های فلز کوبی شده بود. در پاگردها سطل آشغال‌های بزرگ قرار داشت و آگهی‌های تهیه لوازم خیاطی و چیزهای دیگر را می‌شد دید. در طبقه‌های بالایی مغازه‌های ویترین دار وجود نداشت. در این طبقات کاغذهای راهنمایی نصب شده بود که مشتری‌ها را به سمت تولیدی‌هایی که به دنبالشان بودند راهنمایی می‌کرد. در راهروها هم اکثر مواقع کیسه‌های پلاستیکی بزرگ با آدرس شهرهای مختلف و جعبه‌هایی که می‌بایست برای کاسب‌ها ارسال می‌شد قرار داشت. از طبقه پنجم به بعد فضای ساختمان کوچک‌تر می‌شد و راهروهای به هم پیوسته وجود نداشت. دسترسی به این بخش ساختمان با راه پله و آسانسور امکان‌پذیر بود. طبقه آخر برج پلاسکو، تا مدتی، یک رستوران سلف سرویس قرار داشت، جایی که از آن یک راه پله به پشت بام می‌رفت و چند نفری از این راه خودکشی کرده‌اند.[24]

ساختمان پلاسکو، بعد از بازار تهران، از بزرگترین و معروف‌ترین بورس توزیع پوشاک در تهران بود. پاساژ پلاسکو، یکی از نخستین مراکز خرید مدرن در ایران بود که با بازار سنتی فرق بسیاری داشت؛ مکانی لوکس و مرتفع که مغازه‌های بسیاری را با دکورها و ویترین‌های رنگارنگ در دل خود جای داده بود و به همراه رستوران سلف سرویس در بالاترین طبقه و مکان‌هایی برای استراحت مشتریان، به یکی از پر رونق‌ترین مکان‌های اقتصادی ایران تبدیل شده بود. در این مجتمع حدود ۵۶۰ واحد تجاری فعال بود که بیشتر آن‌ها را تولیدی‌های پوشاک تشکیل می‌دادند. سهم اشتغال ساختمان پلاسکو در صنعت پوشاک کشور حدود ۰٫۶ درصد بود که نشانی از نقش بسزای آن در اشتغال بود. با توجه به نزدیک شدن به ایام عید، بیشتر واحدهای تولیدی مشغول به کار بودند تا بتوانند پاسخگوی نیاز شب عید مردم باشند. به گفته ابوالقاسم شیرازی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک، واحدهای تولیدی مجتمع پلاسکو به صورت ۱۰۰ درصد، پوشاک داخلی تولید می‌کردند و ارزش اجناس هر واحد تولید به‌طور میانگین، حدود ۲۰۰ میلیون تومان بوده‌است. نرخ اجاره‌ها و فروش سرقفلی در پاساژ پلاسکو متفاوت بود و ارزش سرقفلی برخی مغازه‌ها به ۴ تا ۵ میلیارد تومان نیز می‌رسید و اجاره بهای برخی از آن‌ها نزدیک ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان در ماه بود.[16][25]

ادعاها

شهرزاد القانیان نوه حبیب القانیان مدعی است که در زمان ساخته‌شدن ساختمان پلاسکو، سید محمود طالقانی با ساخته‌شدن بلندترین ساختمان ایران توسط یک یهودی، مخالفت و ابراز نارضایتی کرده بود.[26] خانوادهٔ طالقانی، مخالفت وی با ساخت ساختمان پلاسکو را تکذیب کرده و آن را ادعایی بدون مدرک می‌دانند.[27]

آتش‌سوزی و فروریختن
نوشتار اصلی: آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو
ساختمان پلاسکو در حال سوختن
نمایی از بقایای ساختمان پلاسکو، بهمن ۱۳۹۶

