استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی

حکومت عراق در زمان صدام حسین به طرز گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی برای مقابله با مخالفان و جنگ ایران استفاده کرد. از حدود سال ۱۳۵۵، رژیم عراق با جمع‌آوری برخی از استادان دانشگاه و صرف بودجه لازم به جمع‌آوری اطلاعات دربارهٔ سلاح‌های شیمیایی ـ میکروبی و رادیواکتیو پرداخت و در هر سه زمینه، موفقیت‌هایی را به دست آورد.[1]

نوشتار(های) وابسته: بمباران شیمیایی سردشت و بمباران شیمیایی حلبچه
سیر استفاده حکومت صدام از سلاح‌های شیمیایی

صدام حسین از سال ۱۹۸۴ به بعد به‌طور گسترده از تابون استفاده می‌کرد، اما این ماده گران بود و پیدا کردن مواد لازم برای ساخت آن هم سخت بود. او بعدها بیشتر به سراغ گاز وی ایکس رفت که قدرت و دوام بیشتری داشت. او در سال ۱۹۸۸ حدود ۴ تن از این گاز را در اختیار داشت اما ماده شیمیایی که در حجم وسیع‌تری در دسترس او قرار داشت، گاز سارین بود صدام حسین به گاز خردل هم علاقه داشت، چرا که این گاز اثرات درازمدتی نظیر کوری، انواع سرطان، ناباروری و نقص عضوهای پیش از تولد داشت.[2]

از سال ۱۳۶۳ استفاده گسترده عراق از گاز اعصاب، گاز تاول‌زا و گازهای عامل خون آغاز شد. تنها در یکی از موارد استفاده عراق از این قبیل سلاح‌ها علیه شهروندان عراقی حامی ایران در اسفند ۱۳۶۶، متجاوز از ۵۰۰۰ نفر غیرنظامی کشته و ۷۰۰۰ نفر دیگر مجروح شدند.[3] این در حالیست که اولین حمله شیمیایی عراق (به ایران) که توسط سازمان ملل در جنگ ثبت شده بود، مربوط به ۲۳ دی سال ۱۳۵۹ می‌شد که در منطقه‌ای واقع در پنجاه کیلومتری غرب ایلام بود که در آن عراق علیه نیروهای ایرانی بکار برد و نهایتاً بر اثر این حمله شیمیایی، ۱۰ نفر کشته شدند.[4]

پروفسور گرهارد فرایلینگر استاد و رئیس سابق بخش جراحی پلاستیک دانشگاه وین، با مشاهده وضعیت نخستین گروه بیماران ایرانی که به دلیل مصدومیت ناشی از سلاح شیمیایی در سال ۱۹۸۴به وین آورده شده بودند، راهی ایران شد و تلاش‌هایی برای اثبات استفاده صدام از سلاح شیمیایی انجام داد.[5][6]

سرکوبی کردهای عراق

عراق پیش از آغاز جنگ با ایران در سال ۱۹۷۴، سابقه استفاده از تسلیحات شیمیائی علیه کردهای این کشور را در کارنامه خود داشت.

جنگ ایران و عراق
نوشتار اصلی: جنگ ایران و عراق
انقباض مردمک چشم سرباز ایرانی آلوده‌شده به گاز اعصاب در برابر نور انعکاسی در مقایسه با یک پرستار نظامی در دو موقعیت یکسان

زمانی که در ابتدای جنگ و در مهر ۱۳۵۹ ارتش عراق از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد، واکنش ایران اعتراض به این اقدام غیرانسانی بود. رادیوی رسمی عراق این اتهام را انکار نمود؛ ولی در طول عملیات رمضان و خیبر بمب‍های شیمیائی تولید عراق که به کمک توپخانه و هواپیما فرو می‌ریخت به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت. در واقع عراقی‌ها نه‌تنها خط دفاعی رزمندگان ایران را با سلاح‌های شیمیائی می‌شکستند، بلکه از طیف گسترده‌ای از این سلاح‌ها علیه شهروندان غیرنظامی نیز استفاده می‌کردند.[7]

