فک خزری

فُک کاسپین (نام علمی: Kor Davood) یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای کاسپین و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال زندگی می‌کند. این‌گونه تنها پستاندار دریای کاسپین به‌شمار می‌آید و به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند به حمایت بین‌المللی است.[2][3][4]

فک کاسپین
فک دریای کاسپین
وضعیت بقا
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: گوشت‌خوارسانان
تیره: فک‌های بی‌گوش
سرده: فک‌های کاسپینی قطبی
گونه: P. caspica
نام علمی
Pusa caspica
گستره زیستگاه فک کاسپین
مترادف

Phoca caspica

فک کاسپین به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فوک به‌شمار می‌رود.

ساحل‌نشینان شمال به این جانور سگ آبی می‌گویند. این گونه فک در میان ۱۰۰۰ نوع جاندارِ دریای کاسپین تنها پستاندار این دریاچه به‌شمار می‌آید. فک‌ها جانورانی دارای اهمیت برای اکوسیستم دریای کاسپین به شمار می‌آیند و حتی مدفوع آن‌ها یک منبع غذایی در دریا به وجود می‌آورند. نابودی این جانوران می‌تواند اکوسیستم کاسپین را به خطر ‌اندازد. فک‌های دریای کاسپین مهاجرت سالانهٔ منظمی دارند. آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته‌اند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی کاسپین از جمله ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای کاسپین مهاجرت می‌کنند.

نخستین و تنها مرکز حفاظت از گونه در معرض خطر فک کاسپین در ایران و در سال ۲۰۱۰ رسماً آغاز به کار کرد. این مرکز به همت لنی هارت مؤسس مرکز بازتوانی و تحقیقاتی فک هلند، محمد مصطفی شاهی فردوس و امیر صیاد شیرازی در جزیره آشوراده، در نزدیکی سواحل بندر ترکمن احداث شد. هدف این مرکز نجات فک‌های آسیب دیده، آموزش ماهیگیران، ارتقاء سطح فرهنگ محیط زیستی جامعه، تحقیقات و گسترش فعالیت‌های حفاظتی به سایر کشورهای حوزۀ کاسپین بوده‌است. مرکز حفاظت از فک کاسپین ایران تا ابتدای سال ۲۰۱۸ توانست ۸۳ قلاده فک را از مرگ نجات داده و پس از انجام درمان به طبیعت بازگرداند.

ویژگی ها

تغذیه

تغذیه ی فک کاسپین عمدتا از ماهی ها و گاهی از سخت پوستان است. در فصول مختلف نوع ماهیان مورد تغذیه فک ها بسیار متفاوت و متنوع است. فک های بالغ روزانه بین دو تا سه کیلوگرم ماهی می خورند. بنابراین هر فک به طور سالانه در حدود یک تن ماهی مصرف می کند. نوع تغذیه فک های کاسپین منجر به تجمع مواد شیمیایی و مضر از جمله فلزات سنگین و سموم در بدن آن ها می شود.[5]

رفتار شناسی

فک های کاسپین جانورانی پستاندار و فاقد آبشش هستند و برای تنفس باید به سطح آب بیایند. این جانور می تواند تا پنجاه متر به اعماق آب رفته و برای مدت یک دقیقه زیر آب بماند. البته در مواردی رفتن فک ها به اعماق بیشتر تا 150متر و یا برای مدت زمان بیشتر نیز گزارش شده. پس از بازگشت فک به سطح آب باید مدتی را جهت تجدید قوا استراحت کند.[6]

در زمستان و تابستان طی دوره ی جفت گیری، فک ها در دسته جات بزرگ قابل مشاهده هستند اما در زمان های دیگر سال به تنهایی زندگی میکنند. در تابستان ها هنگام نزدیک شدن فک ها به یکدیگر با تولید صداهای بلند و تکان دادن شدید قسمت دُم اخطار می دهند. دلیل این رفتار فک ها ناشناخته است.[7]

تولیدمثل

فک های نر و ماده جانورانی تک همسر هستند.اواخر پاییز فک های کاسپین جهت تولیدمثل به مناطق شمالی دریای کاسپین که دارای عمق کمتر و آب یخ زده است می روند. دوره بارداری در حدود یازده ماه بوده و فک متولد شده حدود پنج کیلوگرم وزن داشته و دارای موهای سفید هست که این موها به مرور زمان تیره می شوند. پس از دوره ی جفتگیری و تولیدمثل فک ها به قسمت های جنوبی دریای کاسپین باز می گردند. حیوان ماده بین سنین پنج تا هفت سالگی و فک های نر در سن شش یا هفت سالگی به بلوغ جنسی می رسند.[8]

فرگشت

شواهد نشان می‌دهند که منشأ گونه فک کاسپین به جمعیتی از گونه فک حلقه‌دار (Pusa hispida) که حدود ۲ میلیون سال پیش و در دوره کواترنری از قطب شمال به منطقه کاسپین مهاجرت کرده‌اند باز می‌گردد. هنگامی که این جمعیت پس از آب شدن صفحات یخ قاره‌ای از جمعیت اصلی فک حلقه‌دار جدا شدند، فک کاسپین از این جمعیت منزوی‌شده به وجود آمد. دیگر گونه‌ای که از منزوی شدن جمعیتی از فک‌ها در حوضه‌های آبی کوچک‌تر و دور از جمعیت اصلی به وجود آمد فک بایکال (Pusa sibirica) نامیده می‌شود که ساختار جمجمه آن به فک کاسپین شباهت دارد.[9]

