استتار

اِستِتار یکی از راه‌هایی است که برای در امان ماندن موجودات زنده و غیر زنده از دیده شدن به وسیله دشمن از طریق غیرقابل تشخیص شدن از محیط اطراف به‌کار می‌رود. استتار به هر گونه بهره بردن یا ترکیب کردن مواد، رنگ‌ها، ایجاد خطای دید، و این قبیل چیزها که باعث پنهان شدن یا سخت‌تر دیده شدن حیوانات یا اجسام (دید گریزی) یا اینکه آنها با استتار خود خود را به چیز دیگری شباهت داده (محاکات) گفته می‌شود. برای مثال می‌توان به پوست خالخالی یوزپلنگ‌ها، لباس جنگی سربازان امروزی، بالهای حشره راست بال که شبیه به برگ درخت می‌باشد، اشاره کرد. رویکرد سوم، حرکت خیره کننده که ناظر را با یک الگوی آشکار اشتباه می‌گیرد و باعث می‌شود تا شیء قابل مشاهده باشد اما فهمیدن موقعیت آن لحظه به لحظه سخت‌تر می‌شود. هدف اکثر روشهای استتار دیدگریزی است. دیدگریزی غالباً از طریق شباهت کلی به پس زمینه، رنگ متضاد با کنتراست بالا، از بین بردن سایه و دورنگ بودن مانند تیره‌تر بودن در سطح بالایی بدن و روشن‌تر بودن در سطح زیرین بدن صورت می‌پذیرد. در اقیانوس آزاد، که هیچ زمینه ای در آن وجود ندارد، روش‌های اصلی استتار شفاف بودن، نقره ای بودن و دورنگ بودن است و توانایی تولید نور از جمله موارد دیگری است که برای ضد روشنایی استفاده می‌شود مانند قسمت زیرین بدن سفالوپودهایی همچون ماهی مرکب. بعضی از حیوانات مانند آفتاب‌پرست و اختاپوس قادرند به‌طور فعال الگو و رنگ پوست خود را تغییر دهند، چه برای استتار و چه برای علامت دهی. ممکن است که برخی از گیاهان برای خورده نشدن توسط حیوانات گیاهخوار از استتار استفاده کنند.

استتار تک تیرانداز در محیط جنگلی.

در طبیعت

استتار کفشک‌ماهی فلاندر بر روی سنگریزه‌های کف دریا

در طبیعت جانورانی که با محیط خود هم‌رنگ هستند از این روش سود می‌برند.[1] مانند طرح و رنگ یکسان بدن یوزپلنگ با گیاهان زیست‌بومش و همرنگ‌شدن آفتاپ‌پرست با محیط اطرافش.

نظامی

انسان‌ها نیز در دفاع نظامی از این روش استفاده می‌کنند. به مجموعه اقداماتی که فرد یا افراد برای در امان ماندن خود یا تجهیزات‌شان از دید دشمن انجام می‌دهند، استتار گویند. بدیهی‌ست دشمن نمی‌تواند کسی را که نمی‌بیند یا نمی‌داند کجاست، هدف قرار دهد.[2]

اصول استتار

اصول استتار شامل انتخاب محل، انضباط استتار و ساختمان استتار است.

انتخاب محل

انتخاب محل یا موضع یابی، انتخاب بهترین و مطلوبترین نقطه و محل استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت‌ها را به بهترین وجه امکانپذیر سازد؛ بنابراین اگر انتخاب محل به خوبی انجام شود، به‌کارگیری و استفاده از وسایل و ابزار مصنوعی جهت استتار و اختفا ضرورتی پیدا نمی‌کند یا این ضرورت به حداقل ممکن تقلیل خواهد یافت. مکان‌یابی صحیح آسیب‌پذیری را تا حد قابل توجهی تقلیل می‌دهد، وضعیت پدافندی مناسبی ایجاد می‌کند، دشمن را در حمل با مشکل و محدودیت مواجه و ابتکار عمل را از وی سلب می‌کند، نیاز به تسلیحات پدافندی را تقلیل می‌دهد و نهایتاً صرفه جویی قابل توجهی را در حفظ سرمایه‌های ملی به دنبال دارد. اثرات تخریبی حملات و بمباران‌های هوایی عراق در جنگ ایران و عراق به مراکز حساس و حیاتی ایران مانند پالایشگاه آبادان، سایت سی.آر. سی، دهلران، پالایشگاه اصفهان، نیروگاه آبی سد دز، مرکز مخابرات ماهواره‌ای شهید قندی و … نتایج متفاوتی داشته‌است که یکی از عوامل عمده آن وضعیت و موقعیت مکانی مناسب یا غیر مناسب این مراکز بوده‌است.[3]