توسل عراق به سلاح‌های شیمیایی به‌طور محدود، از زمان آزادسازی خرمشهر بوده‌است، اما می‌توان کاربرد گسترده آن را پس از پیروزی‌های بزرگ ایران و شکست نیروهای عراق به ترتیب در عملیات‌های والفجر ۲، والفجر۴، خیبر و بدر دانست.[8]

گلوله‌های شیمیایی

از زمستان سال ۱۳۵۹ عراق شروع به استفاده از گلوله‌های شیمیایی نمود که غالباً ترکیبات اشک‌آور و تهوع زا و عصبی بود و موارد آن بسیار محدود و به نظر می‌رسید که، بیشتر جنبه آزمایشی داشته باشد.[9]

مناطق مورد حمله شیمیایی
ایران
عراق

عملیات‌های نظامی

در عملیات‌های زیر نیروهای عراقی از بمب‌های شیمیایی استفاده کردند.[16][17]

ردیف نام عملیات عوامل مورد استفاده وسیله پرتاب
۱عملیات والفجر ۲گاز خردلحمله هوایی
۲عملیات والفجر ۴گاز خردلحمله هوایی + توپخانه
۳عملیات والفجر۸ (فتح فاو)
۴عملیات کربلای ۸
۵عملیات خیبرگاز خردل+گاز اعصاب+گاز خفه‌کنندهحمله هوایی + توپخانه
۶عملیات بدرگاز خردل (ناچیز)+گاز اعصاب+سیانورحمله هوایی+توپخانه+پخش با هواپیما
۷نبرد دوم فاوگاز اعصاب، سیانید در خطوط مقدم و گاز خردل در پشت جبههبمباران توپخانه‌ای و هوایی
۸عملیات توکلنا علی‌اللهگاز اعصاب، سیانید در خطوط مقدم و گاز خردل در پشت جبههبمباران توپخانه‌ای و هوایی

بمباران سردشت
نوشتار اصلی: بمباران شیمیایی سردشت
تصویری از قربانیان بمباران شیمیایی سردشت

بمباران شیمیایی سردشت بمبارانی بود که نیروی هوایی عراق از ۷ تیر۱۳۶۶ با استفاده از بمب‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) انجام شد. در این حمله ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر کشته و ۸۰۰۰ تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند.[18]

بمباران نودشه

شهرستان «نودشه» از توابع پاوه است در نزدیکی مرز ایران و عراق در استان کرمانشاه قرار دارد. این شهر در سه نوبت هدف بمباران شیمیایی رژیم بعثی عراق قرار گرفت که بر اثر آن بیش از یکصد نفر از اهالی آن که اکثراً زن و کودک بودند کشته شدند. در این بمباران‌ها ۱۰۴ نفر کشته و تعداد زیادی از اهالی مصدوم شدند[19]

تعداد کشته‌ها

در مجموع عراق در ۳۷۸ مورد حمله شیمیایی در طول هشت سال جنگ با ایران، موجب کشته و زخمی شدن بیش از ۵۰۰۰۰ نفر شد.[20]

استفاده در داخل عراق
بخشی‌از قربانیان بمباران حلبچه

حمله شیمیایی به حلبچه
نوشتار اصلی: حمله شیمیایی به حلبچه

حملهٔ شیمیایی به حلبچه که به کشتار حلبچه یا جمعهٔ خونین نیز شناخته می‌شود، یک نسل‌کشی مردم کرد بود که در ۱۶ مارس ۱۹۸۸ به وسیلهٔ بمباران شیمیایی توسط نیروهای دولتی عراقی در شهر حلبچهٔ کردستان عراق در طی روزهای پایانی جنگ ایران و عراق روی داد.

سرکوب شورش نجف و کربلا

در سال ۱۹۹۱ صدام برای سرکوب مردم شیعه نجف و کربلا از مواد عامل اعصاب و CS استفاده کرد.

تولیدکنندگان سلاح شیمیایی
تابلوی یادآوری فروش افزار جنگی شیمیایی توسط آلمان به عراق نصب شده در خیابان فردوسی تهران، روبروی سفارت آلمان در تهران.

