سردشت

سَردَشت، یکی از شهرهای کردنشین در جنوب غربی استان آذربایجان غربی است که مرکز شهرستان سردشت نیز به شمار می‌رود. این شهر با شمال کشور عراق و اقلیم کردستان عراق همسایه‌است.[3] بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این شهر برابر با ۴۶٬۴۱۲ نفر بوده است.[4]

برای دیگر کاربردها، سردشت (ابهام‌زدایی) را ببینید.
سردشت
کشور ایران
استانآذربایجان غربی
شهرستانسردشت
بخشمرکزی
مردم
جمعیت۴۶٬۴۱۲ نفر [1]
رشد جمعیت٪۲
جغرافیای طبیعی
مساحت۱۵۶۰ کیلومتر
ارتفاع۱۴۸۰ متر[2]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۶ ماهه اول سال ۱۴ درجه سانتی گراد، ۶ ماهه دوم سال ۰ درجه سانتی گراد
میانگین بارش سالانه۱۲۰۰ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردارکامل رسولی
ره‌آوردانگور سیاه، عسل، انجیر، گردو، سماق، کالاهای خارجی
وبگاهشهرداری سردشت
سردشت

سردشت در پای کوه گرده سور بر روی دشتی در ارتفاع به وسعت ۵/۲ کیلومتر مربع و با ارتفاع ۱۴۸۰ متر از سطح دریا و طول جغرافیایی ۴۵٫۵۳ شرقی و عرض ۳۶٫۲۵ شمالی بر کنار چشمه آبی رو به شرق مشرف به رودخانه کلوئ قرارگرفته‌است. آب آشامیدنی شهر و قسمت اعظم آب زراعتی زمین‌های اطراف شهر از این چشمه که کانون آبگیر کوه گرده سور کوه‌های مرزی می‌باشد تأمین می‌گردد.[5]

از بوکان ۱۰۵ کیلومتر (از طریق جاده شوسه) و از طریق مسیر بوکان-خلیفان-ربط ۱۳۰ کیلومتر و از مهاباد ۱۲۵ کیلومتر؛ همچنین با پیرانشهر ۹۰ کیلومتر و از بانه نیز ۶۰ کیلومتر فاصله دارد.

سردشت در دل رشته کوه‌های مرزی و در ۳۵ کیلومتری اقلیم کردستان عراق و نزدیکترین شهر اقلیم به آن شهر قلعه دیزه است.[6]

مردم این شهر کردزبان بوده و با کردی سورانی و لهجه (مکریانی) صحبت می‌کنند. مردم سردشت پیرو مذهب سنی شافعی هستند.[2] این شهر و آبادی‌های اطرافش در جنگ ایران و عراق توسط هواپیماهای عراق بمباران شیمیایی شد.[7]

از جاذبه‌های گردشگری سردشت می‌توان به آبشار شلماش (در فاصله ۸ کیلومتری شهر، گردنه زمزیران بین سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و چشمه آب معدنی گراوان در ۲ کیلومتری شهر ربط و روستاهای زیبای بیوران سفلی وبیوران علیا اشاره کرد.

شهرستان سردشت دارای سه بازارچه مرزی کیله (رسمی) و قاسم رش و اشکان (موقت) می‌باشد.

نامگذاری

برخی براین باورند که سردشت (زَردَشت) از آنجا که این نام را در کُردی «زرتشت» و «زرادشتر» می‌خوانند. عقیده دارند که سردشت از نام زرتشت گرفته شده باشد که بعد از حمله اعراب به ایران به سردشت تغییر نام پیداکرده باشد.[8][9] همچنین سردشت می‌تواند از دو قسمت (سر) و (دشت) باشد که به معنی دشتی است که تا رودخانه زاب ادامه دارد.[9]

پیشینه تاریخی

سردشت قبل از اسلام در ضلع شمال غربی شهر کنونی در کنار چشمه آبی بزرگ قرار داشته و مدتی به نام «نیزه رو» نامیده می‌شد و دارای پنج برج و با روی محکمی بوده که آثار آن هنوز پیداست. سردشت یکی از مناطق تاریخی و باستانی است که هنوز آثار متعددی از آن شناسایی نشده و دست نخورده مانده یا به غارت رفته‌است. در نزدیکی سردشت آثار قلعه‌ای مربوط به دوره اشکانیان به نام (وارش قاضی آوا) وجود دارد.[9]

بمباران شیمیایی
نوشتار اصلی: بمباران شیمیایی سردشت
تصویری از قربانیان بمباران شیمیایی سردشت