در صبح روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ و حدود ساعت ۷:۵۹، طبقات هشتم و نهم این ساختمان که بیشتر شامل واحدهای تولیدی لباس بودند و در شیفت شب هم به کار می‌پرداختند گرفتار آتش شد[28] پس از حضور مأموران آتش‌نشانی و حوالی ساعت ۱۱ صبح در حالی که گفته می‌شد آتش مهار شده‌است ناگهان آتش از بخش شرقی ساختمان زبانه کشید و دیوار شمالی ساختمان پلاسکو نیز به‌طور کامل فرو ریخت. سرانجام در حوالی ساعت ۱۱:۳۰ صبح پس از گذشت ۳٫۵ ساعت از شروع آتش‌سوزی کل ساختمان به‌طور عمودی فرو ریخت. پس از مهار نسبی آتش در ساعات اولیه، تعدادی از مغازه‌داران این پاساژ برای خارج کردن کالاهای خود به داخل رفته بودند، همچنین تعداد قابل توجهی آتش‌نشان در هنگام ریزش ساختمان در ساختمان حضور داشتند.[29][30][31]

بر اثر این حادثه و عملیات‌های آواربرداری پس از آن حدود ۲۳۵ نفر مصدوم شدند که برخی از آن‌ها به صورت سرپایی مداوا شدند.[32] یکی از آتش نشانان حاضر در زمان تخریب به علت شدت سوختگی در بیمارستان درگذشت. همچنین پیکر ۱۵ آتش‌نشان و ۵ شهروند عادی نیز از زیر آوار خارج شد و با این حساب مجموع قربانیان اعلام شده از طرف پزشکی قانونی تاکنون ۲۱ نفر می‌باشد.[33][34] طبق اعلام رسمی تعداد مفقودین غیر آتش‌نشان پلاسکو ۱۰ تن بوده است که پیکر ۵ تن شناسایی شده است.[35][36]

عملیات آواربرداری پلاسکو، حدود ۹ روز به طول انجامید و طی آن ۱۹۰۰ کامیون حدود ۲۰ هزار تن خاک و نخاله را از محل خارج کردند.[37][38]

یک روز پس از آتش سوزی پلاسکو، آتش نشانان ایرلندی در سفارت ایران حضور یافته و با تقدیم یک حلقه گل با خانواده داغدار آتش نشانان ایرانی ابراز هم دردی کردند.[39]

بررسی حادثه پلاسکو

حسن روحانی در 12 بهمن ماه طی حکمی، محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس را به ریاست «هیئت ویژه گزارش ملّی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» منصوب نمود و از وی خواست تا ظرف دو ماه «گزارش ملّی» حادثه پلاسکو را منتشر نماید. وی در این حکم تمامی مسئولان و دستگاه‌ها را مکلف به همکاری با «هیئت ویژه گزارش ملّی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» نمود.[40]

در تاریخ ۲۵ اسفند ۹۵ رئیس دانشگاه تربیت مدرس و رئیس هیئت ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو در یک نشست خبری به ابهامات انفجار پلاسکو پاسخ داد. محمدتقی احمدی گفت: «هیئت بررسی حادثه پلاسکو با تشکیل شش کمیته تخصصی کار خود را از یازدهم بهمن ماه آغاز کرد و امیدواریم به موقع و در همان دو ماه گزارش نهایی را عرضه کنیم.[41]

روز ۱۵ فروردین ۱۳۹۶ حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهور از اعلام گزارش کمیته ملی حقیقت‌یاب حادثه پلاسکو در ۱۹ فروردین خبرداد.[42]

نشست خبری هیئت تحقیق در مورد حادثه ساختمان پلاسکو روز ۱۹ فرودین۱۳۹۶در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. محمدتقی احمدی در این نشست عنوان کرد: فروریختن ساختمان پلاسکو نمادی از قصور و ناکارآمدی بسیاری از دستگاه‌ها بود، قصور و کاستی‌هایی که چندین دهه بر یکدیگر انباشته شده بود.[43] در این نشست اعضای هیئت ویژه گزارش ملی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو، تشکیل نشدن تیم ایمنی در ساختار فرماندهی حادثه را به عنوان ضعف اساسی در فرماندهی حادثه در مقطع قبل از ریزش عنوان کردند. همچنین اعلام کردند که شهرداری تهران در اجرای کامل و به موقع بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری و تبصره آن کوتاهی داشته است.[44]