انضباط استتار

انضباط استتار عبارت از کارهایی است که ظاهر طبیعی یک منطقه را تغییر داده یا موقعیت افراد و تجهیزات را بدون اینکه حتی دیده شوند برای دشمن آشکار می‌سازد. رعایت شدید و قاطع و دقیق انضباط استتار به صورت فردی و گروهی دومین اصل و شرط اساسی دستیابی به استتار و موفقیت در آن است.[4]

دهان قورباغه‌ای پاپوایی جنس نر در حالت استتار بر روی یک درخت

روشهای استتار

سه روش اصولی استتار عبارتند از: مخفی نمودن، همگون‌سازی، بدل‌سازی (شبیه‌سازی)

مخفی نمودن

استتار آفتاب‌پرست جکسون در میان گیاهان

مخفی نمودن اختفاء کامل یک شیء به وسیله پوشش‌های فیزیکی می‌باشد، همانند پوشاندن پناهگاه، تجهیزات، پرسنل و غیره به شاخ و برگ و سایه درخت که آن‌ها را از دیده‌بانی هوایی پنهان می‌دارد.[5]

همگون‌سازی

همگون‌سازی به‌کارگیری وسایل استتار در بالا و اطراف هدف می‌باشد به طوری که با زمینه طبیعی اطراف آن نوعی آمیختگی ایجاد نموده و هدف، جزئی از زمینه به نظر آید. برای مثال، سرباز با استفاده از پماد سیاه‌کننده صورت، قسمت‌های شفاف و صیقلی صورت را با محیط اطراف آن یکسان نموده یا با استفاده از شاخ و برگ طبیعی درختان بر روی کلاه کاسک خود، نوع آمیختگی و همگونی با محیط اطراف ایجاد می‌نماید. همگون‌سازی در تجهیزات و تأسیسات نیز می‌تواند موجب عدم توجه و حساسیت دشمن به آن‌ها گردد.[6]

بدل‌سازی (شبیه‌سازی)

بدل‌سازی (شبیه‌سازی) تغییر قیافه هدف حقیقی و اصلی و استفاده از تجهیزات و تأسیسات کاذب و فریبنده در فاصله مجاز و منطقی از هدف حقیقی می‌باشد که در صورت حسن اجرا موجب مصون و محفوظ ماندن هدف‌های حقیقی و اصلی می‌شود.[6]

قوانین

استتار به طرق مختلفی که در پایین به برخی از آنها اشاره خوهیم کرد امکان‌پذیر بوده. بیشتر این روش‌ها شامل دیدگریزی، پنهان شدن جلوی زمینه، همچنین تقلید حرکات خیره‌کننده ای که نیازی به پنهان شدن ندارند، می‌باشد. این روش‌ها ممکن است به شکل فردی یا به شکل ترکیبی صورت پذیرد.

دید گریزی

دیدگریزی به معنی این است که حیوان یا تجهیزات نظامی به سختی قابل رویت (یا از طرق دیگر مانند صدا یا بو و رد شکار) باشند. دیدگریزی از طرق مختلفی امکان‌پذیر است. برای مثال زندگی در زیر زمین یا فعال بودن در شب به جای روز.[7]

تشابه به محیط اطراف

رنگ و طرح برخی از حیوانات مشابه با بعضی از محیط‌های زیستی می‌باشد که این یکی از مولفه‌های مهم در استتار در تمام محیط‌های زیستی محسوب می‌گردد.

