سیاه‌زخم
سیاه زخم یا اَنترکس (به انگلیسی: Anthrax) بیماری باکتریایی ویژه گیاهخواران اهلی (مانند گوسفند، بز و گاو) می‌باشد. عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است. سیاه زخم در میان کشاورزان کشورهای در حال توسعه مثل آفریقا و آمریکای مرکزی به صورت اندمیک وجود دارد. عفونت در انسان تصادفی بوده و در اثر تماس با محصولات یا حیوانات آلوده‌است.
| سیاه‌زخم | |
|---|---|
 | |
| رنگ آمیزی گرم از باکتری باسیلوس آنتراسیس عامل بیماری آنتراکس | |
| طبقه‌بندی و منابع بیرونی | |
| تخصص | بیماری عفونی (تخصص پزشکی)، دامپزشکی |
| آی‌سی‌دی-۱۰ | A22.minor |
| آی‌سی‌دی-9-CM | 022 |
| دادگان بیماری‌ها | 1203 |
| مدلاین پلاس | 001325 |
| ئی‌مدیسین | med/۱۴۸ |
| پیشنت پلاس | سیاه‌زخم |
| سمپ | D000881 |
از باکتری سیاه‌زخم در جنگ‌افزارهای بیولوژیکی استفاده می‌شود.[1]
میکروبیولوژی
عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس یک باسیل درشت و میله‌ای شکل گرم مثبت است که در محیطهای معمولی به خوبی رشد می‌کند. در محیطهای نامساعد ایجاد هاگ می‌کند لذا خیلی مقاوم می‌باشد. هاگ نسبت به شرایط نامناسب محیطی مقاوم بوده و طولانی مدت می‌تواند در هوا و به ویژه خاک زنده می‌ماند. در محیط ۳۷ درجه به خوبی در محیط آزمایشگاه رشد می‌کند. اولین باکتری است که به عنوان یک باکتری بیماری‌زا توسط کخ کشف شده‌است. انواع بیماریزای باسیل سیاه زخم دارای یک پوشش (کپسول) به نام poly-D-glutamic acid و۳ پروتئین سمی (exotoxin) به نام‌های edema factor, lethal factor protective antigen می‌باشند. poly-D-glutamic acidبرای جلوگیری از بیگانه خواری توسط گلبولهای سفید لازم است؛ و باسیلهایی که فاقد این آنتی‌ژن هستند توسط گلبولهای سفید از بین می روند. Edema factor باعث ایجاد ادم می‌شود و همچنین باعث اختلال در سیستم ایمنی میزبان می‌شود. Lethal factor همچنان که از اسمش پیداست با مکانیسم‌هایی که هنوز ناشناخته است باعث مرگ می‌شود. مهم‌ترین مکانیسم شناخته شده آن از بین بردن ماکروفاژها به علت خاصیت پروتئازی آن می‌باشد. protective antigen همچنانکه از نامش پیداست عامل حمایت‌کننده است و دو فاکتور قبلی بدون اتصال به این فاکتور کارایی خود را از دست می‌دهند.
انتقال بیماری
- پوستی: از راه تماس با مواد آلوده دامی (پشم، پوست، گوشت، پودر استخوان خام و غیره) مبتلا می‌گردد. باکتری از راه خراش‌های کوچک پوست وارد بدن انسان می‌شود. (بیماری شغلی)
- تنفسی: انتقال تنفسی توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده می‌شود (در کارخانه‌های پشم بافی و پشم شویی)
- گوارشی: انتقال از راه خوراکی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره ممکن است. انتقال از فرد به فرد بسیار نادر است.
دوره نهفتگی بیماری
حدود ۷ روز پس از تماس می‌باشد. تعداد ۸۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ میکروارگانیسم برای آلودگی از راه تنفسی لازم است. باکتری به دلیل داشتن کپسول در برابر سیستم ایمنی بدن مقاوم است و با ترشح سم (توکسین) موجب بروز علایم می‌شود.
نشانه‌های بیماری
این میکرو ارگانیسم یکی از خطرناکترین زئونوزهای میکروبی یعنی سیاه زخم می‌باشد که از راه جراحات جلدی هنگام تماس با دام یا فراورده‌های دامی آلوده مانند:پوست. پشم ویا لاشه یا اینکه ازراه تنفسی در اثراستنشاق گردوغبار آلوده به اسپور سیاه زخم به این بیماری مبتلا می‌شوند.
