میان‌دوره ایرانی
میان‌دورهٔ ایرانی (به انگلیسی: Iranian Intermezzo) یا به گفتهٔ مینورسکی «میان‌پردهٔ ایرانی»[1] به دوره‌ای گفته می‌شود که طی آن برای نخستین بار بعد از اسلام و با تحلیل رفتن حکومت خلفای عباسی، حکومت اقوام ایرانی‌تبار مسلمان در فلات ایران دوباره شکل گرفت.
دودمان‌های ایرانی مسلمان
دودمان طاهریان، یک دودمان ایرانی بود که از سال ۲۰۰ تا ۲۵۲ هجری خورشیدی بر شمال‌شرق ایران بزرگ در منطقهٔ خراسان و فرارود (که هم‌اکنون بخشی از کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان است) فرمان می‌راندند. پایتخت طاهریان شهر نیشابور بوده‌است.
دودمان صفاریان، دودمانی ایرانی بودند که در سال‌های ۸۶۱ تا ۱۰۰۳ میلادی بر بخش‌هایی از ایران، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان کنونی حکومت می‌کردند. پایتخت ایشان شهر زَرَنگ بود و آنان را از نوادگان ساسانیان می‌دانستند که پس از حملهٔ اعراب به سیستان مهاجرت کرده بودند.
دودمان ساجیان، یا بنی ساج دودمانی ایرانی بودند که میان سدهٔ سوم تا آغاز سدهٔ چهارم هجری بر آذربایجان و آران فرمان می‌راندند. خاستگاه آن‌ها اسروشنه در آسیای میانه بود و تبار سغدی داشته‌اند.
دودمان سامانیان یک دودمان ایرانی بودند که حدود دو سده در فاصلهٔ (۲۶۱–۳۹۵ ه.ق/ ۸۷۴–۱۰۰۴ م.) بر بخش‌های بزرگی از ایران حکومت می‌کردند. مرکز این حکومت در خراسان و فرارود بود و در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود، بر تمام افغانستان کنونی و بخش‌های بزرگی از کشورهای امروزی تاجیکستان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و پاکستان فرمان می‌راند.
دودمان زیاریان یا آل زیار یک دودمان کوچک اسلامی و اهل سرزمین‌های ساحلی دریای خزر بودند. آن‌ها از ۹۳۱–۱۰۹۰ میلادی ابتدا در شمال ایران و سپس در طبرستان گرگان حکمرانی کردند.
دودمان آل بویه یا بوییان یا بویگان (۳۲۰–۴۴۷ ه.ق/ ۹۳۲–۱۰۵۵ م.) از دودمان‌های دیلمی زیدی شیعه‌مذهب پس از اسلام بودند که در بخش مرکزی، غربی و جنوبی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند.
دودمان سالاریان یک خاندان مسلمان دیلمی ایرانی و شاخه‌ای فرعی و در عین حال مستقل از جستانیان بود که در سال‌های ۹۱۹–۱۰۶۲ میلادی در محدودهٔ میان قزوین و سفیدرود حکومت می‌کردند.
جستارهای وابسته
منابع
- «تحقيقات تاريخ اجتماعي» (PDF). پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي سال ششم،. شمارة دوم، پاييز و زمستان ۱۳۹۵ ،: ۱۱۱–۱۲۹.