دورنگ بودن بدن

دورنگ بودن بدن که کانتراست بالا داشته و اشکالی که خاص هستند، باعث می‌شود که خطوط خارجی بدن حیوانات یا ماشین‌های نظامی به نظر نرسد. مانند نقطه‌ها یا خط‌هایی که روی بدن حیوانات یا ماشین‌های نظامی وجود داشته[7] یا برای پنهان کردن بعضی از قسمت‌های صورت به خصوص چشم‌ها، از نوعی ماسک استفاده می‌شود. مانند چیزی که در قورباغه‌ها رایج است.

از بین بردن سایه

برخی از حیوانات مانند مارمولک شاخدار آمریکای شمالی که بدن او به شکل استادانه ای برای از بین بردن سایه طراحی شده‌است. بدن آنها در لبه‌ها صاف شده و درای لبه‌های نازک کی باشد. این حیوانات بدن خود را به زمین فشار داده و لبه‌های بدن آنها سفید رنگ بوده که باعث می‌شود سایه به چشم نیاید و در نتیجه حیوان از دید پنهان می ماندو سایه تنها در زیر سطح بدن حیوان قرار می‌گیرد.[8]

پرت کردن حواس

بسیاری از حیوانات طعمه، علامت‌های آشکاری دارند که به شکل شگفت‌انگیزی حواس شکارچی را به خود جلب می‌کنند.[9]

تزیین خود

بعضی از حیوانات برای پنهان شدن خود را توسط شاخه‌های کوچک، ماسه، تکه‌های صدف که در محیط زیست خود وجود دارد، خود را تزیین کرده که با محیط اطراف خود مطابق شوند.

تغییر رنگ پوست

حیواناتی همچون آفتاب‌پرست، قورباغه، ماهی‌های پهن مانند سفره ماهی، انواع ماهی‌های مرکب و اختاپوس قابلیت تغییر رنگ بدن یا تغییر طرح بدن خود را دارند و این تغییر را با استفاده رنگ یاخته‌هایی که به رنگی مشابه رنگ زمینه می‌شوند، میسر می‌گردد. در آفتاب‌پرست تغییر رنگ ممکن است به مقصود علامت دهی نیز باشد.[10]

شفاف بودن

بسیاری از حیوانات اقیانوس که در آب شناور هستند، بسیار شفاف بوده و این قابلیت به آنها موقعیت استتار شدن می‌دهد.[11]

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته

اختفا

منابع

1. جوزف آلبرز، تأثیر متقابل رنگ‌ها، ترجمهٔ عربعلی شروه، نشر نی
2. «گفتار هفتم: تاکتیک – رزم انفرادی». آمادگی دفاعی - سال سوم (بازنشر در شبکه آموزش صدا و سیما). بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۰۸.
3. جعفر موحدی نیا، دفاع غیر عامل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، 1383، ص 114.
4. جعفر موحدی نیا، دفاع غیر عامل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، 1383، ص 113.
5. جعفر موحدی نیا، دفاع غیر عامل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، 1383، ص 116.
6. جعفر موحدی نیا، دفاع غیر عامل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، 1383، ص 117.
7. Forbes 2009, pp. 50–51 and passim.
8. Dimitrova, M.; Stobbe, N.; Schaefer, H. M.; Merilaita, S. (2009). "Concealed by conspicuousness: distractive prey markings and backgrounds". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 276 (1663): 1905–1910. doi:10.1098/rspb.2009.0052. PMC 2674505. PMID 19324754.
9. Bates, Mary (2015-06-10). "Natural Bling: 6 Amazing Animals That Decorate Themselves". National Geographic. Retrieved 11 June 2015.
10. Mitchell, G.; Skinner, J. D. (2003). "On the origin, evolution and phylogeny of giraffes Giraffa camelopardalis" (PDF). Transactions of the Royal Society of South Africa. 58 (1): 51–73. doi:10.1080/00359190309519935. Archived from the original (PDF) on 23 September 2015. Retrieved 1 December 2019.
11. Bian, Xue; Elgar, Mark A.; Peters, Richard A. (2016). "The swaying behavior of Extatosoma tiaratum: motion camouflage in a stick insect?". Behavioral Ecology. 27 (1): 83–92. doi:10.1093/beheco/arv125.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استتار موجود است.