محمد تقی احمدی، در پاسخ به سؤالی مبنی بر مجهول بودن مقصر حادثه پلاسکو و مشخص شدن درصد قصور دستگاه‌ها یا سازمان‌ها در این حادثه، گفت: «ما در گزارش درصد سهم تقصیر سازمان‌ها را مشخص نکردیم چرا که کار ما نیست؛ قوه قضاییه اگر صلاح ببیند باید تصمیم بگیرد که با توجه به کار تحقیقی که خودشان انجام داده‌اند و نتایج گزارش ما مقصر یا مقصران حادثه را مشخص کند.» وی گفت: «مالک ساختمان، شهرداری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیشترین ارتباط را با ساختمان پلاسکو و نگهداری و ایمنی آن داشتند که قبل از ریزش ساختمان می‌توانستند بهتر عمل کنند؛ قصور بقیه سازمان و دستگاه‌ها در رده پایین‌تری قرار دارد.»[45]

ساخت دوباره

با وجود اختلاف شهرداری تهران و بنیاد مستضعفان بر سر مجوز ساخت پلاسکو، این ساختمان بدون طی مراحل قانونی و اداری معمول در دست ساخت است. ساختمان جدید ۲۰ طبقه، شامل ۵ طبقه زیر و ۱۵ طبقه روی زمین است و تا سال ۱۴۰۰ به پایان می‌رسد. یک طبقه از این بنا برای یادبود «آتش نشانان شهید» در نظر گرفته شده‌است.[46]

بخش شمالی ساختمان پلاسکو که از پس از تخریب ساختمان اصلی باقیمانده بود پس از بازسازی در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ بازگشایی شد.[47]

نگارخانه

قبل از حادثه
  • ماکت ساختمان پلاسکو در زمان احداث
  • ساختمان پلاسکو در حال احداث
  • نمایی از داخل ساختمان پلاسکو در پیش از انقلاب
  • نمایی از ساختمان پلاسکو در سال‌های اخیر