نیروی هوایی عراق از ۷ تیر۱۳۶۶ با استفاده از بمب‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) انجام شد. در این حمله ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر کشته و ۸۰۰۰ تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند.[10]

جغرافیا

سردشت از لحاظ جغرافیا در منطقه مکریان واقع شده است. شهر سردشت در دامنه کوه گرده سور (Gerde Sûr) گسترده شده‌است، کوهستان‌های قندیل در شمال غربی سردشت قرار دارند. سردشت از شمال با پیرانشهر و مهاباد، از شرق با بوکان و از جنوب شرق با بانه در استان کردستان همسایه‌است. سردشت از غرب با شهرهای رانیه و قلعه دیزه و استان اربیل(هولیر) و از جنوب با شهر سلیمانیه و شهر شارباژیر و ماوت در استان سلیمانیه همسایه‌است. همچنین سردشت دارای ۱۰۰ کیلومتر مرز با کردستان عراق می‌باشد.

منطقه سردشت کوهستانی، ناهموار پوشیده از جنگل با وسعت ۱۶۶۰ کیلومتر مربع می‌باشد. از کوه‌های مرتفع منطقه سردشت می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:[11]

  • بلفت
  • هوینه مال (جنوب روستای قلعه رهش)
  • زه ردکه (در منطقه آلان)
  • سه ری گوم (پشت شهر میرآباد)
  • ترخان
  • ابراهیم جلال
  • کوه نستان
  • لندی شیخان
  • داشان قلعه
  • کاسه بردین
  • حاجی ابراهیم
  • برده سپیان

مردم

زبان

مردم سردشت به زبان کردی سورانی و با لهجه مکریانی صحبت می‌کنند. البته مردم منطقه سردشت نیز با لهجه مکریانی خود تکلم می‌کنند که تفاوت های کوچکی با لهجه مکریانی رایج در مهاباد و پیرانشهر دارد. زبان کردی مکریانی شاخه‌ای از کردی مرکزی محسوب می‌شود و قرابت‌های همسان با سورانی هولیر در استان اربیل و سورانی بابانی در بانه و استان سلیمانیه در کردستان عراق دارد. مکریان نام امارت تاریخی است که پیش از قانون جدید تقسیمات کشوری به منطقه‌ای در شمال غربی ایران گفته می‌شد که شامل شهرستان‌های تکاب، شاهین دژ، بوکان، سردشت، اشنویه، مهاباد و پیرانشهر و نقده می‌شد. منطقه رانیه و پژدر و قلادزه در کردستان عراق نیز به لحاظ قرابت زبانی و فرهنگی نیز به مکریان نزدیک است.

جمعیت

ژاک دمورگان فرانسوی در سال ۱۲۸۶ که طی یک سفر توریستی از شهر سردشت دیدن کرده، جمعیت این شهر را ۱۵۰۰ نفر ذکر کرده‌است. در نخستین سرشماری در سال ۱۳۳۵ خورشیدی جمعیت این شهر ۲٫۶۴۵ بوده و در سال ۱۳۵۵، جمعیت آن به ۱۰۲۰۷ نفر رسیده که نسبت به دورهٔ قبل ۸۹/۵ درصد، رشد داشته‌است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهر سردشت با ۸۱/۱ رشد به ۴۱۲۳۰ افزایش یافته‌است.[12]

مکان‌های گردشگری

از امکان تاریخی و گردشگری سردشت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[13]

رودخانه زاب

رودخانه زاب به طول ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلومتر که از کوه‌های کردستان سرچشمه می‌گیرد و به طرف مغرب ایران خارج از مرز در کشور عراق به رود دیاله و سد دوکان و سپس به دجله می‌پیوندد. شاخه‌ای از زاب صغیر (کەڵوێ) از کوه‌های شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع ۳۵۷۸ متر) شروع شده و ضمن دریافت آب از شعباتی مانند لاوین، بادین وارد تنگ گرژال می‌شود آنگاه در دشت که لوی ۶ کیلومتری سردشت جریان پیدا می‌کند آنگاه از زیر پل فلزی (سردشت- مهاباد- بانه) عبور می‌کند و در پیچ وخم کوهستان جریان پیدا می‌کند و شعبات دیگری مانند چم شلماش و رزگه را دریافت می‌کند و آنگاه مرز بین ایران و عراق را در منطقه آلان تشکیل می‌دهد؛ و بعداً به نام چم تیت وارد خاک عراق شده و سپس با دریافت شعبات مهم دیگر به دریاچه دکان عراق می‌ریزد و به دجله می‌پیوندد.