در نوع پوستی (رایج‌ترین فرم) شروع عفونت شبیه گزش حشرات با خارش و برآمدگی پوست همراه است. اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود ۱ تا ۳ سانتیمتر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می‌شود. بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا eschar شایع می‌باشد. مرگ و میر پوستی، در صورت عدم درمان، حدود ۲۰ درصد است.
آنتراکس تنفسی ممکنست دارای علایمی شبیه آنفلوانزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نماید که مرگ زا می‌باشد.
سیاه زخم گوارشی ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت خام یا نیمه پخته یا شیر خام دیگر با دردهای شکمی، تهوع، استفراغ، تب و اسهال آغاز می‌شود (مرگ و میر ۵۰٪).
ادم بدخیم: که زخم ابتدائی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می‌شود.
مننگوآنسفالیت سیاه زخمی: به دنبال عفونت با باکتری به ویژه ادم بدخیم پیش می‌آید. علائم مننگوآنسفالیت (التهاب مننژ و مغز) دیده می‌شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم می‌باشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر بالاست.
تشخیص بیماری
کشت خون مثبت به همراه رنگ آمیزی گرم روش‌های تشخیصی آزمایشگاهی هستند. تشخیص از طریق تهیه نمونه از ضایعه پوستی و مایعات آلوده بدن و انجام رنگ آمیزی گرم ویا کشت در محیطهای مناسب امکان‌پذیر است؛ و اگر از PCR استفاده کنیم قادر خواهد بود حتی وجود ۳ عدد اسپور در مایع آلوده را شناسائی کند و در مواردی که امکان موارد ذکر شده وجود ندارد یا در موارد مطالعات اپیدمیولوژیک روش‌های سرولوژیک کمک‌کننده خواهد بود.
روش‌های پیشگیری
استفاده از واکسیناسیون در افراد در معرض خطر، مصرف آنتی‌بیوتیک پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. در ایران واکسن تنها برای دام‌ها استفاده می‌شود. واکسن سیاه زخم از سویه Sterne باسیلوس آنتراسیس که توکسین در مقادیر غیرکشنده تولید می‌کند تهیه می‌گردد. ایمونیزاسیون به کمک چند نوبت تزریق زیرجلدی به فواصل صورت می‌گیرد. تزریق بوستر سالیانه نیز توصیه می‌شود. کارایی واکسنهای موجود بروی انسان کاملاً تأیید نشده‌است.
در صورتی که لباس و وسایل به عامل سیاه زخم آلوده شود، باید آن‌ها را سوزاند. بهترین راه پیشگیری رعایت موازین بهداشت فردی در مواجهه با فراورده‌های حیوانی مثل پشم-پوست و استخوان می‌باشد در ضمن در کارخانه‌هایی که از این فراورده‌ها در تولید مایحتاج انسانی استفاده می‌کنند. حتماً لازم است موازین بهداشتی را به‌طور کامل رعایت کنند.
درمان
با استفاده از آنتی‌بیوتیکهای پنی سیلین، داکسی سیکلین و ترجیحاً سیپروفلوکساسین. شروع سریع درمان کمک‌کننده‌است. در آنتراکس تنفسی پس از ظهور علائم بیماری، درمان تقریباً بی‌نتیجه‌است.
باسیل سیاه زخم به دلیل خطرناک بودن در حملات بیوتروریسم کاربرد دارد.
منابع
- همه چیز در مورد شاربن یا سیاه زخم
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Anthrax». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ارنست جاوتز (۱۳۸۲)، میکروب‌شناسی پزشکی جاوتز، ترجمهٔ محمدکریم رحیمی، عمید اطهری، آییژ، شابک ۹۶۴-۷۰۰۶-۹۰-X
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- سیسیل، منابع طب داخلی
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سیاه‌زخم موجود است. |
| رویدادهای نوین |
|
|---|---|
| پیشگیری و پاسخ |
|
| جنگ‌افزارهای میکروبی |
|
| مفاهیم مرتبط | |
| حقوق بین‌الملل |
|
| |