پس از حادثه
  • فروریختن ساختمان

جستارهای وابسته

یادکرد
  1. ایسنا، شناسه خبر:۹۴۰۸۱۱۰۶۵۰۲.
  2. Encyclopædia Iranica, ELQĀNIĀN, ḤABIB.
  3. اولین اعدام خلخالی که صدایش به گوش کنگره آمریکا رسید، بی‌بی‌سی فارسی
  4. مالک ساختمان پلاسکو که بود؟، بی‌بی‌سی فارسی
  5. «ساختمان پلاسکو آن‌قدر نوسازی نشد تا ناگهان ویران شد». خبرآنلاین.
  6. «مرثیه‌ای برای یک شهر / نگاهی به بلندمرتبه سازی در ایران عصر مدرن». هنر آنلاین.
  7. «تولد ساختمان پلاسکو». فردا نیوز.
  8. «پلاسکو، یادگار 53 ساله تهران مدرن». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۷.
  9. «ساختمان پلاسکو فروریخت،». ایران آنلاین. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۷.
  10. «ساختمان پلاسکو کاملاً فروریخت، آتش‌نشانان زیرآوار ماندند/ عکس». خبرآنلاین. 30 دی 1395 - 11:29:58. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  11. «بیم‌ها و امیدها در پلاسکو». ایسنا.
  12. مرثیه‌ای برای یک شهر نگاهی به بلندمرتبه‌سازی در ایران عصر مدرن
  13. پلاسکو هویتی که دفن شد
  14. «بنیاد مستضعفان عذرخواهی به خاطر فاجعه پلاسکو را تکذیب کرد». دویچه وله فارسی. ۲۴ ژانویه ۲۰۱۷.
  15. ساختمان‌های بلند تهران و تاریخچه آن
  16. «رمزگشایی از حافظهٔ تاریخی پلاسکو». دنیای اقتصاد.
  17. ««پلاسکو» یادگار ۵۴ سالهٔ تهران؛ از ساخت تا تخریب». ایلنا.
  18. فاجعه‌ی پلاسکو و بحران مدیریت بحران، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران
  19. اولین اعدام خلخالی که صدایش به گوش کنگره‌ی آمریکا رسید، بی‌بی‌سی فارسی
  20. حبیب لاجوردی. خاطرات محمد یگانه، مجموعهٔ تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد. نشر ثالث. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  21. «احیای ۲سالهٔ پلاسکو/سرقفلی تمام واحدهای پلاسکو واگذار شده بود». تسنیم.
  22. «عبرت پلاسکو». اقتصاد آنلاین.
  23. «نگاهی به حادثه پلاسکو با توجه به معماری سازه». ایسنا.
  24. «ساختمان پلاسکو آن‌قدر نوسازی نشد تا ناگهان ویران شد». خبرآنلاین.
  25. «سهم «پلاسکو» از اشتغال پوشاک چقدر بود؟». صبحانه آنلاین. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  26. Iran executed my grandfather. Now the regime is trying to hide the way it has treated other Jews, The Washington Post
  27. «تکذیب مخالفت آیت‌الله طالقانی با ساخت پلاسکو». ایسنا. ۲ بهمن ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۷.
  28. «حریق پلاسکو اطفاء شد/ادامه عملیات جستجو». ایسنا. دریافت‌شده در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۷.
  29. «ریزش بخشی از ساختمان پلاسکو». میزان.
  30. خبرگزاری مهر - آتش‌سوزی گسترده در ساختمان پلاسکو
  31. «پلاسکو فرو ریخت/ ۳۷ نفر مصدوم/ اعزام ۲۰۰۰ آتش‌نشان». خبرگزاری تسنیم. ۳۰ دی ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۳۰ دی ۱۳۹۵.
  32. «تعداد مصدومان حادثه پلاسکو به 235 نفر رسید». ایرنا.
  33. «آتش‌نشان بهنام میرزاخانی به شهادت رسید». الف.
  34. «پیکر آخرین آتش‌نشان شهید پیدا شد». شبکه خبر.
  35. «تعداد مفقودین کسبه پلاسکو به 10 تن رسید/پلیس به دنبال ردی از آنهاست». ایسنا.
  36. «بالاخره فاجعه پلاسکو چند قربانی داشت؟». تسنیم.
  37. «قیاس حادثه پلاسکو با برج‌های دوقلو». ایرنا.
  38. باشگاه خبرنگاران جوان 8 بهمن 1395 http://www.yjc.ir/fa/news/5954620/
  39. «پلاسکو گوشه‌ای از حماسه آفرینی قهرمانان واقعی ما». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  40. http://www.ilna.ir/بخش-سیاسی-3/474340-. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  41. http://www.isna.ir/news/95122516456/نشانی=. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  42. http://www.ilna.ir/بخش-سیاسی-3/474340. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  43. http://jahanesanat.ir/index.php?year=1396&month=01&day=20&category=1&. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  44. http://www.entekhab.ir/fa/news/336384/. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  45. http://www.entekhab.ir/fa/news/336510/. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  46. سولماز مهاجر (۲۱ آوریل ۲۰۲۰). «وقتی همه خواب بودیم پلاسکو بالا رفت». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰.
  47. ویدئو / افتتاح ضلع شمالی ساختمان پلاسکو ایسنا

منابع
  • «ELQĀNIĀN, ḤABIB». Encyclopædia Iranica. فوریه ۵, ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ساختمان پلاسکو موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.