گنبد کاووس

گُنبَدِ کاووس یا گنبد قابوس مرکز شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان ایران است که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، در حدود ۱۵۵۹۱۰ نفر بوده‌است.[6] این شهر به خاطر دارا بودن بلندترین برج آجری دنیا با همین نام که در قرن یازدهم میلادی بنا شده‌است، معروف است. قطب الدین راوندی در کتابش آورده شیعیان با پیشواشان حسن عسکری در جرجان دیدار کردند[7][8][9] این شهر در سدهٔ اخیر مرکز ترکمن‌صحرا محسوب شده‌است.[10]

با برج گنبد قابوس اشتباه نشود.
گنبدکاووس
کشور ایران
استانگلستان
شهرستانگنبد کاووس
بخشمرکزی
نام(های) پیشینگرگان، جرجان (معرب گرگان) و هیرکان باستانی
سال شهرشدن۱۳۰۵
مردم
جمعیت۱۵۱٬۹۱۰ نفر (۱۳۹۵)
رشد جمعیت۵٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت۲۰۵۹هکتار[1]
ارتفاع۵۲ متر[2]
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه۵۰۰ میلی‌متر[3]
اطلاعات شهری
شهردارمنصور طعنه گنبدی[4]
ره‌آوردفرش
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۱۷[5]
وبگاهشهرداری گنبد کاووس
شناسهٔ ملی خودرو ایران ۶۹ ب، و، هـ
کد آماری۱۱۸۶
گنبدکاووس

تاریخچه

در محل فعلی شهر گنبد کاووس، در دوران کهن، شهری به نام هیرکان و سپس گرگان «جرجان» قرار داشته که به دلیل قرار داشتن در جاده ابریشم از اهمیت بسیاری در بازرگانی برخوردار بوده‌است. در دوران رضاشاه پهلوی در کنار خرابه‌های گرگان باستان شهری جدید، با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد که گنبد کاووس نام گرفت. در طول دوران‌های متمادی، هنگام حکمرانی سلسله آل زیار این شهر پایتخت ایران بوده‌است.[11] ازجمله علما و دانشمندانی که در این‌جا بودند می‌توان به شاعر ترکمن مختومقلی فراغی و شیخ فخرالدین اسعد گرگانی (سراینده ویس ورامین) و ابوعلی سینا دانشمند و فیلسوف و پزشک ایرانی که مدت‌ها در آنجا ماند، اشاره کرد. همچنین دولت مردانی چون امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن سکندربن وشمگیر با کتاب معروف قابوس نامه که برای فرزندش گیلان شاه نگاشت و از بین علمای دینی عصر حاضر می‌توان به اولین برپاکنندهٔ نماز عیدین و نماز جمعه سید نظر آخوند یلمه از دانش آموختگان بخارای شریف و خیوه نام برد درگذشت وی در سال ۱۳۳۱ رخ داد. از آن دوران برج آجری قابوس که احتمالاً مدفن سلطان آل زیاری، قابوس بن وشمگیر است که قدیمی‌ترین برج مقبره سبک رازی بوده و ارتفاع آن به ۶۰ متر می‌رسد و بین سال‌های ۱۰۰۶ تا ۱۰۰۷ میلادی بنا شده‌است.[12] شهر گنبد قابوس بعدها پس از جرجان به وجود آمد و جزو ناحیه گرگان قدیم محسوب می‌شد، این شهر در گذشته مرکز «ترکمن صحرا» بود،[13] بعد از دورانی به دلیل زلزله شهر گنبد قابوس که نمادی از تمدن ایرانی و جهانی بود با خاک یکسان شده و در اثر حملات مغول و سپس تیمور، رو به ویرانی نهاد و بعدها کم‌کم «قابوس فعلی» در نزدیکیِ «شهر قبلی» روبه ترقی و توسعه نهاد[13][14] و بعدها بقایای آن (شهر قبلی) در قسمت شرقیِ شهر گنبد قابوس کشف شد.