پل قلاتاسیان

یکی از پل‌های موجود بر رودخانه زاب صغیر پل قلا تاسی یا قلاتاسیان است که به مرور زمان و همچنین بالا آمدن آب موجب تخریب لایه‌های سست سطحی آن شده طول پل شمالی- جنوبی است و در حقیقت به استثنای یکی از ستون‌های شمالی سنگ چینی که ملاط ان تقریباً از پایه شروع شده بقیه ستون‌ها را نگ‌های طبیعی طرفین پل که ناشی از شیب تند کوهستانی و آخرین دامنه آن است با سه ستون سنگی نیمه تمام طبیعی که هر کدام با سنگ چینی محکم پایه‌های اصلی پل را تشکیل می‌دهند ساخته شده‌است. این پل بر سر راه قدیمی میر آباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک بنا شده نزدیکترین روستا به پل قلاتاسیان از سمت غربی روستاهای نبی آوا و موسالان است. احتمالاً این پل در اواسط قرن سیزدهم هجری و به دستور شیخ مولانا از مریدان شیخ یوسف الدین برهان بنا شده باشد و به گفته‌ای به پل مولانا نیز شهرت دارد.

گرمابهٔ بیستون

حمام قدیمی (گرمابهٔ بیستون) در داخل شهر که به دستور زمان عزیزخان مکری سیاستمدار کُرد در دوره قاجار ساخته شده‌است.

محوطه‌های تاریخی متعدد که هنوز در سطح ناحیه شناسایی و کشف نشده‌اند، را می‌توان به عنوان بستر و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست؛ با ذکر این اوصاف باید گفت که سردشت قابلیت تبدیل به منطقه نمونه گردشگری را دارد.

تجارت

بازار و گمرک

سردشت دارای سه بازارچه فعال مرزی قاسم رش، کیله و بیژوه در منطقه آلان است؛ که از طریق گمرک قضایی و بازارچه کیله در سال ۱۳۸۹ ۵۷ میلیون دلار کالا صادر شده‌است. سردشت مبدأ صدور کالاهای خارجی به بازارچه‌ها و پاساژهای شهرهایی چون بانه، مهاباد و پیرانشهر و حتی ارومیه، می‌باشد. جالب توجه اینکه این در شهرهای مذکور کالاها با قیمت‌های گزاف تر فروخته می‌شوند ولی در شهر سردشت با قیمت نازل می‌توان آن‌ها را خرید.

همچنین سردشت دارای گمرک و مرز زمینی کیله با کردستان عراق می‌باشد که درحال تبدیل شدن به مرز بین‌المللی است. فاصله سردشت از طریق راه آسفالته با مرز ۱۴ کیلومتر و فاصله هوایی سردشت با نقطه صفر مرزی کیله ۸ کیلومتر می‌باشد، و فاصله سردشت با قلادزه (قلعه دیزه) ۳۵ کیلومتر و با رانیه ۶۵ کیلومتر و با هولیر (اربیل) ۲۰۰ کیلومتر می‌باشد. با افتتاح مرز بین‌المللی کیله، سردشت به دروازه ترانزیت ایران در شمال غرب به کردستان عراق، ترکیه، سوریه و حوزه مدیترانه تبدیل می‌شود.

ترابری

شهر سردشت دارای جاده مستقیم با شهرهای بوکان، ارومیه، مهاباد، بانه و پیرانشهر می‌باشداست که البته جاده بوکان به طول ۱۰۵ کیلومتر شوسه و فقط ۵۵ کیلومتر از سمت بوکان، آسفالت بوده و بزودی قرار است کامل آسفالته بشود.

سردشت دارای جاده آسفالته مناسب با کشور عراق می‌باشد.

  • فاصله سردشت با اولین شهر درعراق و مناطقی مهم از ایران به صورت زیر است:
شهرکشور/اقلیممسافت (کیلومتر)
قلعه دیزه عراق۳۵
رانیه عراق۶۵
سنگسر عراق۵۰
ژاراوه عراق۴۵
اربیل عراق۱۸۹
دهوک عراق۳۰۵
سلیمانیه عراق۱۷۷
کرکوک عراق۲۱۸
حاجی عمران عراق۹۴
وان ترکیه۴۲۵
ارومیه ایران۱۹۵ (از مسیر اشنویه)
سرو ایران۲۴۰
بوکان ایران۱۰۵(جاده شوسه-آسفالته)
بوکان ایران۱۳۰ (مسیر ربط- خلیفان - بوکان)
تبریز ایران۳۳۰
ماکو ایران۴۴۰
مهاباد ایران۱۲۰
اشنویه ایران۱۴۰
پیرانشهر ایران۸۵
نقده ایران۱۲۵
بانه ایران۶۷
سقز ایران۱۲۵
بیجار ایران۲۶۵
سنندج ایران۳۰۵
کرمانشاه ایران۴۳۰
ایلام ایران۶۴۵
زنجان ایران۴۱۰
تهران ایران۷۴۰