مواد اولیه و تجهیزات تولید از منابع مختلفی تأمین شدند. دولت عراق توان بومی گسترده‌ای برای ساخت سلاح داشت. علائم موجود روی بقایای بسیاری از بمب‌هایی که در حلبچه پیدا شده‌اند، نشان می‌دهد که ساخت اتحاد شوروی سابق بوده‌اند. داده‌های موجود از مشارکت ۸۵ شرکت آلمانی، ۱۹ شرکت فرانسوی، ۱۸ شرکت بریتانیایی و ۱۸ شرکت آمریکایی حکایت دارند[21]

تأثیرات
حلبچه

مشکل مردم در شهر حلبچه این است که برای ساخت ساختمان‌های جدید، پی بنا کنده می‌شود، و در این هنگام توده‌هایی از گاز خردل که در زیر ساختمان جمع شده، آزاد می‌شود که اخیراً این مسئله باعث مرگ عده‌ای شده‌است.[22]

جانبازهای شیمیایی

سرنوشت سلاح‌های شیمیایی
نوشتار اصلی: جنگ خلیج فارس

عراق موفق نشد در جنگ خلیج فارس از این سلاح‌ها استفاده کند ولی پس از شکست در این جنگ براساس توافقنامهٔ آتش‌بس قبول کرد که همهٔ جنگ‌افزارهای شیمیایی و بیولوژیک خود را از بین برده و به بازرسان سازمان ملل اجازهٔ بازرسی از پایگاه‌های خود را بدهد. تحریم تجاری سازمان ملل تا زمانی که عراق تمامی شروط را اجرا نکرده بود باقی می‌ماند.

بیانیه‌های سازمان ملل

بیانیه ۳۰ مارس ۱۹۸۴ شورای امنیت اولین واکنش شورا به کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق محسوب می‌شود.[23] و دیگر بیانیه‌ها عبارتند از

  • بیانیه ۲۵ آوریل ۱۹۸۵ شورای امنیت
  • بیانیه ۲۶ مارس ۱۹۸۶ شورای امنیت

جستارهای وابسته
  • تسلیحات شیمیایی
  • یکی از فروشنده‌های اصلی مواد شیمیایی به عراق، شرکت آلمانی ایمهاوزن شیمی

منابع
  1. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6341&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  2. http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/12/121205_an_saddam_halabja_chemical_weapons.shtml
  3. Rajaee، Iran-Iraq War، ۳۲–۳۴.
  4. «چگونگی کاربرد سلاح شیمیایی در جنگ توسط عراق». آوینی.
  5. «برای پروفسور «گرهارد فرایلینگر» که جانبازان شیمیایی را تیمار می‌کرد». مشرق.
  6. «رژیم صدام در جنگ تحمیلی علیه ایران، از سلاح متعدد شیمیایی». تبیان.
  7. Rajaee، Iran-Iraq War، ۳۲–۳۴.
  8. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6341&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  9. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6344&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  10. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6344&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  11. موزه صلح تهران: ۳۱ تیرماه سالروز فاجعه حمله شیمیایی به روستاهای زرده و دیره در غرب کشور بازدید در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳
  12. سایت تحلیلی-خبری عصر ایران: سالی 10 نفر در «نساردیره» شهید می‌شوند. بازدید در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳
  13. پایگاه اینترنتی فردانیوز: نمایندگان روحانی به دهستان دیره رفتند بازدید در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳
  14. پایگاه خبری تحلیلی سیرنیوز: رژیم عراق شهر سومار را بمباران شیمیایی کرد؛ بایگانی‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ میلادی.
  15. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6306&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  16. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۲.
  17. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6341&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  18. عراق در جنگ ایران و عراق ۳ هزار و ۵۰۰ بار ایران را بمباران شیمیایی کرد بایگانی‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine پایگاه اطلاع‌رسانی قربانیان سلاح‌های شیمیایی
  19. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6362&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
  20. Rajaee، Iran-Iraq War، ۳۲–۳۴.
  21. http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/12/121205_an_saddam_halabja_chemical_weapons.shtml
  22. http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/12/121205_an_saddam_halabja_chemical_weapons.shtml
  23. http://www.chemical-victims.com/DesktopModules/Articles/ArticlesView.aspx?TabID=3961&Site=chemical&Lang=fa-IR&ItemID=6306&mid=12551%5Bپیوند+مرده%5D
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.