شهر کنونی به سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، در دوران سلسله پهلوی به دستور رضاشاه بنیان نهاده شد و به سپاس از قابوس بن وشمگیر نام آن را گنبد قابوس (که اکنون به گنبد کاووس تغییر یافته‌است) نهادند. نقشه اصلی این شهر توسط کارشناسان آلمانی، مطابق با اصول شهرسازی طراحی شد.

اقلیم و آب و هوا
محل تلاقی دو سپاه رضاشاه در گنبد (سال ۱۳۰۴)

میانگین دما

میانگین سالانه دمای هوا در گنبد کاووس ۱۸/۶ درجه سانتی گراد است. میانگین حداکثر سالانه دمای هوا ۲۴/۵ و میانگین حداقل سالانه آن ۱۲/۷ درجه می‌باشد. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۱۱/۸ درجه است. میانگین دما در سردترین ماه یعنی ژوئن ۸/۱ درجه و در گرمترین ماه یعنی اوت ۲۹/۹ درجه سانتیگراد می‌باشد.[15]

رطوبت نسبی هوا

میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا در گنبد کاووس ۶۵ درصد می‌باشد. مرطوب‌ترین ماه درگنبد کاووس ماه ژانویه با ۷۵ درصد و خشک‌ترین ماه آن ژوئن با۵۴ درصد رطوبت نسبی است.[15]

مردم

اغلب ساکنان شهر گنبد ترکمن های ایرانی هستند. اندکی از جمعیت این شهرستان را بومیان، فارس زبانان و همچنین مهاجرانی از مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، آذربایجان، شاهرود، سمنان و خراسان تشکیل می دهند. ۶۰٪ مردم سنی مذهب (ترکمن و بلوچ) و ۴۰ درصد شیعه (فارسی زبانان و ترک ها) هستند.[16]

«جمعیت نژادی گنبد کاووس». با این وجود دیگر اقوام مانند طبری‌ها (مانند کتولی‌ها، استرآبادی‌ها و مازندرانی‌ها)، فارسی‌زبانان (مانند سمنانی‌ها، سیستانی‌ها و خراسانی‌ها)، آذربایجانی‌ها، بلوچها و قزاق‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کنند.[17]


نقشهٔ زبانی استان گلستان

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۵۱٬۹۱۰ نفر (در ۴۴٬۷۳۱ خانوار) بوده‌است.[18]

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۴۵۴۰٬۶۶۷—    
۱۳۵۵۶۰٬۷۲۱+۴۹٫۳٪
۱۳۶۵۸۷٬۱۰۰+۴۳٫۴٪
۱۳۷۰۱۰۲٬۷۶۸+۱۸٪
۱۳۷۵۱۱۱٬۲۵۳+۸٫۳٪
۱۳۸۵۱۲۷٬۱۶۷+۱۴٫۳٪
۱۳۹۰۱۴۴٬۵۴۶+۱۳٫۷٪
۱۳۹۵۱۵۱٬۹۱۰+۵٫۱٪

کشاورزی

گنبدکاووس دارای آب و هوای نه چندان مساعد و خاکی حاصل‌خیز به‌خصوص خاک‌های جلگه‌ای لس است. آب کشاورزی از رودها و چاه‌ها فراهم می‌شود و محصولات کشاورزی عبارتند از: گندم، جو، برنج، بنشن، و مرکبات. این شهرستان همچنین غلات تولیدی را به تهران و شهرهای بزرگ دیگر صادر می‌کند. گنبدکاووس دارای باغ‌های زیتون فراوان است.

ورزش
مسابقات اسب دوانی گنبد کاووس

درگنبدکاووس یک مجموعه مجتمع سوارکاری وجود دارد. این مجموعه در زمان احداث، به عنوان زیباترین مجموعه سوارکاری خاورمیانه شناخته می‌شد. مسابقات اسبدوانی کورس بهاره و پاییزه ایران در آن انجام می‌گردد که شرکت‌کننده‌های زیادی از سراسر ایران و کشورهای دیگر به این شهر می‌آیند.