ترمینال سردشت دارای سرویس‌های منظم روزانه به شهرهای بوکان، ارومیه، مهاباد، نقده، پیرانشهر، اشنویه، مراغه، تبریز، تهران، سقز، و بانه می‌باشد.

ارتباط‌های بین‌المللی

شهرهای خواهر
پرچم شهر کشور سال خواهر خواندگی
هیروشیماژاپن۱۳۸۴[14]

[15] [16]

روز سه‌شنبه ۷ تیر ۱۳۸۴ با حضور هیأتی ژاپنی از شهرهای هیروشیما و ناگاساکی، خیابانی در شهر سردشت به نام خیابان هیروشیما نامگذاری شد.[17] همچنین در شهر هیروشیما نیز خیابانی به نام خیابان سردشت نامگذاری شده‌است.[18]

در روز ۴ خرداد ۱۴۰۰ خیابانی در تهران واقع در بزرگراه شهید چمران، بالاتر از خیابان باقرخان به نام خیابان سردشت نامگذاری شد.[19]

پانویس
  1. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  4. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  5. ابراهی افخمی، تاریخ و ادب و فرهنگ مکریان-جلد دوم، ۲۸۴.
  6. ابراهی افخمی، تاریخ و ادب و فرهنگ مکریان-جلد دوم، ۲۸۶.
  7. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۲.
  8. ابراهیم افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان-جلد دوم، ۲۸۶.
  9. «معرفی سردشت». بوکان مکری. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۴ (فارسی). تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  10. عراق در جنگ تحمیلی ۳ هزار و ۵۰۰ بار ایران را بمباران شیمیایی کرد. سردشت یکی از اولین شهرهایی در جهان است که توسط سلاح‌های شیمیایی مورد حمله قرار گرفته‌است. بایگانی‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine پایگاه اطلاع‌رسانی قربانیان سلاح‌های شیمیایی
  11. «معرفی سردشت». رسول خضری. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۳ (فارسی). تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  12. «جمعیت سردشت در گذشته و حال». شهرداری سردشت. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۴ (فارسی). تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  13. «معرفی شهرستان سردشت». ادارهٔ کل راه و شهرسازی شهرستان سردشت. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۴ (فارسی). تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)
  14. استانداری آذربایجان غربی: سردشت وارث تمدن‌های کهن و تاریخی منطقه با قابلیت‌های جهانی است (به فارسی)، نوشتۀ محمدمهدی شهریاری، نوشته‌شده در ۱۶ بهمن ۱۳۹۷؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
  15. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی: شركت دانش‌آموزان ایرانی در مراسم یادبود صلح هیروشیما (به فارسی)، نوشته‌شده در ۱۰ مرداد ۱۳۹۶؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
  16. سایت خبری-تحلیلی شعار سال: سردشت نخستین شهر قربانی سلاح شیمیایی در جهان (به فارسی)، نوشته‌شده در ۱۱ تیر ۱۳۹۶؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
  17. خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا): یکی از خیابان‌های سردشت به نام «هیروشیما» نام‌گذاری شد (به فارسی)، نوشتۀ محمدمهدی شهریاری، نوشته‌شده در ۷ تیر ۱۳۸۴؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
  18. خیابانی در سردشت خیابانی در هیروشیما (به فارسی)، نوشته‌شده در روزنامۀ ایران، دو‌شنبه ۱۱ دی ۱۳۹۶، شمارۀ ۶۶۸۱؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.
  19. خبرگزاری کُردپرس: خیابانی در تهران «سردشت» نام گرفت (به فارسی)، نوشتۀ محمدمهدی شهریاری، نوشته‌شده در ۴ خرداد ۱۴۰۰؛ بازدید در ۴ خرداد ۱۴۰۰.

منابع
  • افخمی، ابراهیم (۱۳۷۳)، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان-جلد دوم، بوکان: محمدی سقز
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.