خطرات محیطی

شیر فک‌ها ۱۲ درصد چربی دارد. از زمان‌های گذشته، تعداد زیادی از فک‌ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار می‌شدند. تمامی کشورهای حاشیه کاسپین به جز کشور روسیه شکار این‌گونه ارزشمند را ممنوع اعلام نموده‌اند. در پی تلاش‌های حامیان فک کاسپین در این منطقه ، وزیر محیط زیست کشور روسیه شکار قانونی فک‌ها را در سال ۲۰۱۸ به صورت موقت و به مدت یک سال ممنوع اعلام کرد. در حال حاضر هم هر سال تعداد زیادی از آن‌ها در تورهای ماهی‌گیران گرفتار می‌شوند. برخی ماهی‌گیران می‌پندارند که فک‌ها از ماهیان تجاری، که منبع ارزش‌مندی برای آنان هستند، تغذیه می‌کنند. به همین سبب، به محض مشاهدهٔ فک‌ها، آن‌ها را می‌کشند. گرم‌شدن زمین، باعث ذوب یخ‌های بخش شمالی دریای کاسپین، و در نتیجه نابودی زیستگاه‌های فک شده‌است. از عوامل دیگر کاهش شدید جمعیت فک‌های دریای کاسپین، آلودگی‌های محیطی و نوعی بیماری است که از سگ‌سانان به این‌گونه منتقل و در سال‌های گذشته موجب تلفات زیادی شده‌است. همچنین تورهای صیادی و کاهش ماهیان کیلکا از جمله عواملی هستند که نابودی فک‌ها را سبب شده‌است.

شانه‌دار دریایی مهاجم

یکی از عوامل اصلی نابودی فک‌ها تکثیر نوعی شانه‌داران ژله‌ای مهاجم به نام «نمیوپسیس» (شانه‌دار دریایی مهاجم) است که از طریق کانال ولگا- دن وارد کاسپین شده و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای کاسپین وارد کرده‌است. تکثیر این آبزی باعث به هم خوردن زنجیره غذایی آبزیان و کاهش ۱۰ برابری فک کاسپین شده‌است.[10]

شانه‌دارهای مهاجم نمیوپسیس در دریای کاسپین از پلانکتونها تغذیه می‌کنند، پلانکتون‌های موجود در دریای کاسپین تا ۹۰ درصد کاهش یافته‌است. از آن جایی که پلانکتون‌ها غذای اصلی ماهی‌های کوچک کیلکا است، شمار کیلکاها در این دریا کاهش چشم‌گیری داشته‌است. ماهی کیلکا نیز به نوبه خود منبع تغذیه بسیاری از آبزیان این دریا از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای کاسپین است. در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی آبزیان دریای کاسپین شمار انواع ماهی‌ها و فک‌ها تا ۱۰ برابر کاهش یافته‌است.[10]

سرشماری

پیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فک‌های کاسپین نزدیک به یک میلیون قلاده بود اما در سرشماری سال ۲۰۰۸ معلوم شد که این تعداد به یک صد هزار قلاده کاهش یافته‌است.[10]

جستارهای وابسته

منابع

«Caspian seal». ویکی‌پدیا انگلیسی.

  1. Goodman، Simon؛ Dmitrieva، Lilia (۲۰۱۵-۰۷-۱۰). «IUCN Red List of Threatened Species: Caspian Seal». IUCN Red List of Threatened Species. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  2. «نماد صلح جهانی حمایت از فک کاسپین به تنکابن رسید».
  3. «حمایت از فک دریای کاسپین».
  4. کاسپین-در-حال-انقراض «فک کاسپین در حال انقراض» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  5. Ikemoto, Tokutaka; Kunito, Takashi; Watanabe, Izumi; Yasunaga, Genta; Baba, Norihisa; Miyazaki, Nobuyuki; Petrov, Evgeny A.; Tanabe, Shinsuke (2004). "Comparison of trace element accumulation in Baikal seals (Pusa sibirica), Caspian seals (Pusa caspica) and northern fur seals (Callorhinus ursinus)". Environmental Pollution (Barking, Essex: 1987). 127 (1): 83–97. doi:10.1016/s0269-7491(03)00251-3. ISSN 0269-7491. PMID 14553998.
  6. "Caspian seal - Wikipedia". en.m.wikipedia.org. Retrieved 2020-09-12.
  7. "Caspian seal - Wikipedia". en.m.wikipedia.org. Retrieved 2020-09-12.
  8. «Caspian seal - The Encyclopedia of Earth». editors.eol.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۱۲.
  9. Endo, H.; Sakata, S.; Arai, T.; Miyazaki, N. (April 2001). "The Muscles of Mastication in the Caspian Seal (Phoca caspica)". Anatomia, Histologia, Embryologia. 31 (5): 262–265. doi:10.1046/j.1439-0264.2002.00372.x. PMID 12484416.
  10. -و-حمله-شانه دارهای-مهاجم-در-کاسپین/a-17238064 نابودی فک‌ها و حمله شانه‌دارهای مهاجم در کاسپین دویچه‌وله فارسی
  • فاطمه حسینی زواریی، و دیگران. فرهنگ‌نامهٔ حیات وحش ایران. تهران: نشر طلایی، ۱۳۸۸.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.