نئوپان گنبد و جواهری گنبد از تیم‌های قدیمی والیبال ایران هستند که در این شهر قرار دارند و تعدادی از والیبالیست‌های این شهر به تیم ملی والیبال ایران راه یافته‌اند و بعدها این تیم به نام جواهری گنبد و هاوش گنبد تغییر نام داد و در سال ۱۳۹۱ تیم جواهری گنبد نیز به آن اضافه گردید. بازیکنان این شهر به ویژه در والیبال ساحلی بسیار مطرح‌اند.

مراکز درمانی

مناطق دیدنی
برج گنبد قابوس برج آجری به‌جای‌مانده از دوران زیاریان. نام شهر گنبد کاووس از این برج گرفته شده‌است.

گنبد کاووس دارای مناطق گردشگری و تاریخی بسیاری از جمله زندان گنبد، برج گنبد، امامزاده یحیی بن زید، دریاچه مصنوعی گنبد کاووس، موج‌های آبی ناتمام، پارک توریستی الغدیر، بازار بزرگ روس‌ها، مجتمع سوارکاری گنبد کاووس، شهر تاریخی جرجان، سد گلستان ۱ و ۲، و سه تالاب آلماگل، آجی‌گل و آلاگل در نزدیکی بازارچه و در جوار گمرک قرار دارد، مسافرین می‌توانند ضمن صید ماهی از تالاب‌ها (در صورت ممنوعه نبودن فصلی) و خرید از بازارچه از هتل و رستوران مستقر در آن محل نیز برای بیتوته و اسکان موقت استفاده نمایند.

مراکز آموزش عالی
دانشگاه دولتی گنبد کاووس
  • دانشگاه دولتی گنبد کاووس
  • دانشگاه فرهنگیان شهید بهشتی گنبد کاووس
  • دانشگاه آزاداسلامی گنبد کاووس
  • دانشگاه پیام نور گنبد کاووس
  • دانشگاه علمی و کاربردی گنبد کاووس
  • مؤسسه آموزش عالی شرق گلستان
  • مؤسسه آموزش عالی شمس
  • مجتمع آموزش فنی و حرفه ای امیر گنبد کاووس

ثبت جهانی

برج گنبد قابوس این میراث ماندگار ایران، یکشنبه شب (۱۹ شهریور ۱۳۹۱) در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور وقت (محمود احمدی‌نژاد) در فهرست آثار یونسکو قرار گرفت و ثبت جهانی شد.

افراد سرشناس

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «شهرداری گنبد».
  2. «مختصات و ارتفاع».
  3. «شبکه جهانی جام جم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۰۸.
  4. «معرفی شهردار جدید گنبد کاووس».
  5. «پیش‌شماره».
  6. «درگاه ملی آمار > سرشماری عمومی نفوس و مسکن > نتایج سرشماری». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۴.
  7. «ورود حسن عسکری به جرجان».
  8. الخرائج و الجرائج جلد اول، صفحهٔ ۴۲۴.
  9. موسوعة عسکری (علیه السلام) ج 1، ص 335، رقم 350.
  10. «تصویر شهرهای استان گلستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۷.
  11. تبیان، موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی (۲۰۱۷-۰۲-۲۱). «گنبد کاووس از فراز بلندترین برج آجری جهان». تبیان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۱۰.
  12. "معماری". دانشنامه بریتانیکا. 2008. Retrieved ۱۹ فروردین ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  13. «جاذبه‌های گردشگری». درگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه پیام نور. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۲.
  14. «شهر رمزآلود جرجان». شهر رمزآلود جرجان. ۲۰۱۹-۰۴-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۲.
  15. «آمار ۱۸۱ ایستگاه سینوپتیک کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
  16. «جمعیت نژادی گنبد کاووس».
  18. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.

منابع

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گنبد کاووس موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.